Мұғалімнің сөйлеу қабілеті кәсіптік – педагогикалық қасиет ретінде

    « Жалпы мұғалімдердің  « сөйлеу қабілетін дұрыс меңгеруін   жетілдіру» жөніндегі іс- шаралар  облыстық (қалалық) және республикалық  мұғалімдер білімін жетілдіру  институттарының  құзырына тапсырылған  және бұл институттар  жөнінде  мен олардың тек үнемі шақырылатын  лекторы ретінде  ғана таныспын,- дейді М. Дулати  атындағы Тараз  мемлекеттік  университетінің  доценті  Әбдіғали Шыныбеков.

   4. Педагогикалық сөздің түрлері, коммуникативтік сапасы, функциялары.

Қазақ педагогикасының  тарихын, коммуникативті сапасын  сөздің түрлерін жылдан  жыл өткен сайын ой елегінен өткізіп, жаңғыртып, жаңартып қайта жазып беру ғұлама  ғалымның,  табанды тұлғаның  ғана  қолынан келетіні даусыз. Сондай ғалым-Серғазы  Қалиұлы. Олай дейтіні, педагогика  саласындағы  алыптарымыз  Абай,  Ыбырай сынды ағартушы демократтар еңбегін барынша  жан- жақты зерттеп, ойларын айтып, тереңінен қозғап жүрген қарымды  қадамы  бар бірден-бір  ғалымды іздесең бәрі барып Серғазы Қалиұлына  тіреледі,- дейді профессор  Нұрахметов  Немеребай.

Қазіргі мектеп дидактикалық  шеберлігіне  педагогикалық  кәсібилігі сай  академиялық  білімі бар, яғни жеке  тұлғаның  даму деңгейіне  диагностика жасай алатын  мұғалімді  қажетсінуде. Күнделікті  мектеп өмірінде кездесетін  өткір даулы  жағдаяттар, оқиғалар, оқушылардың  оқуға  ынтасының төмендеуі , стрестік  жағдайлар мұғалімнен  психологияны  терең меңгеруді  талап етіп отыр. Педагогикалық қақтығыстарды шешу- бұл өзіндік ішкі логикасы бар нағыз зерттеу жұмысы.

Соңғы жылдары  Қазақстанда  педагогикалық оқу барысы  қолға алынып келеді.Биылғы жылғы мұндай педоқу ҚР Білім және ғылым министрлігінің  2003 жылғы 21 қаңтардағы №35 бұйрығына және Алматы облыстық  білім департаментінің  2003 жылғы  19 ақпандағы №39 бұйрығы  мен ережесіне сай  Алматы облыстық  мамандар  кәсібін дамыту  институтында өтті. Негізгі тақырыбы «ХХІ ғасырдағы орта білім сапасы: ізденістер, функциялар, коммуникативті сапалар.»

Әрине, білім сапасын  жақсарту деп жалпылама айта салғанмен, шешімін күткен күрделі мәселелер  өте көп. Оның ең бастылары –білім беру мекемелерінің  жұмыс жүйесін  дамытуды  шешу жолдары, білім беру жүйесіндегі жаңа бағыттағы  ізденістер және әлі де толық зерттелмеген педагогикалық  сөздердің түрлері.

 Педагогикалық оқу, сөз  жоқ, үлкен беделді жұмыс. Өйткен  ол мектеп мұғалімдерінің  оқу- тәрбие  үрдісін жаңартуға, білім сапасы  мен оқушылардың білім алу деңгейін  көтеруге септігін тигізеді. Бірлестіктердің бұл жұмысы  білім беруді ұйымдастыра  білуді, басқару аспектілері негіздері мен білім білім беруді  дамыту ережелерін  қамтиды.

Иә, педагогикалық  оқудың берері көп. Ендеше әрбәр мұғалім педагогикалық  оқу дегенді  қалай түсінеді және оның көздеген мақсаты қандай болуы керек  деген сұраққа жауап  беретіндей, сол үдеден  шығатындай жол іздеп,  талап, шығармашылық даму көкжиектерін  көрсетуге, өз білгенін  танстыруға  және өзі де  өзгеден үйренуге тиіс. Сонда ғана  педагогикалық  сөздің түрлері, коммуникативі пәрменді болуы тиіс.

Болашақ педагог татулық,  бірлік, ынтымақ, сыйластық туралы ел ішінен  жинаған қазыналарын да жас ұрпақты тәрбиелеу ісіне орынды пайдалану керек.

