Жас ерекшелік психологиясы

Жасөспірімдердің  өзара қарым-қатынасы. Ересектермен қарым-қатынастан құрдастарымен қарым-қатынас орнатуға ауысу.  Жасөспірімдердің өзара қарым-қатынасындағы конфликтілер, олардың себептері. Конфликтілер дамуының динамикасы және оларды жоюдың жолдары. Жасөспірімдердің құрдастарымен және ересектермен өзара қарым-қатынасының дифференциясы.

Ерте жастық шақ  кезеңіндегі адамдармен қарым-қатынас. Ерте жастық шақ  кезеңіндегі құрдастары және ересектермен қарым-қатынастың ары қарай дамуы. Бұл қарым-қатынастардың ролдік дифференциясы мен тұрақтануы. Ерте жастық шақ  кезеңіндегі ұлдар мен қыздар еліктейтін тұлғалық қасиеттер. Ерте жастық шақ  кезеңіндегі достыққа деген жыныстық айырмашылықтар. Алғашқы махаббат және онымен байланысты қарым-қатынас. Қарама-қарсы жыныстағы адамдар ішінен идеалдың пайда болуы. Мамандық таңдау.

14 лекция (2 сағат).  Кемелдену жасы.  Кемелденуге өтудің жалпы шарттары. Кемелдену кезеңінің әлеуметтік мәні. Әлеуметтік белсенділіктің ерекшеліктері. Кемелдену жасының периодизациясы.  "Акме" және акмеология ұғымы. Ересектердің даму заңдылықтары. Кемелдену жасының дағдарысы.

Қоғамдық пайдалы еңбек жетекші іс- әрекет ретінде. Кәсіби және қоғамдық іс әрекет. Ересектердің танымдық қызығулары.

    Ересек адамның жеке басы. Әлеуметтік белсенділік. Құнды бағдарлану, дүниетаным мәндері.  Ересектердің жас дағдарыстарының ерекшеліктері. Есею және өмірлік мағына мәселесі

15 лекция (2 сағат).  Қартаю кезеңінің психологиялық сипаттамасы

Қартаюдың биологиялық, әлеуметтік критериялары мен факторлары. Қарт адамның өмірінің әлеуметтік ситуациясы. Қартаю периодизациясы. Қарт адамдардың жаңа психологиялық құрылымдары. Қартаю жасындағы қарым-қатынас.  Қартаюдағы жеке адам мәселесі.  Ұзақ жасау мәселесі. Қартаю әлеуметтік мәселе ретінде.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

« Жас ерекшелік психологиясы» пәні бойынша семинар сабақтарының мазмұны            (барлығы 15 сағат)

 

1 МОДУЛЬ. Жастық даму психологиясы

1 семинар. Жас ерекшелік психологиясының пәні. Жас ерекшелік психологиясының зерттеу әдістері (1 сағ).

«Жас ерекшелік психологиясы» және «Жастық даму психологиясы» түсініктерінің арақатынасы. Бала мінез-құлқы мен психикасының эволюциялық, революциялық және ситуациялық жастық өзгерістері. Жас ерекшелік психологиясының теориялық және практикалық міндеттері. Жас ерекшелік психологиясының пайда болу тарихы. Қазіргі жас ерекшелік психологиясының мәселелері.Жас ерекшелік психологиясының әдістері және олардың мінездемесі (бақылау, эксперимент, диагностикалық әдіс, егіздер әдісі, лонгитюдтік әдіс, көлденең кесу). Жас ерекшелік психологиясының негізгі категориялары (жас, периодизация, даму және т.б.)

2 семинар. Баланың дамуының психологиялық  теориялары (1 сағ).

Бала дамуының генотиптік және ортаға шарттылығы. Л.С. Выготский бойынша жоғары психикалық функциялардың мәдени-тарихи даму теориясы. Психикалық дамудың жылжымалы күштері және қайнар көздері. Дамудың табиғи алғышарттары. Психикалық дамуда тәрбиелеу мен оқытудың басты рөлі. Сензитивтік кезеңнің және жетекші іс-әрекеттің   әлеуметтік жағдайының даму  түсінігі. Бала психологиясының дамуындағы негізгі бағыттар

3 семинар. Жас ерекшелік психологиясындағы периодизация мәселесі(1 сағ).

