Болашақ мұғалімге педагогикалық әдеп пен шеберлікті

Педагогикалық шеберлік негізі неде?

Заман ағысына сай  біліммен қаруланған ой-өрісі жоғары, зерделі, жан-жақты дамыған маман  – уақыт талабы. Кеше ғана көк  туын желбіретіп шаңырақ көтерген егемен елімізді өркениетке жетелейтін білім  бастауында мектеп, ал сол мектепте жас ұрпақ бойына білім негізінің  мәңгілік іргетасын қалаушы- ұстаз  тұрады. «Мұғалімдер- қоғамның ең білімді, ең отаншыл, білгілеріңіз келсе, ең «сынампаз» бөлігі болып табылады», – деп  Елбасы Н. Ә. Назарбаев бекер айтпаса  керек. Сондықтан да бүгінгі таңда  тәуелсіз елімізге білікті маман, өз ісінің шебері қажет. Ал педагогикалық  шеберліктің негізі неде?

Шебер педагог білімді, тәжірибесі мол, жан-жақты бола отырып, оқушыларды жеке тұлға етіп қалыптастыру мақсатында білім мен тәрбиені ұштастыра  алуы қажет. Әр оқушының дарындылығын айқындау, олардың дамуына қолайлы  жағдайлар жасау, мектеп, жанұя, мұғалімнің ролін анықтау, студенттер мен мұғалімдер ұжымын қалыптастыру – педагогикалық  шеберлікті жетілдіруге негізделеді  деп есептейміз.

«Тәуелсіз елге –  білікті маман» демекші, педагогикалық  шеберліктің негізі, өткен пікірімізде  айтып кеткеніміздей, білім мен  тәрбиені ұштастырумен қатар – педагогтардың  жаңа технологияны меңгере білуінде және оны өз тәжірибесінде қолдана  алуында. Педагогикалық көзқарас бойынша, «технология » ұғымы – дәстүрлі оқыту әдістерінен басқа, ерекше үлгіде ұйымдастырылған «педагогикалық өндіріс» деген пікір өз уақытында педагог-ғалымдар тарапынан сынға алынғаны белгілі. Осы сыннан соң бірте-бірте «педагогикалық технологияны» оқыту үрдісінің құрамдас бөлігі ретінде сипаттап, оны дидактикалық үрдістер мен оқыту құралдарымен жабдықтауда жаңа ақпараттық технологияға негіздеу туралы мәселе қозғалады.

Педагогикалық шеберліктің  тағы бір көрінісі – мұғалімнің шығармашылық іс-әрекеті, яғни оның тұлға  ретінде жеке-даралығы және адамның  индивид ретіндегі кейбір ерекшеліктерінің өзгеріске ұшырауы. Осыдан шығарар  қорытындымыз: әрбір педагог мұғалім  мамандығын таңдап алған соң, ол жауапкершілігін  бірге ала жүруі керек. Ұстаз  өз пәнін ғана емес, дүние сырын, қоғамдағы өзгерістерді, адам мінездерін, өнердің қуат әсерін білетін жан  болуы қажет.

Біздің ойымызша, инновациялық технологиялар оқытуды  ізгілендіру, яғни оқу құралдарын оқушылардың  өздігінен танымдық іс-әрекетінде пайдалануға  көмектеседі. Оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдерін пайдаланудың шарттарының өзі мұғалімнің әрдайым ізденісте, өздігінен білім  алудың жағдайын туғызады. Ол педагогикалық  шарттарға: инновациялық ізденіс қажеттілігі; инновациялық әдіс-тәсілдер жайлы білім; инновациялық әдіс-тәсілдерінің тиімді жолдарын қарастыру; инновациялық әдістерді  меңгеру; инновациялық әдіс-тәсілдерді пайдалану және білім беруді ұйымдастыру  формалары; инновациялық әдіс-тәсілдерінін нәтижесінің болуы; инновациялық әдіс-тәсілдердің  озық тәжірибелерін бекіту жатады. Инновациялық іс-әрекетті басшылыққа ала отырып, педагогикалық шеберліктің  басқа құрауыштарының маңыздылығын жоққа шығармаймыз.

Адам қажырлы  еңбегімен табиғатты өзгертсе мұғалім  жалпы жасампаз еңбегімен жаңа адамды қалыптастырып, дамытып, жетілдіріп өмірге дайындайды. Оқушыларын тек біліммен қаруландырып қана қоймай, назарын, білгендерін  жадында сақтауға, қабілетін, ойлауын, тіл шеберлігін ұштауға, дүниеге  деген құштарлығын, өмірге деген  көзқарасын дұрыс қалыптастырып, ықыласын, сенімін, төзімділігін, іскерлігін, ізденімпаздығын  тағы басқадай танымдық қасиеттерін  жетілдіріп, адамгершілігі мол азамат етіп тәрбиелеуді өзінің өмірлік  мақсаты, ізгілік мұраты деп санайды.

