Отбасы құру және оның проблеммалары

 

Отбасы құру және оның проблемалары

Жоспар

 

 

Кіріспе

 

Негізгі бөлім

1. Отбасын құру және оның проблемалары

1.2.Жас отбасының келіспеушілігі: себептері мен алдын алу

1.3.Мемлекет тарапынан  жас  отбасыларына қолдау көрсету

 

Қорытынды

 

Пайдаланылған әдебиеттер

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

  Отбасы дегеніміз- некеге  қарағанда күрделірек қарым-қатынастар  жүйесі, ол тек жұбайларды ғана  емес, онымен қатар балаларды,  туыстарды, жұбайларға жақын адамдарды  да біріктіреді. Отбасы- бұл әлеуметтік  институт пен шағын әлеуметтік  топ белгілерін иеленетін әлеуметтік  жүйе. Отбасы әлеуметтік институт  ретінде жқбайлардың, ата-аналардың,  балалар мен басқа туыстардың  өзара қарым-қатынастарын реттейтін  әлеуметік нормалардың, санкциялардың  және міңез-құлық үлгілерінің  жиынтығымен сипатталады. Отбасы- некеге немесе қандас туыстыққа  негізделген шағын топ, оның  мүшелері тұрмысының ортақтығымен, өзара моральдық жауапкершілікпен  және өзара көмекпен байланысады.Отбасының  әлеуметтік функциялары оның  әлеуметтік институт ретіндегі  қоғамдық қажеттіліктері мен  өмір сүру сипатын, сондай-ақ  отбасы тобының жеке қажеттерінің  сипатын көрсетеді. Қоғамда болып  жатқан әлеуметтік-экономикалық  өзгерістердің әсерімен отбасының  әлеуметтік функциялары мен иерархиясының  сипаты өзгереді. Алайда барлық  уақытта да бала өсіру, тәрбиелеу  отбасының маңызды функциясы  болып қалады, басқа жекелеген  функциялардың маңыздылығы өзгеріп  отырады. 

Отбасы дегеніміз- қоғамның нақты  тарихи типінде өз ерекшеліктері, дәстүрлері бекітілімдері бар әлеуметтік құрылым. Отбасы екі позициядан сарапталады:

1. Әлеуметтік институт ретінде
2. Шағын әлеуметтік топ ретінде

Әлеуметтік институт ретінде отбасы анализінде нақты отбасы қарастырылмайды  белгілі мәдениетке тән отбасылық  мінез-құлық үлгілері қарастырылады. Жас отбасы дегеніміз- жастары 29- дан  аспаған және неке тұрғандарына 3 жылдан артық уақыт тұрмаған отбасын  айтамыз. Неке ұғымның астарында  ересек индивид арасындағы қоғам  мен реттелетін қарым-қатынастарының тарихи шапталған формасын айтамыз. Қазіргі атаумызға болады. Ең көп  таралған түрі нуклеарлы отбасы. Екінші орында толық емес отбасы. 

 

 

 

 

 

 

 

1. Отбасын құру және оның проблемалары

 Отбасының құрылымы былайша анықталады:1)оның мүшелері  арысндағы қарым-қатынастар жиынтығы; 2)рухани, ізгіліктілік қарым-қатынастар жүйесі;  Туыстық құрылым бойынша отбасы былайша бөлінеді:1) нуклеарлы отбасы (балалары бар ерлі-зайыпты жұп); 2) кеңейтілген отбасы (балалары бар отбасы және отбасымен бірге күйеуінің не әйеленің туысы тұрады). Жұбайлар арасында билікті бөлу құрылымы бойынша келесі отбасыларды бөлуге болады: 1) эгалитарлы –тең құқықтылыққа негізделген; 2) авторитарлы- басты шешімді күйеуі (әйелі) қабылдайды. Балалар саны бойынша – көп балалы, балалар саны орташа, аз балалы, баласы жоқ отбасы болып бөлінеді.Үй міндеттерін бөлу сипаты бойынша- дәстүрлі отбасы (міндеттерді көбінесе әйелі атқарады) және ұжымдық отбасы (міндеттер бірлесіп не кезекпен атқарылады) болып бөлінеді.Бос уақытты өткізу сияқты бойынша ашық отбасы (араласуға және мәдениет индустриясына бағдар алған) және жабық отбасы (бос уақытты үй ішінде өткізуге бағдарланған) болып бөлінеді.

