Педагогикалық қарым-қатынас

1 тарау. Педагогикалық қарым-қатынас

 

1 тақырып . Педагогикалық технологиялар және мұғалімнің шеберлігі.

 

Дәрістің мақсаты: Студенттерге педагогикалық шеберлік туралы түсінік беру.

Қаралатын сұрақтар:

1. Педагогикалық технологияның мәні.
2. Педагогикалық шеберліктің құрылымы.
3. Педагогикалық тапсырманың мәні мен ерекшеліктері.

 

Дәрістің қысқаша мазмұны:

Педагогикалық технология ұғымын қарастыру барысында педагогикалық технологияны былай анықтауымызға болады - бұл қатысушыларға жағымды жағдай туғыза отырып, нақты қорытындыға жету мақсатымен білім беру үрдісін жобалау (жоспарлау), ұйымдастыру, бағыттау және коррекциялаудағы оқушылар мен мұғалімнің қосыла жасаған іс-әрекеттерінің үрдісті жүйесі.

Әр мұғалімнің педагогикалық биографиясы  өзінше жеке дара. Шеберлікті  шыңдау үшін педагогикалық процесстің заңдылықтары мен механизмдерін меңгеруі тиіс. Бұл мұғалімнің педагогикалық ойлауы мен іс-әрекетке, педагогикалық құбылыстарды талдауға және құрылымдық элементтерге бөлшектеуге, оқыту мен тәрбиелеу теориясында идеялар, ой-қорытындылар жасауға, негізгі педагогикалық мәселелерді анықтап, дұрыс шешімін табуға мүмкіндік береді.

Мұғалім шеберлігінің төрт негізгі  бөліктерін атауға болады: балалардың жеке және ұжымдық іс-әрекетін ұйымдастыру шеберлігі, өз ой-пікірін мақұлдату шеберлігі, білім беру және  тәжірибе қалыптастыру шеберлігі және педагогикалық техниканы меңгеру техникасы.   

 

Тексеруге арналған сұрақтар:

1. Педагогикалық технологиялардың мәні неде?
2. Педагогикалық шеберлік дегеніміз не?
3. Педагогикалық шеберліктің мәні неде?
4. Педагогикалық тапсырма дегеніміз не?
5. Педагогикалық тапсырмалардың қандай түрлері бар?
6. Педагогикалық тапсырмаларды шешудің қандай кезеңдері бар?

 

Әдебиеттер:

1. Кузнецов И.Н. Настольная книга практикующего педагога. Москва, 2008 ж.
2. Основы педагогического мастерства. Под ред.И.А. Зязюна - Москва, 1989г.
3. Щуркова Н.Е. Практикум по педагогической технологии - Москва, 2001ж.

2 тақырып. Педагогикалық әсер ету – педагогикалық технологияның объектісі ретінде.

 

Дәрістің мақсаты: Педагогикалық әсер ету қағидаларымен таныстыру .

 

Қаралатын сұрақтар:

1. Педагогикалық әсер ету.
2. Педагогикалық әсер етуде субъект қағидасы.
3. Педагог жұмысындағы құндылыққа бағдарланған қағида.
4. Педагогикалық әсер етудегі тұтастық қағидасы.

 

Дәрістің қысқаша  мазмұны:

Педагогикалық әсер ету  педагогикалық технологияның негізгі категориясы болып табылады. Педагогикалық технологияның 3 қағидасы- бұл педагогикалық әсер етудің бірізді сипаттамалары: балаға субъект ретінде қарау, субъект бола тұрып, баланың таңдау еркіндігінің болуына бағыттылығы, қарым-қатынасқа тәрбиенің нәтижесі және тәрбие процесінің объектісі ретінде қарау бағыттылығы. Педагогтың оқушылармен жұмысы – бұл педагогикалық әсер етудің жүйесі, белгілі бір нәтижеге негізделген келісімді іс-әрекеттер жүйесі.

Субъект- адамның саналы түрде ерік, қарым-қатынас, білім тасушы ретінде сезінуі, әлеуметтік қарым-қатынас жүйесінде саналы таңдау жасай алу,өмірде өз іс-әрекеттеріне есеп бере алуы арқылы байқалады. Субект қағидасы педагог оқушылармен жұмыс істегенде олардың потенциалды мүмкіндіктерін ескеруді талап етеді.  