«Талант» деген  сөзді әркім әр түрлі ұғынуы мүмкін. Талант көбіне, ақын – жазушылырда, әртістерде, өнер адамдарда кездеседі. Ал, «мұғалім болу – талант па, ол әркімнің қолынан келе бермей ме?» – деген  сұрақ туады. Ұстаздың барлығы талант болып тумайды. Егер кез келген мұғалім  ынта – ықылас қойып, табандылық танытатын  болса, өз бетімен көп еңбектенсе, идеялық жағынан сенімді, саяси  жағынан есейген азамат болса, өз пәнін жақсы білсе, оқытудың әдістемесін  меңгеріп, бала психологиясын жете білсе, педагогикалық техниканы  қалыптастыра алса, педагогикалық шеберлікке жету қасиеттеріне ие бола отырып, педагогикалық  кәсіпті меңгерсе, педагогикалық  әдепті бойына сіңірсе, онда талантты, шебер ұстаз бола алады.

Педагогикалық шеберлік – ұстаздық талантпен тығыз байланысты. К.Д.Ушинский: «Педагогика теориясын  қаншама жетік білгенмен, педагогикалық  әдептің қыр – сырын меңгермейінше  бұған оның оның қолы жетпейтіндігін», – айтады. 
Педагогикалық шеберлік – тек қана мұғалімнің жалпы, жан – жақты және әдістемелік сауаттылығы ғана емес, ол – әр сөзді оқушылырға жеткізе білу, олардың толық қабыл алуы. Ұстаздық шеберлік: 1) мұғалімнің өмірге көзқарасы, оның идеялық нанымды, моральды бойына сіңірген адам екендігі; 2) пәнді жетік білген, ойын толық жеткізетін және оқушылардың бойында әдеп, әдет, дағды сияқты моральдық нормаларды сіңіре білгендігі; 3) оқыту мен тәрбиелеудің әдіс – тәсілдерін меңгерген, білгенін қызықты да, тартымды өткізе алатын, педагогикалық әдеп пен талантын ұштастырған адам ғана шеберлікке ие болады. Педагогикалық шеберлікте педагогикалық техника деп аталатын мәселеге мән беріледі. Мұғалім әр сөзін дұрыс сөйлеп, нық айтуы тиіс, оның жүріс – тұрысы, қозғалысы, отырып – тұруы оқушыларға ерсі болмайтындай дәрежеде болуы керек.

Педагогикалық шеберліктің  негізі – балалардың өз еркімен  дамуына жол ашу, оқу – тәрбие процесінде оқушылармен педагогикалық  ынтымақтастықтар жұмыс атқарудың  формаларын, әдістерін дамыту, шәкіртке деген қамқорлық пен сүйіспеншілікті  арттыру педагогикалық шеберліктерінің  басты сипаты болып табылады.

Болашақ ұстаздың педагогикалық мамандыққа өзін-өзі  бағыттап, жұмысты ұйымдастыруы педагогикалық  шеберлік негіздерін білумен шарттас. Бұл саланы зерттеуші ғалымдардың  пікірінше педагогикалық шеберлік мынадай жүйелерге бөлінеді: 
- педагогикалық іс – әрекеттегі гуманистік бағыттылығы;

- педагогикалық  кәсіби білгірлігі;

- педагогикалық  іс- әрекеттеке бейімділігі;

- педагогикалық  техникасы.

Бұл аталған педагогикалық  шеберлік жүйелері бір-бірімен тығыз байланыста жүзеге асады.

Зерттеу жүргізген  ғалымдардың пікірінше, педагогикалық шеберлік жөніндегі ғылыми – зерттеу пайымдаулар мыналар:

- пеадагогикалық  мақсаттылық, бағыттылық;

- тәрбие мен  білім беру ісінің нәтижелілігі;

- әдістерді, құралдарды  қолдана білудегі үйлесімділік;

- іс – әрекет  мазмұнының шығармашылық сипат  алуы.

Сонымен қатар әлеуметтік – қоғамдық өмірдің жаңаруына  байланысты кәсіптік педагогикалық шеберлік деңгейіде дамуы тиіс. Педагогикалық кәсіптік шеберлікті дамыту міндеттер: 
1. Педагогикалық білім бірлігі;

2. Педагогикалық  кәсіпке бейімділігі;

3. Ситуацияларды  меңгеру;

4. Балалардың психологиялық  жағдайын меңгеру.

