Баланың психикалық дамуы

Дәм айыру қабілеті туғаннан бастап жақсы дамыған (қант қосқан суды жақсы ішеді).

Дене сезімі өте жақсы дамыған шымшу, түрту, жоғары температура тағы басқа факторларға тыжырынып, қозғалып, жылап жауап қайтарады. Баланың орталық нерв жүйесі тез қозғыш және  тез тозғыш.  Жаңа ортаға, жаңа жүздерге бала әсершіл болады, бірақ, біраздан кейін бала шаршап мазасызданып кетеді. Баланың бірқалыпты жайбарақат нерв жүйесінің қалыптасуы үшін сабырлы орта керек.

Шартты рефлекстердің пайда  болуына байланысты 4 түрлі дағды  қалыптасады.

І. Тіл дағдысы – бала психикасының дұрыс дамуының көрсеткіші.

ІІ. Қимыл дағдысы – бала денесінің  физикалық дамуының көрсеткіші.

ІІІ. Гигиеналық дағды және ұқыптылық

IV. Дұрыс күн тәртіп дағдысы

1,5 – 2 айдан бастап бала  гуілдейді – бұл болашақ сөздердің негізі. Тіл дыбысқа еліктеуден, басталады, сол себепті балаға бұрмаламай сөйлеген дұрыс. Туғаннан бастап бала сергек кезінде онымен сөйлескен дұрыс,

3-4 айында бала ұзақ уілдейді, өз дыбысын өзі тыңдайды,  

6-айында әртүрлі буындар айта бастайды –ба, -ма, -па;

7-8 айында буындарды қайталайды: -ба, -ба, -ба, — ма-ма-ма, -ма-ма, -па-па-па;

9-айында аты аталған заттарды көзімен көрсете алады.

10-айында жануарларды өзінше атайды: сиырды «му», мысықты «мәу», күшікті «ав-ав» дейді;

11-айында бірінші сөздерді атайды;

1- жасында 8-10 сөз біледі; 

2-жасында 300-ге жуық сөз біледі.

Сергек кезінде баланы қозғалысқа еліктіру оның қимыл дағдыларының қалыптасуына жақсы әсер етеді.

1,5-2 айында бала басын өз бетімен ұстай алады, осы кезде оны манежге етбетімен салу, массаж  жасау қажет,

3айында бала етбетімен жатып басын көтеріп жан-жағына бұрады 

4,5-5 айында шалқасынан жатқан бала қырынан және етбетінен аударыла алады,

6-айында ойыншықтарын өзі алып ойнай алады, отырады, қасықпен тамақ ішіп үйретуге болады,

7-айында еңбектейді, 

8- айында сүйеніп тұра алады, 

9-10 айында жатқан бала отырып, онан кейін ұмтылып тұра алады, қайтадан отыра алады, диванда, орындықты айналып жүреді.

11-айында өзі тұрып,

12-айында өзі жүре алады.

Тамақтандырған кезде гигиеналық  дағды және ұқыптылыққа тәрбиелеген дұрыс: тамақтандырудың алдында қолын жуып, алдына алжапқыш тұтып, тамақ ішкен кезде аузының айналасын сұлықпен сүртіп, тамақтанғаннан кейін қол-аузын жуған дұрыс. Жүйелі түрде шомылдырып, киімін таза ұстау керек, баланың бөлмесінде тазалық тәртіп болуы керек, балаға ұйықтар алдында өз ойыншықтарын жинуды үйреткен дұрыс.

Дұрыс күн тәртібі дегеніміз  ұйықтау, тамақтану, сергектікті дұрыс  ұйымдастыру. Жаңа туған бала 20-22 сағат  ұйықтаса, өсе келе ұйқының уақыты қысқарып сергектік кездері ұзарады.Есептеу  формуласы: 1 жасқа дейін – 22 –  ½п, п- айы. 1жастан кейін  16 – ½ п , п -жасы.

