Киын баланы оқыту

Г.М. Минковский, Л.М. Зюбин, Д.В. Колесов, В.Н. Кудрявцев  зерттеулерінде қиын балалардың басым  көпшілігі - мектептегі оқуда қиындықтарға кезігіп, оқу бағдарламасын дұрыс  меңгере алмай, ұжымнан тысқары  қалып қалған балалар, -деп атап көрсетті.

Белгілі ғалымдар Б.Г. Ананьев, Л.И. Божович зерттеулерінде мұғалім мен бала арасындағы қарым-қатынас, баланың ата-анасына және құрбыларына  қарым-қатынасын анықтап, эксперименттік түрде зерттеп көрсеткен. Жалпы  ғалымдардың зерттеулеріне сүйенетін  болсақ, бала мінез-құлқының қиындығы 6-8 сыныптарда әсіресе ұл балаларда  басымырақ байқалады деген.

Мінез-құлқында қиыншылығы бар оқушыларды әдетте екі  топқа бөліп қарастырады:

1. Тән кемтарлығы  және жан жарақаты бар оқушылар;

2. Отбасында,  мектепте тәрбиелеуден шет қалған, жеке басын қалыптастыруда сыртқы  кері факторлардың, әлеуметтік жағдайдың  әсері болған және өтпелі кезеңнің  күрделілігінен мінезі дұрыс  қалыптаспаған оқушылар.

Қиын балалардың психологиялық ерекшеліктерін теориялық  тұрғыда Л.С. Выготский еңбектерінде талқыланды, сондай-ақ А.С. Макаренко  тәжірибелерінен де үлкен орын алды.

Бірқатар  қазақстандық педагог зерттеушілер В.Г. Баженов, А. Жұмабаев, К.А. Жүкенова, А.М. Карабаева, И.Ф. Назаров, В.А. Парфенов, В.А. Трифонов, В.П. Шевченко, Л.В. Лысенко, Л.К. Керимов және т.б еңбектерінде қиын балалардың қиқарлық сияқты жағымсыз қасиеттерінің қалыптасуына әлеуметтік-педагогикалық  факторлардың әсер ететіндігін зерттеді. Бастауыш мектеп оқушылары мен жасөспірімдердің асоциальды мінез-құлықтарын, спорт, өзіндік  және жеке жұмыстарды ұйымдастыру, мектепке деген ықпалды күшейту, отбасындағы  белсенділікті арттыру, ұжымдағы әрекеттерге  балаларды қатыстыру арқылы жеңудің  әртүрлі жолдарын көрсетті.

        Қазіргі кезде мектепте бала  өрескел қылық жасаса, тәртіпсіздік  көрсетсе кінәні ата-аналар мұғалімдер  не тәрбиешінің тәрбиесі деп  санайды. Тәрбиенің түп негізі  бала дүниеге шыр етіп келегеннен  кейін басталады. Баланы материалдық  жағынан қамтамасыз етеміз деп  ата-аналар күні бойы маңдай  терін төгіп, жұмыс істеп, балаларының  ешкімнен кем болмағанын қалайды.  Алайда, қараусыз қалған балалардың  елігуі тез және жаман қылықтарға  да бейім келеді. Ал баласының  бос уақытында не істеп жүргенін, қайда барып, немен шұғылданып  жүргенін білмейтін ата-аналардың  көптігі қаншама. Сонымен бірге,  өсіп келе жатқан жас ұрпақ  сыпайылық, мейірімділік танытпай  қатігездігі байқалып жатса «Мынау  менің балам ба, бұл қылықты  мен үйреткен емеспін» деп  таң қаламыз. «Не ексең, соны  орасың» деп ата-бабамыз тегін  айтпаған, балаға материалдық қажеттіліктен  гөрі рухани қажеттілік аса қажет деп ойлаймыз.

Қоғамда болып  жатқан өзгерістерге байланысты, балаларды  заманымызға сай етіп оқытып-тәрбиелеу  үшін педагогтарға кәсіби және жеке тұлғасына  талаптар қойылады (жоғары білімді, іздемпаз, жаңашыл, креативті және т.б. Педагогтың жұмысы табысты болуы үшін әрбір  баланың психологиясын жақсы  білуі тиіс. Егер де бала мұғалімнің тілін алмай жатса, бұл қиын бала деген жаңсақ пікір қалыптасып, психологтың  кабинетіне баруды нұсқайды. Бірақта  бұл жағдайда бала мүлдем қиын бала емес шығар, мәселенің түп тамыры педагогтың өзінің жеке басына қатысты  болуы мүмкін, яғни, педагогтың оқушылардың  психологиясы туралы ақпараттардың  таяздығынан оқушылармен жұмыс  істеуде біршама қиындықтарға кезігеді.

      Сондықтан да, кез келген педагог  «Қиын бала кім?», «Қандай балаларды  қиын балаларға жатқызуға болады?»,  «Қиын балалармен атқарылатын  жұмыс түрлері» және жалпы  қиын балалар туралы ақрпараттарды  білуге міндетті

    Ол үшін педагог психологпен  бірлескен іс-әрекетте жұмыстар  атқарып, педагогтың психологиялық  білімін жетілдіруі тиіс. Жоғарыда  ғалымдардың зерттеулерінде айтылып  кеткендей, қиын баланың пайда  болуын отбасы және мектеп  тәрбиесімен байланыстырады. Сондықтан  қоғам, мектеп және отбасы үйлесіп,  бірігіп жұмыс істегенде ғана  жұмысымыз тиімді болатынына  еш күмәнім жоқ.

    Демек, баланың жан-жақты дамыған,  еліміздің көк байрағын биікке  көтеретін дарынды тұлға етіп  тәрбиелеу отбасынан, мектеп табалдырығын  аттағаннан кейін басталады және  ол баршамыздың ісі болмақ.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ӘДЕБИЕТТЕР

 

1. Рабочая  книга школьного психолога/ Под  ред. И.В. Дубровина. - СПб., 1998.

 

2. Раттер  М. Помощь трудным детям. - М., 1987.

 

3. Степанов  С.С. Психология трудных школьников: Учебное пособие. М., 1996.

 

4. Ахметжанова  Н. Мінез-құлқы қиын балалар  / Н. Ахметжанова //Ұлағат №  1, 2001.

 

5. Хухлаева  О.В. Основы психологического  консультирования и психологической  коррекции. - М.: Издателский центр  «Академия», 2001