Автор работы: Пользователь скрыл имя, 16 Апреля 2013 в 15:42, реферат
Салық механизмі қаржы механизмінің құрамдас бір бөлігі, және салық саясатын жүзеге асыру үшін пайдаланылады. Салық механизмі ұлттық табысты бөлу және қайта бөлу қатынастарын жүзеге асыру арқылы мемлекеттік орталықтандырылған ақша қаражат қорларын құруға, қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуын реттеуге, шаруашылық субьектілерінің тұтынуын және қорлануын қамтамассыз етуге қажет салықтық қатынастардың амал -әдістерінің, ережелерінің жиынтығы.
КІРІСПЕ………………………………………………….…………….3
I. Салық механизмінің экономикалық мазмұны, теориялық негіздері
1.1 Салық механизмі-қаржы механизмінің құрамдас бөлігі............6
1.2 Салық теориясындағы салық механизмінің негізгі элементтеріне сипаттама..............................................................................................10
II. Экономиканы тұрақтандыру жағдайындағы салық механизмінің экономиканы басқаруда алатын орны
2.1 Қазақстан Республикасында салық механизмінің қызмет ету ерекшеліктері...............................................................…………….…19
2.2 Салықтық түсімдердің мемлекеттік бюджет кірістерін кұраудағы рөліне экономикалық талдау (Алматы қаласы Салық Комитеті бойынша)..……………………………………………..…..39
III. Қазақстан Республикасының салық механизмін жетілдіру жолдары
3.1 Әлемнің дамыған елдеріндегі салық механизмінің қызмет ету тәжірибиесі....….............................................................................53
3.2 Қазақстан Республикасының салық механизмін жетілдіру жолдарындағы түйінді мәселелері......................................................64
ҚОРЫТЫНДЫ............................................................................…….68
ӘДЕБИЕТТЕР................................................………………………..70
1-ші кестеден көріп тұрғандай мемлекеттік бюджет кірісіндегі салықтық түсімдер жылдан жылға артып отырғанын көруге болады, оның себебі салық механизмінің тиімді жұмыс жасауында. 2003 жылдың қортындысы бойынша мемлекеттік бюджеттің кірістерінде ең үлкен салықтық түсімдердің ішінде корпаративтік табыс салығы оның үлесі 26.3%, және ҚҚС 25.5% алып отыр.
Қазіргі таңда біздің елімізде нарықтық экономикалық қатынастардың белсенді даму жағдайында жергілікті бюджеттер мемлекетіміздің әлеуметтік-экономикалық саясатын іске асыруда елеулі орын алуда. Жергілікті бюджет қаражаттары есебінен халықты әлеуметтік жағынан қамтамасыз ету шаралары жүзеге асырылады. Жалпы мемлекеттік ақшалай қаржыларды бюджет жүйесі буындарының арасында бөлінуі негізінде жергілікті бюджеттердің өз алдына дербестілік принципі қалыптасады. Осы принциптерге сәйкес жергілікті бюджеттердің кірістері бекітілген және реттелетін кірістерден құралады.
Жергілікті бюджет кірісіндегі салықтық төлемдерге экономикалық талдауды қалалық маңызы бар Алматы қаласы салық комитетінің деректері бойынша, жергілікті бюджетке толғымен түсетін салықтарға, оның ішінде бекітілетін салықтар бойынша түсімдер құрамында:
- жер салығы (673330,0 мың теңге немесе орындалу пайызы 91,1%-і),
- мүлік салығы (нақты 2389936 мың тг немесе орындалу пайызы -107,8%);
- көлік салығы (1030012,0 мыңтг немесе орындалу пайызы-102%-і),
- жеке табыс салығы (нақты 15849429,0 мың тг немесе орындалу пайызы -100,05%);
- әлеуметтік салық (22876505,0 мың тг немесе орындалу пайызы -105,6%);
- акциз (нақты 2146455,0 мың тг немесе орындалу пайызы -105,3%).
Ендігі кезекте Алматы қаласы бойынша жергілікті бюджетке бекітілген салықтардың үш жыл ішіндегі түсімдерінің сандық мәліметтерін қарастыратын болсақ.