 Л.С.Выготскийдің жұмыстарындағы периодизация мәселесі. ”Жас дамуының әлеуметтік жағдайы” ұғымдары. Баланың психикалық дамуындағы дағдарыстардың мәнін түсіну.

   Жетекші іс-әрекет түсінігі. Жетекші іс -әрекет және жастағы негізгі психологиялық жаңа құрылулар. Онтогенездегі жетекші іс -әрекеттердің ауысуы. Жас кезеңдері және бала дамуының дәуірлері. Шетелдік периодизация теорияларына сынды талдау (А.Гезелл,С.Холл,К.Бюлер, Ш.Бюлер, А.Валлон, Ж.Пиаже). Қазақстан халықтарындағы ересек адамның индивидуалды даму периодизациясының өзіндік мәселелері.

 

2 МОДУЛЬ. Тұлғаның онтогенездегі психикалық дамуы мен қалыптасуы

4 семинар. Нәрестелік кезеңдегі  баланың психикалық дамуы (1 сағ).

Психика мен мінез-құлықтың туа берілетін формалары. Нәрестенің рефлекторлы, генетикалық шарттанған қимылдары. Өмірге келгеннен кейінгі негізгі сезім органдарының – көру, есту, сипап сезу, қозғалыс анализаторларының, дәм рецепторларының автоматты түрде қосылуы. Нәрестелік кезеңдегі бала миының қызмет етуінің анатомиялық-физиологиялық сипаты.

Баланың қозғалыс белсенділігі. Нәрестелік шақтағы қабылдау мен есте процестерінің  ерекшеліктері. Нәрестелік шақтағы сөйлеу мен ойлау ерекшеліктері.

 

5 семинар. Нәрестелік кезеңдегі  баланың танымдық процестерінің  дамуы (1 сағ).

Баланың туылғаннан кейінгі алғашқы айларындағы көруінің маңызы. Нәрестенің адамның бетін қабылдауы. Жадырау комплексі. Есту анализаторының дамуы. Нәрестенің адам дауысына  реакциясы. Нәрестенің алғашқы айлардағы есте сақтауы. Қолдың манипуляциялық қимылдарының жетілуі. Ж. Пиаже бойынша нәрестелердің сенсомоторлы әрекет етудің даму сатыларының классификациясы. Бір жасқа дейінгі сөйлеу мен ойлаудың тәуелсіз дамуы. Еліктеу және сөзді тусіну.

 

6 семинар.   Ерте балалық шақтағы таным мен мінез-құлық (1 сағ).

1-3 жас аралығындағы бала дамуының жалпы сипаты. Ерте балалық шақтағы заттық іс-әрекеттің мақсаты, оның даму сатылары. Ерте балалық шақтағы заттық іс-әрекеттің қалыптасу механизмі. Сөйлеудің қалыптасуы. Пассивті және активті сөйлеу. Сөйлеудің фазалық (сөз) және семантикалық (сөйлем) жақтарының дамуы. Ерте балалық шақтағы  тұлғалық қырлардың көрінуі. Ерте балалық шақтағы  танымдық процестердің дамуы. 3 жастық дағдарыс, оның мәні, симптомдары. Л.С. Выготский бойынша 3 жас дағдарысының сипаттамасы.

 

7 семинар. Мектепке дейінгі жастағы танымдық процестер мен іс-әрекеттің дамуы (1 сағ).

Мектепке дейінгі кезеңдегі психикалық дамудың жалпы сипаттамасы. Іс -әрекеттің әр түрлі формаларының және мектепке дейінгілердің ересектермен, құрбыларымен қарым қатынас формаларының даму ерекшеліктері.

Мектепке дейінгілердегі психикалық процестердің дамуының негізгі заңдылықтары. Баланың психикалық дамуы үшін сенсорлық процестерді мақсатты сәйкесті қалыптастырудың мәні (А.В.Запорожец, В.П.Зинченко, Л.А.Венгер).

8 семинар. Баланы мектептегі жүйелі оқытуға дайындау (1 сағ).