Педагогикалық шеберлік негізі неде? 

Заман ағысына сай біліммен қаруланған ой-өрісі жоғары, зерделі, жан-жақты дамыған маман - уақыт  талабы. Кеше ғана көк туын желбіретіп шаңырақ көтерген егемен елімізді өркениетке жетелейтін білім бастауында мектеп, ал сол мектепте жас ұрпақ бойына білім негізінің мәңгілік іргетасын  қалаушы- ұстаз тұрады. «Мұғалімдер- қоғамның ең білімді, ең отаншыл, білгілеріңіз келсе, ең «сынампаз» бөлігі болып табылады», - деп  Елбасы Н. Ә. Назарбаев бекер айтпаса керек. Сондықтан да бүгінгі таңда тәуелсіз елімізге білікті маман, өз ісінің шебері қажет. Ал педагогикалық шеберліктің негізі неде?

Шебер педагог білімді, тәжірибесі мол, жан-жақты бола отырып, оқушыларды жеке тұлға етіп қалыптастыру мақсатында білім мен тәрбиені ұштастыра  алуы қажет. Әр оқушының дарындылығын айқындау, олардың дамуына қолайлы  жағдайлар жасау, мектеп, жанұя, мұғалімнің ролін анықтау, студенттер мен мұғалімдер ұжымын қалыптастыру - педагогикалық  шеберлікті жетілдіруге негізделеді  деп есептейміз.

«Тәуелсіз елге - білікті  маман» демекші, педагогикалық шеберліктің  негізі, өткен пікірімізде айтып  кеткеніміздей, білім мен тәрбиені ұштастырумен қатар – педагогтардың  жаңа технологияны меңгере білуінде және оны өз тәжірибесінде қолдана  алуында. Педагогикалық көзқарас бойынша, «технология » ұғымы – дәстүрлі оқыту әдістерінен басқа, ерекше үлгіде ұйымдастырылған «педагогикалық өндіріс» деген пікір өз уақытында  педагог-ғалымдар тарапынан сынға  алынғаны белгілі. Осы сыннан соң  бірте-бірте «педагогикалық технологияны»  оқыту үрдісінің құрамдас бөлігі ретінде сипаттап, оны дидактикалық үрдістер мен оқыту құралдарымен жабдықтауда жаңа ақпараттық технологияға негіздеу туралы мәселе қозғалады.

Педагогикалық шеберліктің  тағы бір көрінісі – мұғалімнің шығармашылық іс-әрекеті, яғни оның тұлға  ретінде жеке-даралығы және адамның  индивид ретіндегі кейбір ерекшеліктерінің өзгеріске ұшырауы. Осыдан шығарар  қорытындымыз: әрбір педагог мұғалім  мамандығын таңдап алған соң, ол жауапкершілігін  бірге ала жүруі керек. Ұстаз  өз пәнін ғана емес, дүние сырын, қоғамдағы өзгерістерді, адам мінездерін, өнердің қуат әсерін білетін жан  болуы қажет.

Біздің ойымызша, инновациялық технологиялар оқытуды ізгілендіру, яғни оқу құралдарын оқушылардың  өздігінен танымдық іс-әрекетінде пайдалануға  көмектеседі. Оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдерін пайдаланудың шарттарының өзі мұғалімнің әрдайым ізденісте, өздігінен білім  алудың жағдайын туғызады. Ол педагогикалық  шарттарға: инновациялық ізденіс қажеттілігі; инновациялық әдіс-тәсілдер жайлы білім; инновациялық әдіс-тәсілдерінің тиімді жолдарын қарастыру; инновациялық әдістерді  меңгеру; инновациялық әдіс-тәсілдерді пайдалану және білім беруді ұйымдастыру  формалары; инновациялық әдіс-тәсілдерінін нәтижесінің болуы; инновациялық әдіс-тәсілдердің  озық тәжірибелерін бекіту жатады. Инновациялық іс-әрекетті басшылыққа ала отырып, педагогикалық шеберліктің  басқа құрауыштарының маңыздылығын жоққа шығармаймыз.

Адам қажырлы еңбегімен  табиғатты өзгертсе мұғалім жалпы  жасампаз еңбегімен жаңа адамды қалыптастырып, дамытып, жетілдіріп өмірге дайындайды. Оқушыларын тек біліммен қаруландырып қана қоймай, назарын, білгендерін жадында  сақтауға, қабілетін, ойлауын, тіл шеберлігін ұштауға, дүниеге деген құштарлығын, өмірге деген көзқарасын дұрыс қалыптастырып, ықыласын, сенімін, төзімділігін, іскерлігін, ізденімпаздығын тағы басқадай танымдық қасиеттерін жетілдіріп, адамгершілігі  мол азамат етіп тәрбиелеуді өзінің өмірлік мақсаты, ізгілік мұраты деп санайды.