 

Тексеруге арналған сұрақтар:

1. Педагогикалық әсер ету дегеніміз не?
2. Педагогикалық әсер етуде мұғалім қандай қағидаларды басшылыққа алады?
3. Педагогикалық әсер етуде субъект қағидасы дегеніміз не?
4. Педагог жұмысындағы құндылыққа бағдарланған қағида қалай жүзеге асады?
5. Педагогикалық әсер етудегі тұтастық қағидасы қалай жүзеге асады?

 

 

Әдебиеттер:

1. Кузнецов И.Н. Настольная книга практикующего педагога. Москва, 2008 ж.
2. Основы педагогического мастерства. Под ред.И.А. Зязюна - Москва, 1989г.
3. Щуркова Н.Е. Практикум по педагогической технологии - Москва, 2001ж.

 

 

3 тақырып. Педагогикалық этика.

 

Дәрістің мақсаты: Студенттерге педагогикалық этика жайлы түсінік беру.

 

Қаралатын сұрақтар:

1. Кәсіби мораль және этика.
2. Педагогикалық еңбектің мәдениеті және қарым-қатынас этикасы.
3. Конфликттер және оларды шешу жолдары.

 

Дәрістің қысқаша  мазмұны:

Педагогтық әдеп –  мұғалімнің ең етене кәсіптік белгісі. Педагогтық әдеп –ұстаздық шеберліктің төртінші құрамды бөлігі болып табылады. Қай-қай мамандықтың да белгілі бір айрықша белгісі болады. Ол белгі адамның үйреншікті әдетінен, сөйлеген сөзінен, тіпті киім киісінен де байқалуы мүмкін. Мұғалім кәсібінің ерекшелігі ең алдымен оның педагогтық әдебіне жатады. Шеберлікті ұдайы шыңдамайынша, мектеп алдына қойылып отырған қыруар міндеттерді жүзеге асыру мүмкін емес. Ұстаздық шеберліктің негізі, біріншіден, мұғалімнің өмірге көзқарасы, оның идеялық нанымы. Ұстаздық шеберлік, екіншіден, пәнді жетік білуді, ойымызды оқушыларға жеткізу үшін негізгі материалды терең түсініп, олардың алдына жан-жақты дайындықпен баруды, сонымен қатар, оқушылардың бойына әдеп, әдет, дағды сияқты жақсы қасиеттерді сіңіру үшін моральдық нормаларды білуді қамтиды. Үшіншіден, оқыту мен тәрбиелеудің әдіс-тәсілдерін міндетті түрде меңгеру ләзім. Педагог көп біліп қана қоймай, сол білгендерін оқушыларға бере білуі, яғни белгілі бір сынып оқушыларының жас мөлшері мен шама шарықтарын ескеріп, сабақтың қызық та түсінікті әрі жеңіл өту жағын ойластыруы қажет.

Педагогтық шеберлік – тек қана мұғалімнің жалпы жан-жақты және әдістемелік сауаттылығы ғана емес, ол әр сөзді оқушыларға жеткізе білу, олардың толық қабыл алуы, толғанып бойға сіңіруі. К.Д. Ушинскийдің сөзімен айтқанда, «педагогика теориясын қанша жетік білгенімен» педагогтық әдептің қыр-сырын меңгермейінше бұған оның қолы жетпейді. Егер педагог таланты, педагог шеберлігі жайында әңгіме қозғала қалса, балалар жүрегіне жол табу, олармен байланыс мәселесі алдымен айтылуы тиіс.

Тексеруге арналған сұрақтар:

1. Этика дегеніміз не?
2. Этиканың атқаратын қызметі қандай?
3. Моральдың әлеуметтік-экономикалық негізге тәуелділігі қалай сипатталады?
4. Педагогтың кәсіби этикасының өзіндік ерекшелігі неде?

 

Әдебиеттер:

1. Кузнецов И.Н. Настольная книга практикующего педагога. Москва, 2008 ж.
2. Основы педагогического мастерства. Под ред.И.А. Зязюна - Москва, 1989г.
3. Щуркова Н.Е. Практикум по педагогической технологии - Москва, 2001ж.

 

 

4 тақырып. Педагогикалық риторика.

 

Дәрістің мақсаты:Студенттерге педагогикалық риторика туралы терең түсінік беру.

 

Қаралатын сұрақтар:

1. Қарым–қатынастың жалпы заңдылықтары.
2. Тіл ұстарту. Әртүрлі стилде қарым-қатынас жасау.
3. Тіл ұстартудың техникалық сипаттамасы.