Сөздік және грамматикалық сөздің дамуы; сөз функцияларының дамуы. Эмоция-ерік сферасының дамуы. Мінездің, қабылеттердің қалыптасуы.

Баланы мектептегі жүйелі оқытуға дайындау (Е.Е.Кравцова). Дайындық түрлері, олардың сипаттамалары. Жеті жастағы дағдарыс ұғымы.

 

9 семинар. Бастауыш мектеп жасындағы балалар (1 сағ).

Бастауыш мектеп жасындағылардың психологиялық дамуының резервтері. Мектепке келудің алғашқы кездерінде кездесетін қиындықтар. Баланың мектепке оңай бейімделуінің әлеуметтік-психологиялық тәсілдері. Оқу іс әрекеті кіші мектептегілердің жетекші іс әрекеті ретінде. Оқу іс әрекетінің жалпы құрылымы, қалыптастыру заңдылықтары. Мектептегі алғашқы теориялық ойлаудың қалыптасуы (Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдов). Ақыл -ой әрекеті мен ұғымдарды сатылар қалыптастыру (П.Я.Гальперин). Бастауыш мектеп жасындығы баланың  психикалық процестерінің дамуының негізгі заңдылықтары. Кіш мектептегілердің сөзінің дамуы. Сөзді ұғыну мәселесі,оның элементтері, формалары, оқытудың әртүрлі вариантындағы функциялары (Д.Б.Эльконин, А.К.Маркова, С.Н.Карпова).

 

3 Модуль. ЖасӨспірімдік кезеңнің  психологиялық ерекшеліктері

10 семинар. Жасөспірімдік және ерте жастық шақ кезеңіндегі интеллектуалды даму (1 сағ).

   Жасөспірім  жасындағы жетекші іс әрекет. Құрбылар ұжымы және ондағы өз ара әрекет қоғамның ересек мүшелерінің қатынастарын модельдеуі ретінде.Жасөспірімдің оқу іс-әрекеті. Танымдық, қоғамдық қызығулардың, мінез құлық мотивінің қалыптасуы. Оқу әрекетіне таңдамалы қатынас. Кәсіби бағдарлану мәселесі. Еңбек іс әрекеті, оның жас өспірімнің жеке басының қалыптасуындағы ролі.

11 семинар. Жасөспірім кезеңнен ерте жастық шаққа  өту, оны шетел және кеңес психологиясында зерттеу (1 сағ).

Жасөспірім кезеңнен ерте жастық шаққа  өту, оны шетел және кеңес психологиясында зерттеу. Мамандық таңдаудың психологиялық ерекшеліктері.

Ерте жастық шақтағы оқу іс-әрекеті. Қоғамдық өмірдегі қажеттіліктердің дамуы, жасөспірімдердің қоғамдық ұйымдарға қатысу формалары. Эмоциялық ерекшеліктері. Мотивтері мен құнды бағдарланулары. Творчестволық белсенділіктің дамуы өзін көрсету қажеттілігі ретінде.

 

12 семинар. Жасөспірімдік кезеңдегі темперамент типтері мен нерв жүйесінің ерекшеліктері (1 сағ).

И.П. Павлов пен Гиппократ бойынша темперамент және нерв жүйесінің типтері. Н.И. Красногорский бойынша темперамент сипаттамалары. Меланхолик, сангвиник, флегматик, холерик типтерінің сипаттамалары. Бала темпераментін  іс-әрекеті мен мінез-құлқына қарап анықтау. Жасөспірім кезеңдегі мінездің акцентуациясы. Гипертимді, циклоидты, лабилді, астено-невротикалық, сенситивті, психоастеникалық, шизоидты, эпилептоидты, истероидты, тұрақсыз, конформды типтердің сипаттамасы, оларды  анықтау.

 

13 семинар.  Нәрестелік, ерте балалық, мектепке дейінгі, бастауыш мектеп, жасөспірім және ерте жастық шақ кезеңдеріндегі тұлғааралық қарым-қатынастардың  ерекшеліктері (1 сағ).

Нәрестелік шақ пен ерте балалық шақтағы балалардың  адамдармен қарым-қатынасы. Балалар мен ересектердің алғашқы эмоциялық қарым-қатынастары, оның механизмдері. Топтық тәрбиелеудің қарым-қатынасты дамыту үшін дұрыс жақтары.