2 кесте
Жергілікті бюджетке түсетін салықтық түсімдердің 2001-2003 жылдар аралығындағы сандық көрсеткіші (Алматы қаласы)
Төлемнің |
2003 жыл |
2004 жыл |
2005 жыл |
Атауы |
|
|
|
Барлық салықтық түсімдер, оның ішінде |
116284
|
127072
|
148846
|
Жер салығы |
763 |
765 |
673 |
Мүлік салығы |
1472 |
1798 |
2390 |
Көлік салығы |
1028 |
1193 |
1030 |
Жеке табыс салығы |
10666
|
14128
|
15849
|
Әлеуметтік салық |
16604 |
21481 |
22876 |
Акциздер |
1293 |
1714 |
2146 |
Енді жалпы осы жергілікті бюджетке бекітілген салықтарды әрқайсысын жеке-жеке даралап талдайтын болсақ, бірінші кезекте жергілікті салықтардың түрақты көзі ретінде меншік салықтарына тоқталмақпыз және үш жыл ішіндегі түсімдерін қарастырайық.
Жер салығы 2005жылдың 12 айының қорытындысы бойынша болжамдалған 739367,0 мың теңгенің орнына 673330,0 мың теңгені қүрады немесе 91,1%-ке орындалды. 2002 жылмен салыстырғанда салықтың бүл түрі бойынша түсім 92153,0 мың теңгеге азайды.
3-кесте
Өзара үш жылдық көрсеткіштерді салыстыру арқылы келесідей кесте пайда болды:
|
2002 жыл |
2003 жыл |
2004 жыл | ||||||
Телем нің атауы
|
Жоспар
|
Факт
|
Орын далу пайызы |
Жоспар
|
Факт
|
Орын далу пайызы |
Жоспар
|
Факт
|
Орын далу пайызы |
Жер салығы |
750051 |
764142 |
101,9 |
780000 |
765483 |
98,1 |
739367 |
67333 |
91,1 |
2003 жылы жоспар болжамдалғаннан 1,9% артық орындалған, ал 2004 ж жоспар 1,9% орындалмай қалған. 2005жылы болжам 8,9% орындалмаған немесе 91,1% орындалған.
Бұл салық бойынша
болжамның орындалмауы
1. көптеген кәсіпорындардың жер учаскесін жалға алып жүмыс істеулері әсер етті. Осының негізінде өткен жылда орташа шамамен 107424,5 мың тг салық төленбеді (оның ішінде ААҚ Алматының Халықаралық Аэропорты, ЖАҚ Бителеком, ПК Радуга, ЖШС Ақсай, ДЭУ Автобаза, ЖШС Промтехмонтаж, АТП-3 және т.б);
2. Біршама кәсіпорындар қаржылық жағдайының тұрақсыздығынан 2004 жылдың ағымдағы төлемдерінің сомаларын 2001 ж орташа жуық шамамен мынадай сома 17892 мың тг төленген;
3. Қ.Р
Салық кодексінің 340 б. 7 тр енгізілуінің
негізінде, жыл ішінде жер
4. Қ.Р Салық Кодексінің 324 б. 7 тр негізінде, діни бірлестіктер жер салығын төлеушілер болып табылмайды. Бұл түрі бойынша салықтық үтылу 4418 мың тг;
5. Алматы қалалық мәслихатының 14 сессиясының 2 шақыруының шешімінің негізінде автотұрақтар бойынша коэффициенттер он нан екіге дейін төмендетілді. Соның негізінде орташа шамамен салықтық ұтылу 3807 мың тг құрады.
6. Басқадай салықтық ұтылу — 16396 мың тг құрады. (Жерлерді мемлекеттік қорға қалдыру, және т.б).
Аталған салық бойынша түсімдерді көбейту мақсатымен келесідей іс-әрекеттер жүзеге асырылуда:
1. Алматы
қаласы бойынша салық комитеті
мен Жер ресурсын басқару
2. Алматы қаласы әкімінің шешімінің негізінде жер учаскілерін пайдалануға алған заңды және жеке түлғалардың жер салығы бойынша төлемдердің уақытында төленуіне бақылау жұмысы тұрақты жүргізілуде, аудандық салық комитеттеріне осы жұмыстарды күшейту мақсатымен шолу хаттары тарқатылған. №12-1 -7/7213 05.06.2002ж;
3. Тоқсан сайын жер ресурстарын басқару комитетінен аудандық салық комитетіне жер участкілерін сатып алған субъектілер жайлы ақпараттар беріледі. Соның негізінде олардың тиісті салықтарын төлеуге және уақытылы есепке тұруларына бақылау жүргізіледі және т.б іс-әрекеттер жүзеге асырылуда.