«Талант» деген сөзді  әркім әр түрлі ұғынуы мүмкін. Талант көбіне, ақын – жазушылырда, әртістерде, өнер адамдарда кездеседі. Ал, «мұғалім болу – талант па, ол әркімнің қолынан  келе бермей ме?» - деген сұрақ туады. Ұстаздың барлығы талант болып тумайды. Егер кез келген мұғалім ынта –  ықылас қойып, табандылық танытатын  болса, өз бетімен көп еңбектенсе, идеялық жағынан сенімді, саяси  жағынан есейген азамат болса, өз пәнін жақсы білсе, оқытудың әдістемесін  меңгеріп, бала психологиясын жете білсе, педагогикалық техниканы  қалыптастыра алса, педагогикалық шеберлікке жету қасиеттеріне ие бола отырып, педагогикалық  кәсіпті меңгерсе, педагогикалық  әдепті бойына сіңірсе, онда талантты, шебер ұстаз бола алады.

Педагогикалық шеберлік –  ұстаздық талантпен тығыз байланысты. К.Д.Ушинский: «Педагогика теориясын  қаншама жетік білгенмен, педагогикалық  әдептің қыр – сырын меңгермейінше  бұған оның оның қолы жетпейтіндігін», - айтады.  
Педагогикалық шеберлік – тек қана мұғалімнің жалпы, жан – жақты және әдістемелік сауаттылығы ғана емес, ол – әр сөзді оқушылырға жеткізе білу, олардың толық қабыл алуы. Ұстаздық шеберлік: 1) мұғалімнің өмірге көзқарасы, оның идеялық нанымды, моральды бойына сіңірген адам екендігі; 2) пәнді жетік білген, ойын толық жеткізетін және оқушылардың бойында әдеп, әдет, дағды сияқты моральдық нормаларды сіңіре білгендігі; 3) оқыту мен тәрбиелеудің әдіс – тәсілдерін меңгерген, білгенін қызықты да, тартымды өткізе алатын, педагогикалық әдеп пен талантын ұштастырған адам ғана шеберлікке ие болады. Педагогикалық шеберлікте педагогикалық техника деп аталатын мәселеге мән беріледі. Мұғалім әр сөзін дұрыс сөйлеп, нық айтуы тиіс, оның жүріс – тұрысы, қозғалысы, отырып – тұруы оқушыларға ерсі болмайтындай дәрежеде болуы керек.

Педагогикалық шеберліктің  негізі – балалардың өз еркімен  дамуына жол ашу, оқу – тәрбие процесінде оқушылармен педагогикалық  ынтымақтастықтар жұмыс атқарудың  формаларын, әдістерін дамыту, шәкіртке деген қамқорлық пен сүйіспеншілікті  арттыру педагогикалық шеберліктерінің  басты сипаты болып табылады.

Болашақ ұстаздың педагогикалық  мамандыққа өзін-өзі бағыттап, жұмысты  ұйымдастыруы педагогикалық шеберлік негіздерін білумен шарттас. Бұл  саланы зерттеуші ғалымдардың пікірінше  педагогикалық шеберлік мынадай жүйелерге бөлінеді: 
- педагогикалық іс - әрекеттегі гуманистік бағыттылығы;

- педагогикалық кәсіби  білгірлігі;

- педагогикалық іс- әрекеттеке  бейімділігі;

- педагогикалық техникасы. 

Бұл аталған педагогикалық  шеберлік жүйелері бір-бірімен тығыз  байланыста жүзеге асады.

Зерттеу жүргізген ғалымдардың  пікірінше, педагогикалық шеберлік жөніндегі ғылыми – зерттеу пайымдаулар  мыналар:

- пеадагогикалық мақсаттылық,  бағыттылық;

- тәрбие мен білім беру  ісінің нәтижелілігі;

- әдістерді, құралдарды  қолдана білудегі үйлесімділік;

- іс - әрекет мазмұнының  шығармашылық сипат алуы.

Сонымен қатар әлеуметтік – қоғамдық өмірдің жаңаруына  байланысты кәсіптік педагогикалық  шеберлік деңгейіде дамуы тиіс. Педагогикалық  кәсіптік шеберлікті дамыту міндеттер: 
1. Педагогикалық білім бірлігі;

2. Педагогикалық кәсіпке  бейімділігі;

3. Ситуацияларды меңгеру;

4. Балалардың психологиялық  жағдайын меңгеру.