Еуропалық отбасы әйелдің жұмыс  бастылық деңгейінің жоғары болуымен, ажырасу деңгейінің жоғары және бала туу деңгейінің төмендігімен сипатталады. Ортаазиялық отбасыға, керісенше, әйелдердің жұмысбастылық деңгейінің төменірек  болуы, балатуу деңгейінің жоғарылығы және ажырасу санының төмен деңгейде болуы тән. ТМД-ның бірқатар елдерінде- Қазақстанда, Закавказъезде отбасының  аралас түрлері кездеседі.

Неке- әйел мен еркектің арасындағы қарым-қатынасқа рұқсат беретін  әлеуметтік нормалар жиынтығы, сондай-ақ олардың отбасы мен отбасы тобының  өмір сүруі үшін қажет өзара құқықтары  мен міндеттерінің жүйесі түріндегі  әлеуметтік институт. Кейбір нормалар, құқықтар мен міндеттер заңды  сипатта болады және заңнамамен реттеледі. Заңмен бекітілген нормаларға мүлікті  иелену жөніндегі мәселелер, некені бұзумен байланысты бірқатар құқықтық проблемалар жатады. Некеге отырудың ең төменгі жасы мен неке бұзудың  заңды негіздерінің тізімі де құқықтық реттеулуге жатады. Олардың қатарында:

• көңіл білдіру, некеге отыратын жұп таңдау және некеге дейінгі мінез-құлық нормалары:
• жұбайлар арасында билік пен міндеттерді бөлу нормалары, олардың бейформалды байланыстарына қатысты жұбайлардың  күту нормалары;
• отбасының экономикалық жағдайы үшін өзара жауапкершілік;
• бала тәрбиесі, отбасылық демалыс нормалары жатады.

Некеге отырудың нақты жас шамасы да, ажырасу барысында, ажырасқаннан кейінгі кезеңдегі қарым-қатынас  сипаты да моральдық реттеулеге жатады.

Азия мен Африканың көптеген елдерінде ата- анасымен келісіп  некеге отыру, келін үшін қалыңмал беру және т.б. дәстүрлер сақталған.

Неке қию салтанатын өткізу шаралары бойынша азаматтық және шіркеулік  неке қию болып бөлінеді.Кейде  некеге нақты некені немесе бірге  тұрады жатқызады (яғни, заңда қаралған тәртіпте ресімделмейтін ерлі-зайыптылар қарым-қатынасы). Бірқатар елде кейбір әлеуметтік топтардың, негізінен жастар мен қала тұрғындарының нақты  некеде болуы көбейіп келе жатқаны  байқалады. Өз құрылымы бойынша некелер Еуропа мен Америка елдеріне тән моногамды және Азия мен Африка елдеріне тән полтгамды болып бөлінеді. Бірлескен өмірлерінің алғашқы жылдарында некені бұзу деңгейінің жоғары болуы мазасыздық тудырып отыр; ажырасудың шамамен 40% - ы жұбайлардың бірлескен өмірінің алғашқы 4 жылында болады.

Негізгі күштері ерік пен ықыласы  бір ғана ерік пен ықыласқа бағыну (басшы, бастаушыға және т.б.) арқылы қол  жеткізілген, сондықтан кез келген жеке алып- қашпа сөздер тудырмайтын  сыртқы дүниемен келісімді және бірлікті қолдаудырмайтын сыртқы дүниемен келісімді  және бірлікті қолдауға бағытталған  отбасылары азды-көпті  қолдау мен  қорғауды қажет етеді, бірақ сыртқы дүниемен араласуға олар үшін «жол жабық» болғандықтан, белгілі бір  шекке жетіп, белгілі болғаннынша  мүмкіндікке қол жеткізе алмайды. Мұндалар психикалық ауруы барлар, отбасы мүшелерінің үстінен күш  көрсету және т.б. болуы мүмкін.