• Балалардың физикалық дамуы, ерте жастағы көрсеткіштері.
• Денсаулық тобы бойынша балаларды топтастырудың негізгі ережелері.
• Массаж, гимнастика, шынықтыру түріне сипаттама, құрастыру пинциптері.
• Ауамен, сумен, күн сәулесімен шынықтыру негіздері.

 

             

Баланың өсуі және биологиялық  жетілуі – баланың физикалық  және психикалық дамуы деп аталады.             

Баланың физикалық дамуын бағалау үшін төмендегілер қажет:

1. Антропометрия жүргізу.
2. Центиль аймағында орнын анықтап, бағалау.
3. Психикалық дамуын жасына байланысты бағалау.

Баланың физикалық дамуы  дегеніміз оның жасына байланысты бойының  және салмағының өсуі.

Физикалық дамуы қалыпты  болуы және қалыс қалуы мүмкін.  

1 жасқа дейінгі балаларды  горизонтальды таразыда, 2жастан  жоғары вертикальды таразыда  жүргізеді

. 1-жасқа дейінгі балалардың  бойын горизонтальды. 1 жастан үлкен  балалардың бойын вертикальды  бой өлшегішпен анықтайды.

Баланың психикалық дамуын бағалау көрсеткіштері  - көру, есту анализаторлары, эмоциясы, қозғалысы, түсіну, сөйлеу қабілеті, іс - әрекеттері.            

Баланың психикалық дамуының тежелуі:

І – дәрежесінде – 1-2 көрсеткіштің тежелуі

ІІ –дәрежесінде 3 -4 көрсеткіштің тежелуі

ІІІ- дәрежесінде 5-7 көрсеткіштің тежелуі

IV – дәрежесінде қалыпты  емес тежелу, яғни 1-2 көрсеткіш эпикриз  уақытында, қалғандары 2- 3 эпикриз  уақытына тежелуі. 

 

Баланың физикалық  дамуы

Баланың жасына байланысты бойының, салмағының, бас айналымының, кеуде айналымының  өсуі. 

ЖТБ бойы – 46-56 см. 

Орташа ұлдардың бойы – 50,7 см, қыздардікі – 50,2 см.

І кварталда ай сайын 3 см өседі  =9 см

ІІ кварталда ай сайын 2,5 см өседі = 7,5  см

ІІІ кварталда ай сайын 1,5 -2 см= 4,5 – 8 см

IVкварталда ай сайын 1,0 см= 3 см             

Орта есеппен алғашқы  жылда 25 см қосады, яғни 1 жасында 75 см болады. Немесе 6 айында 66 см.

4 жасында 2 есе өседі. 12 жасында 3 есе өседі. 2-3 жасқа дейін  айына 1 см.  3- 4 жасқа дейін 0,5 қосады.            

Баланың бойын есептеу  формуласы:

4 жасқа дейін 100+8 (4-п)  п – жасы

4 жастан кейін 100+6(п  -4) п – жасы  немесе 8 жастағы баланың бойы 130см. Әр жетіспейтін жылына 7 санына азайтамыз. Әр артық жасына 5 см қосамыз.  

Дене салмағын есептеу формуласы:

І - жарты жылдығында: m + 800 x n

M – туылғандағы салмағы, n - айы            

ІІ – жарты жылдығында:

(800 х 6) + 400(n – 6)    n – айы.

6 айлық бала салмақ  – 4,800 қосады.  2- 11 жаста  10,5 +2n, n- жасы.

12- 15 жаста n х 5 – 20  n – жасы.

Немесе

1 айында – 600 гр. қосады.

2 айында  - 800 гр

3 айында – 750 гр

4 айында – 700 гр

5 айында – 650 гр т.с.с.             

Бас айналымы ЖТБ – 34 -36 см (БА)

1 жасқа дейінгі есептеу  жолы:

6 айда  - 43 см.  Әр жетпейтін айынан 1,5 см алады. Әр артық айына 0,5 см қосады.

2 – 15 жастағы балада:

5 жастағы баланың бас  айналымы – 50 см. Әр жетпейтін санына 1 см азайтады. Әр артық санына 0,6 см қосады.             