Мектепке дейінгі және кіші мектеп жасындағы балалардың тұлғааралық қарым-қатынастары. Ойын негізгі іс-әрекет ретінде. Баладағы айналадағы адамдармен оң қарым-қатынас ортатуға деген қажеттілігі. Мектепке бару – қарым-қатынастың жаңа сатысының дамуы ретінде.

Жасөспірімдердің  өзара қарым-қатынасы. Ересектермен қарым-қатынастан құрдастарымен қарым-қатынас орнатуға ауысу.  Ерте жастық шақ  кезеңіндегі адамдармен қарым-қатынас.

14 семинар.  Ересек адам психологиясы (1 сағ).

Кемелденуге өтудің жалпы шарттары. Кемелдену кезеңінің әлеуметтік мәні. Әлеуметтік белсенділіктің ерекшеліктері. Кемелдену жасының периодизациясы.  "Акме" және акмеология ұғымы. Ересектердің даму заңдылықтары. Кемелдену жасының дағдарысы. Қоғамдық пайдалы еңбек жетекші іс- әрекет ретінде. Кәсіби және қоғамдық іс әрекет. Ересектердің танымдық қызығулары.    Ересек адамның жеке басы. Әлеуметтік белсенділік. Құнды бағдарлану, дүниетаным мәндері.  Ересектердің жас дағдарыстарының ерекшеліктері. Есею және өмірлік мағына мәселесі

15 семинар.  Қарттар психологиясы (1 сағ).

Қартаюдың биологиялық, әлеуметтік критериялары мен факторлары. Қарт адамның өмірінің әлеуметтік ситуациясы. Қартаю периодизациясы. Қарт адамдардың жаңа психологиялық құрылымдары. Қартаю жасындағы қарым-қатынас.  Қартаюдағы жеке адам мәселесі.  Ұзақ жасау мәселесі. Қартаю әлеуметтік мәселе ретінде.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