Өзара әрекеттестіктері былыққан және дағдарысқа жетелейтін ұдайы дау  мен жанжалдан арылмайтын, сонымен  бірге өмірлік тәжірибелері алдағы уақытта лайықты мінез-құлық қалыптастыруға бағыт-бағдар бола алмайтын отбасылары былық-шылық құрылымға ие болады, ұйымшылдығы төмен, жанжалды және дағдарысты жағдайда шешуде отбасылары жоғарырақ  дәрежедегі әлеуметтік қолдауды қажет  етеді.

Отбасыларды шартты түрде қызметтік  қисынды және қызметтік қисынды  емес (тәуекел ету тобы) деп бөлуге болады. Қызметтік қисынды отбасылары арасынан 50-ден 60-қа дейінгі пайызын  ерлі-зайыптылардың қарым-қатынастары  үнемі шиеленіскен ерлі-зайыптылардың  қарым-қатынастары үнемі шиеленіскес  және психологиялық жағынан қисыны келмейтін ата-налар, бала-ата-ана  қарым-қатынастарының жолы теріс, жанжалдыдеп  аталатын, қолайсыз әлеуметтік-психологиялық  факторлармен сипатталатын отбасылар  құрайды.

Адам барлық жақсы мен жаманды  отбасында алады. Отбасы жеке тұлғанын қалыптасуының маңызды саласы әрі  халықтың әлеуметтік  қайта жандауына  және  белгілі бір өмір салтын жасауға жауап беретін тәрбиелеудің басты институты басты болды  және болып қала бермек.

 Отбасында  баланың тұлғасына әсер ететін  факторлардың мамандар шартты  түрде үш топқа бөледі. Біріншісі-  бұл отбасының әлеуметтік микроортасы,  онда балалар әлеуметтік құндылықтар  мен рольдерге тартылады, қазіргі  заманның қиындықтары менқайшылықтарын  танып біледі. Екіншісі- бұл отбасы  ішілік және отбасынан тыс  жұмыс, негізінен тұрмыстық еңбек,  ол адамда әлеуметтендірудің  және оны болашақ тіршілікке  тартудың мықты құралы болып  табылады. Үшіншісі- отбасындағы тәрбиенің  өзі, мақсатты педагогикалық әсерердің  белгілі бір кешені.

Отбасылық қарым-қатынасты келесі салаларға  бөлуге болады:

• шаруашылық –тұрмыстық сала;
• ізгілікті-психологиялық
• жақын да жеке сала.

Отбасы  мүшесін тәрбиелеуде бұл салалардың әрқайсысының мәні зор әрі даусыз, алайда біз көбінесе ізгілікті- психологиялық  қарым-қатынастың мәнін елемейтінімізді  атап өту керек. Мұның себебі олардың  материалдық түрде көрінбейтіндігі  мен жас жігіттер мен қыздардың  болашақ отбасылық өміріне олардың  әсері әлсіз деп білуімізде болар. Бұл көзқарас дұрыс емес. Отбасылық  өмірге қажетті қасиетерді тәрбиелеу ( түсіну, кішіпейілдік, эмоционалдық бөлісу) қарым-қатынастар  педагогикасыныңкөзге көрінбейтін, алайда өте әсерлі саласында  жүзеге асырылады.

  Ата-ана  болып табылатын жұбайлар мен  отбасының басқа ересектері  арасындағы  «көлденең»қарым-қатынастар –отбасындағы  моральдық- психологиялық климаттың  ерекшеліктерін анықтайтын ізгілікті  –психологиялық қарым-қатынастың  маңызды саласы болып табылады.

 

1.2.Жас отбасының келіспеушілігі: себептері мен алдын алу

Жас отбасылардың қатынастарын бұзушы факторлар

Қазіргі еуропалық отбасында психологиялық  ажырасу-бұл тұрақты некелік қарым-қатынастардың  ғана бұзылуы емес, сондай-ақ тұрақты  өмірлік тіршіліктің бұзылуы.