Кеуде айналымы ЖТБ – 32 – 34 (КА)

1 жасқа дейінгі балаларда  есептеу жолы:

6 айлық баланың КА – 45 см.

Әр жетпейтін айына 2 см азайтады. Әр артық айына 0,5 см қосады.

2 – 15 жастағы баланың  КА:

10 жасқа дейін 63 – 1,5 (10-n) , n- жасы.

10 жастан кейін 63 + (n -10),  n- жасы.

10 жастағы баланың кеуде  айналымы

Баланың физикалық дамуын дәлірек бағалау үшін центиль  таблицаларын қолданады. 

 

Денсаулық топтары. 

Балалар денсаулығының жағдайына  байланысты 5 топқа бөлінеді.

І топта денсаулығында ауытқулары жоқ, бақылау уақытында ауырмаған балалар.

ІІ  топта – жиі ауыратын балалар, морфологиялық жетілмегендігіне байланысты функциональды ауытқулары бар балалар.

ІІІ – V топта – созылмалы аурулары немесе ақаулары бар балалар компенсация, субкомпенсация,декоменсация жағдайларында.

І топтағы  балаларға келесі алдын алу  шараларды жүргізіледі:

А – күн тәртібін сақтау.

Б – тамақтану рационын кеңейту.

В – шынықтыру

Г – егулер.

Д- календарлы диспансеризация

Е – лабораториялық тексерулер.

ІІ  – топтағы балаларға арнайы сауықтыру  шаралары жүргізіледі.

ІІІ – V топтағы балалар диспансерлік есепке алынады. № 30Форма толтырылады, педиатр және басқа мамандармен бақыланады. 

 

Нерв жүйесінің  анатомиялық ерекшеліктері.

Психикалық дамудың  негізгі көрсеткіштері            

Нерв жүйесі барлық мүшелер  мен жүйелердің қызмет бірлігін қамтамасыз етіп, организмның сырт ортаға бейімделуін  реттейді. Жаңа туған баланың нерв жүйесі өз қызметін толық атқаруға жетілмеген және анатомиялық ерекшеліктерімен өзгешеленеді.            

І. Бас миы үлкен, ол баланың  өз салмағының 1/8 бөлігіне тең, ересек адамдарда бұл көрсеткіш – 1/40             

ІІ. Нерв жүйесі клеткалары суға бай, белок  мөлшері аз болады

ІІІ. Ми айғыздары мен  зоналары нашар нашар айқындалған.

IV. Мидың сұр заты ақ  затынан айқындалып бөліндеген. Сұр зат нерв клеткаларына  сай, ол жетілмегендіктен бала  көп ұйықтайды (сөткесіне 20 сағатқа  дейін), қорғансыз, қимыл қозғалыстары  үйлесімсіз.                   Баланың ұйықтау уақытын есептеу:

1 жасқа дейін 22 – ½  m  , m – айы

1 жастан жоғары 16 – ½  n , n- жасы.

Нерв клеткалары баланың 6-7 жасына қарай жетіледі, сондықтан  мектепке осы  жастан кейін барады.

Баланың жұлын құрылысы жағынан  ересектердің жұлынандай, тек өз денесімен  салыстырғанда  ұзын болып келеді, сондықтан жұлынның сұйық затын ересектерде 1-2 бел омыртқа аралығынан пукциялап алса,  балалардан 3-4 бел омыртқа аралығынан алады. Бас миына қарағанда едәуір дамып жетілген. Мидың қызмет атқаруының негізі рефлекстерге байланысты.

Рефлекс дегеніміз нерв жүйесінің  әртүрлі қоздырғыштарға қайтаратын жауабы.  Мысалы, дыбыс шыққан жаққа басын бұрып қарайды, ыстық нәрсеге денесі тиіп кетсе тартып алады, қараңғы жерде шырақ жанса көзін жұмады т.б.