СОӨЖ тапсырмасын орындау  үшін материалдарды оқып үйрену кестесі

№	СОӨЖ мазмұны	Мазмұны	Ұсынылатын әдебиет	Бақылау форма сы	Тап-сыру  мерзі-мі		Жоғарғы балл
1	“Жасерекшелік психологиясы” пәні тақырыбына қысқаша конспект.	Жас ерекшелік психологиясының қалыптасуына, әдістеріне шолу жасау	Абрамова Г.С. Возрастная психология: учебник для студентов вузов. – Екатеринбург: Деловая книга, 1999.	Конспект	1 апта		0,5
2	Жасерекшелік психология-сының  зерттеу әдістері мен стратегиялар	Жасерекшелік психологиясының зерттеу әдістерін   талдау және жүйелеу.	Бродская С.Л. Возрастная психология в вопросах и ответах: учеб. Пособие.-М.: КНОРУС, 2006.	Схемалар, таблица-лар	2 апта		1
3	“Ж. Пиаже мен Л.С. Выготскийдің теориялары ” тақырыбына ауызша баяндама	Ж. Пиаже мен Л.С. Выготскийдің  теорияларының мазмұнын ашу, салыстырмалы  талдау жасау.	Абрамова Г.С. Возрастная психология: учебник для студентов вузов. – Екатеринбург: Деловая книга, 1999.	Реферат	3 апта		0,5
4	Психологиядағы жастық даму мәселесі	Жас ерекшелік психологиясын-дағы кездесетін проблемалармен танысу	Немов Р.С. Психология: Учеб. Пособие для студентов: В 3 кн. –ВЛАДОС, 2003. –Кн.2	Конспектколлок-виум	4 апта.		1
5	Балалар психологиясының қалыптасуындағы Ж.Ж. Руссо идеяларының мәні.	Ж.Ж. Руссо идеяларын  талдау.	Обухова Л.Ф. детская психология. М., 1995	Конспект Талқылау	5 апта.		0,5
6	Л.С. Выготскийдің нәрестелік жас  туралы айтқан идеясы.	Нәрестелік жастағы және оның алдындағы пренаталдық кезең туралы идеяларын оқып, меңгеру.	Выготский Л.С.// Собр.соч.: в 6 т.М., 1983. Т.4	Реферат, қорғау	6 апта.		0,5
7	Психикалық даму периодизациясы.	Отандық және шетел психоло-гиясындағы периодизация-ның негізгі топтарын қарастыру.	Гомезо М.В., герасимова В.С., горелова Г.Г. возрастная психология. – М.: Издательский дом «Ноосфера», 1999.	Конспект талқылау			1
7 апта аралық бақылау		Бақылау жұмысы	Сұрақтарға жазбаша түрде жауап беру	7 апта			10б + 5 б МОӨЖ
8	Жас ерекшелік психологиясында ғы  «дағдарыс» түсінігі тақырыбы бойынша реферат.	«Дағдарыс» түсінігінің әртүрлі психологиялық концепцияларда қарастырылуын талдау	1.Фрейд  З. Психология бессознательного. М., 1989. С. 310-343, 382-424. 2.Бродская С.Л. Возрастная психология в вопросах и ответах: учеб. Пособие.-М.: КНОРУС, 2006.	Коллок-виум Қорғау		8 апта.	1
9	«Адамдардағы естің индивидуалды ерекшеліктері»  тақырыбына конспект.	Естің сандық және сапалық ерекшеліктері, естің бұзылулары (амнезия) туралы және естің дамуы туралы мәлімет алу.	Бродская С.Л. Возрастная психология в вопросах и ответах: учеб. Пособие.-М.: КНОРУС, 2006.	Конспект		9 апта	0,5
10	«Жаңа туылған баладағы физиологиялық  ерекшеліктер» тақырыбына реферат	Рефератта жаңа туылған баладағы физиологиялық ерекшеліктер мен олардың өту  барысы көрсетілу керек.	Бродская С.Л. Возрастная психология в вопросах и ответах: учеб. Пособие.-М.: КНОРУС, 2006	Реферат қорғау		10 апта	0,5
11	«Үш жас дағдарысы» тақырыбына Э. Келлер еңбегі бойынша ауызша баяндама.	Баяндамада  дағдарыстың симптомдары  Л.С. Выготскийдің сипаттамасымен салыстырмалы түрде талдау жасау	1.Э.Келер «О личности трехлетнего  ребенка». 2.Выготский Л.С.// Собр.соч.: в 6 т.М., 1983. Т.4	Конспект талқылау		11 апта	1
12	« Ақыл -ой әрекеті мен ұғымдарды сатылап қалыптас-тыру» тақырыбы-на реферат.	РефераттаП.Я. Галь-периннің идеялары және ұсынған жүйе-сі толық баяндалған болу керек.	Гальперин П.Я., Запорожец А.В. Актуальные проблемы возрастной психологии. М.МГУ.,1978	Реферат қорғау		12 апта	0,5
13	«Баланың мектепке бейімделуі» тақырыбына коллоквиум     .	Коллоквиумда мектепке бейімделу-дің психологиялық, физиологиялық алғы шарттары, адаптация мәселесін зерттеген ғалымдар-дың  пікірлері және адаптацияның саты-лары қаралуы керек.	Овчарова Л.В.Психотехнологии практического психолога.	Коллок-виум		13 апта	0,5
14	«Жасөспірімдік кезеңдегі  ұл бала мен қыз баланың физиологиялық дамуындағы ерекшеліктер» тақырыбына реферат.	Рефератта ұл бала мен қыз баланың жыныстық дамуы, оның даму жолы қаралу керек.	Грейс Крайг. Психология развития.-СПб, 2000	Реферат, қорғау		14 апта	0,5
15	Жасөспірімдік  жастағы мамандыққа бағдарлану мен оны таңдау мәселесіне конспект.	Конспектіде мыналар болуы қажет: мамандық таңдаудағы ағар-тушылық жұмыс-тардың маңызы, тұлғаның белгілі-бір іс-әрекетке бейімді-лігі және оны анықтау әдістері.	Кон И.С. Психология ранней юности. М., 1989.	Конспект талқылау.		15 апта	0,5
15 апта аралық бақылау		Бақылау жұмысы	Сұрақтарға жазбаша түрде жауап беру	15 апта			10б + 5 б СОӨЖ
БАРЛЫҒЫ							30 Б