Ажырасудың өсу себептері:

• отбасы функциясының өзгеруі, атап айтқанда шаруашылық (экономикалық) жағы;
• айырылысқандарда негативтік стереотиптердің жоқ болуы;
• тап, діни және ұлттық нанымның босатуы;
• миграциялық процестердің күшеутуі;
• Уранизациялық қоғамда өмір стилінің, екпіннің өзгеруі;
• өмір ұзақтығының өсу шегі;
• тағы бір себеп-жұбайды таңдағанда әке-шешлердің ықпалының жасауы төмендеуі.

Осылардың салдарынан «ерте», асығыс некелердің көп болуы осыдан болады. Ажырасудың себептері тек қана үрейлілік  қарым-қатынас емес, сондай-ақ жанама немесе түзу проблемалар жатады.

Жас отбасының қарым-қатынасының  бұзылуына мынадай негативтік фактор жатады:

1.Артық жүк тиеу және  физикалық арықтау

Бұл жерде парасаттық қауіп-қатер  жатыр. Оларға жастардың кәсіпшілік немесе академиялық карьерді енді бастағандар  жатады. Мысалы: институтта оқу, толық  жұмысаптаны істеу кезде нәресте  балаларды- бір бағу, пәтерді жөндеу және кәсіпкерлікпен шұғылдану. Барлығын бірге алып жүру өте қиын. Жастар дәл осылай істейді, содан кейін  отбасының бұзылғанына таң қалады.

Эмоционалдық қарым-қатынастың ыдырау кезеңдері:

1. Интра-психикалық (ішкі) Бір ерлі-зайыпта немесе екеуінде ішкі қанағаттанушылықсыз сезімі көрінеді. Мына фазаның мынандай нәтижелері болуы мүмкін:Осымен жуасу немесе өз қанағаттанушылықсыздығын ешбір көрсетпеу;
2. Интер- психикалық (жұбайлардың арасында) немесе диадитикаық- серіктердің өз қарым-қатынасын талқылауы. Бұл фазада өзін-өзі ашылуы жоғарылады,ерлі-зайыптылар тәжірибелеуге тырысады. Бұл жылдарға созылу мүмкін. Сонымен қатар оның нәтижесі екі түрде болуы мүмкін:Қарым-қатынастың қайта құруы –олардың тұрақтануы;Ыдыраушылықты қабыл алуы (тәжірибенің онша емес аяқталуы)
3. Әлеуметтік фаза- отбасында ыдыраушылық барысында басқа адамдардың қатыстырылуы (туысқандар, достар) ыдыраушылық фактісі «жалрыға бірдей дәулетпен» тиісті болуы керек. Мына фазаның нәтижесі: әлеуметтік қарым-қатынастың тоқтатылуы және отбасының ыдырауына әкелу.Ажырасу дегеніміз- некені ресми түрде бұзу. Қазігі кезде бүкіл әлемде ерлі-зайыптылық пен отбасы мәселелеріне баса көңіл бөлу ажырасу деңгейінің жоғарылуына байланысты болып отыр. Өзгеріп отыратын  қоғам жағдайында біздің елімзде ажырасу деңгейіне әсер еткен себептер мынадай: әйелдердің кәсіптік қызметке жаппай кірісуі, діннің өз күшін жоғалтуы, халықтың білімділігінің және жалпы мәдениетінің едәуір артуы, соның нәтижесінде некеге деген талаптың көтерілуі, ажырасуға қатысты заң нормаларының әлсіздігі, жыныстық моральдың  бұрмалануы. Ірі өнеркәсіп өндірісінің дамуы және осыған байланысты тұрғындардың едәуір бөлігінің ауылдан қалаға қоныс аудару процесі, сондай-ақ отбасын нуклеаризациялау туыстық жүйе мен қоныстанушы  қауымның ерлі-зайыптылардың, әсіресе, мектеп жасына дейінгі жастағы балалары бар отбасылардың достарымен араласу мүмкіндігі өте шектелген.