Бала ему, жұтыну, кірпік қағу, жөтелу, түшкіру, түзге отыру  шартсыз рефлекстерімен туады. Шартсыз  рефлекстердің  негізінде белгілі бір уақытта шартты  рефлекстер пайда болады. Шартты рефлекстер  тұрақты қалыптасу үшін әрдайым оларды қуаттандырып (қайталап) отыру керек.

Қоршаған ортаны жас бала сезім органдары арқылы тани бастайды. Шартты рефлекс пайда болу үшін ми қабыршығының жетілуімен қатар  сезім мүшелерінің жақсы дамуы шартты. Олар, иіс тану, көру, сезу, есту, дәм түйсігі.

Жаңа туған баланың иіс тану қабілеті жақсы дамыған.  Әртүрлі иіске ол түшкіріп, бет әлпетін құбылтады. Нәрестенің туа салысымен көру қабілеті болады. Бірақ,  көз қозғалысы үлеспеген және жиі қыли болып келеді.  Бұл қылилық бала әртүрлі әсем жылтырақ  заттарға көзін тіге бастағанда кетеді. 6 айдан бастап түрлі-түсті ажыратады.

Есту қабілеті. Туа сала нәресте тек  қатты дыбыстарды естиді, 2 жұмадан бастап өз анасының дауысын ажырата бастайды, ал 6 айдан бастап дауыстың екпінін ажыратады: зекіп ұрысқанға жылайды, жылы сөзге күледі.

Дәм айыру қабілеті туғаннан бастап жақсы дамыған (қант қосқан суды жақсы ішеді).

Дене сезімі өте жақсы дамыған шымшу, түрту, жоғары температура тағы басқа факторларға тыжырынып, қозғалып, жылап жауап қайтарады. Баланың орталық нерв жүйесі тез қозғыш және  тез тозғыш.  Жаңа ортаға, жаңа жүздерге бала әсершіл болады, бірақ, біраздан кейін бала шаршап мазасызданып кетеді. Баланың бірқалыпты жайбарақат нерв жүйесінің қалыптасуы үшін сабырлы орта керек.

Шартты рефлекстердің  пайда болуына байланысты 4 түрлі  дағды қалыптасады.

І. Тіл дағдысы – бала психикасының дұрыс дамуының көрсеткіші.

ІІ. Қимыл дағдысы –  бала денесінің физикалық дамуының көрсеткіші.

ІІІ. Гигиеналық дағды және ұқыптылық

IV. Дұрыс күн тәртіп  дағдысы

1,5 – 2 айдан бастап бала  гуілдейді – бұл болашақ сөздердің негізі. Тіл дыбысқа еліктеуден, басталады, сол себепті балаға бұрмаламай сөйлеген дұрыс. Туғаннан бастап бала сергек кезінде онымен сөйлескен дұрыс,

3-4 айында бала ұзақ уілдейді, өз дыбысын өзі тыңдайды, 

6-айында әртүрлі буындар айта бастайды –ба, -ма, -па;

7-8 айында буындарды қайталайды: -ба, -ба, -ба, - ма-ма-ма, -ма-ма, -па-па-па;

9-айында аты аталған заттарды көзімен көрсете алады.

10-айында жануарларды өзінше атайды: сиырды «му», мысықты «мәу», күшікті «ав-ав» дейді;

11-айында бірінші сөздерді атайды;

1- жасында 8-10 сөз біледі; 

2-жасында 300-ге жуық сөз біледі.

Сергек кезінде баланы қозғалысқа еліктіру оның қимыл дағдыларының қалыптасуына жақсы әсер етеді.

1,5-2 айында бала басын өз бетімен ұстай алады, осы кезде оны манежге етбетімен салу, массаж  жасау қажет,

3айында бала етбетімен жатып басын көтеріп жан-жағына бұрады 

4,5-5 айында шалқасынан жатқан бала қырынан және етбетінен аударыла алады,

6-айында ойыншықтарын өзі алып ойнай алады, отырады, қасықпен тамақ ішіп үйретуге болады,