 

Дәрістің қысқаша  мазмұны:

Педагогтық әдеп оқуда  да тәрбиеде де өте қажет. Моральдық сенім, ынта,ықылас, талғамды қалыптастыру үшін амал біреу: оқушылары мұғалімдерін шексіз сүйіп, құрмет тұтулары керек. Педагогтық істің шебері оқушылардың түсінігін, тәжірибесін біліммен байытып, моральдық сапасын қалыптастыруға, программалық материалдың жақсы мұғалімі болып қана қоймай, оқушылардың тәрбиешісі де болуы тиіс.

Оқушылармен сабақтан тыс  кездердегі қарым –қатынастарда  мұғалім әдепті басқа нәрсемен алмастыра  алмайды. Оқушылар қаталдау мұғалімнің алдында онша көп ашылмайды, олармен  ой бөліспейді, қайта әлсін-әлсін тәртіп бұзып, қит етсе ондай мұғалімдерге қарсы келе береді. Мұндай мұғалім мен оқушылардың арасында әртүрлі түсінбестік жағдайлар туып, іштей реніштер, тіпті ашық жақтырмаушылық болады. Педагогтық әдеп сақталмайынша оқушылармен тіл табысу мүмкін емес, ал оқушылардың тілін таппайынша, оқу-тәрбие үрдісінде ілгерілеу жоқ. Психолог М.Д. Левитов дұрыс айтып көрсекендей, педагог әдептен құр қол болса, оқушылар тәрбиесіне залалы  тиеді, олардың бойында кейін түзетуге қиын соғатын неше түрлі жаман әдет-қылықтардың пайда болуына себеп болады. Левитовтың байқауынша, мұғалімнің әдеп әлемінен алыстығы оқушыны тұйықтыққа сенімсіздікке, жаман оқуға бастап, тәртіп бұзуға итермелейтін, мұғалімге өшігіп, бәрін теріс істеуге бейім тұратын көрінеді.

 

Тексеруге арналған сұрақтар:

1. Сөйлеу мәдениеті дегеніміз не?
2. Қарым-қатынастың педагогикалық негіздері неде?
3. Қарым-қатынас жасауға кедергі келтіретін жағдаяттардың түрлері қандай?
4. Қарым-қатынас жасауға кедергі келтіретін жағдаяттарды жою жолдары қандай?
5. Пікірталас ұйымдастыру мен жүргізуде қандай ережелері ұстанған дұрыс?

 

Әдебиеттер:

1. Кузнецов И.Н. Настольная книга практикующего педагога. Москва, 2008 ж.
2. Основы педагогического мастерства. Под ред.И.А. Зязюна - Москва, 1989г.
3. Щуркова Н.Е. Практикум по педагогической технологии - Москва, 2001ж.

 

2 тарау. Педагогикалық шеберлік негіздері

 

5 тақырып. Педагогикалық қарым-қатынас.

 

Дәрістің мақсаты: Студенттерге педагогикалық қарым-қатынастың тиімді жолдарымен таныстыру.

 

Қаралатын сұрақтар:

1. Тілдік қарым-қатынас ұғымы және қызметі.
2. Мұғалімнің тіл мәдениетінің коммуникативті ерекшеліктері.
3. Педагогикалық қарым – қатынасты басқарудың вербалды емес құралдары.

 

Дәрістің қысқаша  мазмұны:

«Әдеп» сөзі латынша  «жұғысу», «адамдар ара-қатынасының түрі» мағынасында қолданылады. Әдеп –адамдардың өзара жақсы қарым-қатынас жасауына қажетті жағдай. әдепті адамдарға басқаларға барынша жақсылық жасауды, қуаныш әкелуді тілеп тұру тән. Басқа адамдармен қарым-қатынаста әдепті адам сақ та сергек. Ол өзін ұжымда оғаш сөзімен, жеңілтек мінезімен ешкімнің көңіл-күйін бұзбауға тырысады.