 Педагогикалық қызметті, оның құрылымдарын, міндеттік бөліктерін, жүйелік  ұйымдастыру  қағидаларын зерттеу мәселелерін қамтитын басқаша бағыт саласында маңызды теориялық және тәжірибелік мәліметтер де баршылық (Н. Кузьмина, В. Ильин, т.б.) Демек, бұл жерде ғылыми білімдерді  теңестіру кезеңін көрсететін мәліметтердің жеткілікті  көлемде жинақталғанын айтуға болады. Мұғалімнің еңбекке деген  ықыласы, өмірлік көзқарасы, кәсіби бағыты сияқты жеке жинақылық сапалық мінезін зерттеу және іздестіруді сипаттайтын қарсы үрдістегі пікірлер де жоқ емес.( С. Вершловский, Б. Зящин, т.б.) Педагог даярлауды бір қалыпқа түсіру идеясы жинақы түп негіз білімдері мен дағдыларын іздестіруге ынталандырады (В. Кан-Каликовтың ойынша, зиялылық және болжамдық-шығармашылық, Т. Ильинаның зерттеуінше, жорамалдау).

Педагогтің бірқатар әңгімелері жастарды зеректікке, тапқырлыққа,  пайымды болуға, аңғарымпаздыққа тәрбиелейді.

Мысалы, «Тапқыр, зерек бол», «Тапқыр  Таймас», «Мұсабек батыр», т.б. дүниелеріне ел аузындағы  және өзінің бастан кешкен  оқиғаларын арқау етіп, баланың  сана- сезіміне, ақыл- ойына  әсер  етуге талпынады.

 Педагогикалық ғылымның  үздіксіз білім беру мәселелеріне  ойысуы мұғалім-тәрбиеші  қызметіне  байланысты тақырыптарды  жаңа   қырынан  қарастыруға  мүмкіндік туғызды. Нәтижеде мұғалім даярлаудың әдістемелік мүмкіндіктері  мен кәсіби мазмұнына баса назар аударатын оқытудың  мақсатты тәсілі де дами түсті.

Мақсатты және  бағдарламалық- мақсатты тәсілдерді дамыту  педагогикалық оқу орындарының, мұғалімнің  тәрбиелік міндеттерінің көбеюі ( педагогикалық сөздердің  түрлері, оның коммуникативтік сапасы, функциялары) кәсіби қажетті білім ретінде табылады және оның  оқу орны қабырғасында  жүрген осы қажеттіліктер ауқымын нақты игеру мүмкіндіктерінің арасындағы қайшылықтарды  жоюға бағытталған. Бұл қайшылықты  жоюдың басқаша жолы профильдік тәсіл тұжырымында  көрсетіледі. Негізгі педагогикалық ережелерді ғылыми пайдалану дәрежесін арттыру, педагогикалық  қызметті игерудің  сапасын жетілдіру де осы мақсатқа қызмет етеді.

Осы мақалада жоғары мектептерде  тәрбиеші мұғалім  даярлауды жетілдірудегі бағытталған сан-салалы әрі маңызды тенденцияларды  тізбектеп жатуды жөн көрмеді- ғалымдар. Өйткені қазіргі уақытта  мұғалім даярлау қағидаларының  мәселелері қайта қарастырылып жатыр.

 Бұл, сөз жоқ ,  педагогикалық білім берудің  мәнді негіздерін  жүйелі түрде жетілдіре түсу қажеттілігін  көрсетеді. Ал оның қайта жасалуы тәрбие саласына қатысты педагогикалық сөздердің түрлерін, коммуникативтік сапасын, функцияларын  қалыптастыруды қажет етеді.

            5.Сөйлеу  техникасының   негіздері.

       Жалпыға  бірдей  орта білім  беру  ісіне   көшу  өсіп  келе  жатқан  ұрпақты  коммунистік  рухта  тәрбиелеуде  орта  мектептің  ролін  күшейтуге  объективтік  мүмкіндік   тудырады. Сондықтан  тәрбие  процесін   үнемі  жетілдіріп  отыру  әрбір  педагогикалық  коллективтің,  әрбір  мектеп  басшысының  көкей  тесті   қамқорлық  ететін ісіне  айналуға  тиіс. 

       Мектеп  оқушыларын  оқыту  және  тәрбиелеу  міндеттері  тек  сабақта  ғана  шешілмейді,  сонымен  бірге сабақтан  тыс  жүргізілетін жан-жақты  жұмыс  процесінде   де  шешіледі. Оқу мен  сабақтан  тыс  жүргізілетін   тәрбие  жұмысы   өзара  тығыз  байланысты,  біртұтас  болуы  қажет,  өйткені  сабақтарда   және  сабақтан  тыс  уақытта  өсіп келе  жатқан  ұрпаққа    коммунистік   тәрбие  берудің   жалпы  міндеттері,  ең  алдымен  оның  негізгі  міндеті –  сөйлеу   техникасының  толық  жетілуі.

     Еліміздің  мектептерінде,  жоғары  оқу  орындарында  ең  алдымен   қаралатын  мәселе – дұрыс  сөйлеп,  айтайын  деген  ойын  толық  жеткізу. Оларға  қойылатын  басты  талап: олардың  жұрт  алдында  сөйлегенде,  дауыс  ырғағы  құбылмалы  болып, алдындағы  тыңдап  отырған  көрермендердің  ойынан  шығу.