Балаларды оқыту мен тәрбиелеу ісінде жалпы әдеп атаулыны педагогикаға кіріктіріп пайдаланудың өзі педагогтық әдеп болып есептеледі. Әдетте әдепті адамдарды олардың кішпейілділік, басқаны түсіне білушілік, жылы шырайлылық, тапқырлық, елгезектік, өзгенің пікіріне құлақ асушылық, ұстамдылық, байсалдылық, әзілкештік сияқты мінез-құлық белгілеріне қарап тануға болады екен. Педагогтық әдеп – мұғалімнің кәсіптік сапасы. Ол педагогтық білім мен педагогтық тәжірибені қоса алғанда пайда болатын педагогтық шеберліктің құрамдас бөлігі болып табылады. Әр мұғалімнің дара ерекшеліктеріне бағынбастан педагогтық әдепті дамытуға септігін тигізетін жекелеген психологиялық және педагогтық жайттарды бөліп көрсетуге болады. Аталған жағдайлардан басқа сергектік, сезімталдық, сенім, әділдік, байсалдылық, ұстамдылық сияқты қасиеттерді бөліп алып қарауға болады.

Байқағыштық. Бұл педагог мамандығының маңызды белгілерінің бірі. Байқағыш мұғалім шәкірттерінің ішкі әлеміне терең үңіліп, көңіл-күйлерін қабақтарынан танып, әрқайсысының мінез- құлық ерекшеліктерімен санаса біледі.

Ілтипаттылық. Әдетте оқушылар, өте  жақсы көретін мұғалімдері өздеріне дауыс көтеріп сөйлесе де көңілдеріне  ауыр алып қалады. Дауыс көтеру, жазықсыз жазғыру, әділ қойылмаған баға ғана емес, мұғалімдері көзге ілмей, өтініштерін құлықсыз, жүрдім-бардым тыңдаса да, ең болмаса қастарына жақындап жай – жапсар білмесе де олардың көңілдеріне келеді.

Сенім. Педагогтық әдеп мұғалімдердің  оқушыларға сенім арта білу қабілетін  де қамтиды. Әрбір оқушы өзінің оқудағы  табысының ынтаға, тырысуға байланысты екеніне сене білуі тиіс.

Төзім және сабыр сақтау. Мұғалімнің педагогтық әдеп әлемі үшін төзім  мен сабыр сақтау сияқты қасиеттердің үлкен тіпті көп жағдайда шешуші мәні бар. 

Тексеруге арналған сұрақтар:

1. Мұғалімнің сөйлеу мәдениетінің атқаратын қызметі қандай?
2. Өзін презентациялау қызметінің мәні неде?
3. Мотивациялық қызметтің мәні неде?
4. Психотерапевтикалық қызметтің мәні неде?
5. Педагогикалық қарым – қатынасты басқарудың вербалды емес құралдарына не жатады?

 

 

Әдебиеттер:

1. Кузнецов И.Н. Настольная книга практикующего педагога. Москва, 2008 ж.
2. Основы педагогического мастерства. Под ред.И.А. Зязюна - Москва, 1989г.
3. Щуркова Н.Е. Практикум по педагогической технологии - Москва, 2001ж.

 

 

 

6 тақырып. Педагогикалық шеберлік.

 

Дәрістің мақсаты: Студенттерге педагогикалық шеберлік туралы түсінік беру.

 

Қаралатын сұрақтар:

1. Мұғалімнің педагогикалық әрекетінің тиімділігіне әсер ететін жекелей сапасына сипаттама.
2. Мұғалімнің кәсіби – педагогикалық даярлығының мазмұны.

 

Дәрістің қысқаша  мазмұны:

Кез-келген мұғалім ынта-ықылас қойып, табандылық танытатын болса, ол өз ісінің нағыз шебері атана алады. Мұғалімнің оқушылармен қарым-қатынасының мәні ерекше. Оқушылармен дұрыс іскерлік және эмоциялық қарым-қатынас орнату-күрделі іс. Ол мұғалімнен жоғары шеберлікті, кәсіби білгірлікті, тиісті іскерлік пен дағдыларды қажет етеді. Ал педагогикалық шеберліктің аса маңызды бөлігі – педагогикалық әдеп пен педагогикалық тактика болып табылады.

Педагогикалық әдеп – мұғалім әрбәр нақты жағдайда оқушыларға тәрбиелік әсер етудің бірден- бір тиімді құралын қолданатын арнайы педагогикалық іскерлік.  Педагогикалық әдепке оқушылар жүрегіне педагогикалық жол табу деп те анықтама беруге болады. Оны оқушылардың сыртынан психологиялық бақылау жүргізу деп те атауға болады, өйткені педагогикалық әдептің өзі, К.Д. Ушинскийдің айтқанындай, - түптеп келгенде психологиялық әдеп.