4. Сонымен
қатар аудаңдық салық
комитеттерінде: соның ішінде
өндірістік емес төлемдер
Көлік құралдарына салынатын салық
2005 жылы көлік салығы болжамдалған 1010000,0 мың теңгеден асып, нақтылай 1030012,0 мың теңгені құрады немесе 102%-ға орындалды. Оның ішінде заңды тұлғалардан алынатын көлік салығы болжамдалған 330000,0 мың теңгеден кеміді, нақтылай 324310,0 мың теңге көлемінде түсті немесе 98,3%-ға орындалды және жеке түлғалардан алынатын көлік салығы болжамдалған 680000,0 мың теңгеден асып, нақтылай 705702,0 мың теңге көлемінде түсті немесе 103,8%-ке орындалды.
Болжамның 2%-ға артық орындалу себебі Алматы қаласы салық және жол полициясын басқару органымен көлік салығын есептеудің дұрыстығына және уақытылы төленуіне бақылаудың күшейтілуі, төлем мерзімінің 01.07.2005ж. уақытына дейін аяқталуына және айлық есептік көрсеткіштің 2004 жылғы 919 теңге көлемімен салыстырғанда 971 теңгеге көбеюімен байланысты. Сонымен қатар мына мекемелердің есепті жылда салықты төлеудің негізінде:
1.ЭХО ААҚ "Қазақтелеком" — 2354,4 мың тг;
2. ААҚ "Автобус паркі № 6" — 3240,0 мың тг;
3."Кока-кола Алматы Ботлерс" — 2033,9 мың тг;
4. ЖАҚ "Алматы Пауэр Консолидейтед" — 4712,2 мың тг;
5. ЖШС "Янзар" --- 3945,4 мың тг;
6. ЖШС "Стандарт Ойл"— 4200,0 мың тг;
7. РШ Мем. Авиакомпаниясы "Беркут"-5 — 323,8 мың тг;
8. ЖАҚ"Эйр-Қазақстан"--І-17336,6 мыңтг;
9. ЖШС "Авиационная компания Саяхат" — 6829,2 мың тг;
10. ААҚ "Алматы
Халықаралық аэропорты" — 2000,
11."Алматы Қаржы-Сауда Банкі" — 133575,0 мың теңге.
Мүлік салығы
Салық органдарының бақылауында 25543 кәсіпорын бар, соның ішінде 15094 кәсіпорын салықты төлеуге тартылған. 2003 ж 1138 кәсіпорында тексеру жүргізілді. 125 кәсіпорында тексеру нәтижесінде бұзушылық табылған. Тексеру нәтижесінде қосымша 210976,9 мың тг есептелді, оның ішінде борышы төленген 19296,6 мың тг құрады.
2005ж. заңды түлғаларға салынатын мүлік салығы болжамдалған 1937693,0 мың теңгеден асып, нақтылай 2096556,0 мың теңгені қүрады немесе 108,2%-ке орындалды. 2004 жылмен салыстырғанда түсімдердің есімі 599258,0 мың теңге немесе 40% құрады.
Қаланың аудандары бойынша жоспардың орындалуын қарастыратын болсақ:
1. Алмалық ауданы — 107,1%
2. Әуезов ауданы — 107,3%
3. Бостандық ауданы—110,2%
4. Жетісу ауданы — 104,5%
5. Медеу ауданы — 112,6%
6. Түрксіб ауданы ---104,7%
Осы мәліметтерге негізделе отырып қаланың барлық аудандарында мүлік салығы бойынша болжам артық орындалғанын байқауға болады. Бұл өз кезегінде жергілікті бюджеттің кіріс базасын молайта түседі.
4-кесте
Мүлік салығы бойынша салықтық түсімдердің сандық көрсеткіші
|
2003жыл |
2004 жыл |
2005 жыл | ||||||||||||
Төлемнің атауы
|
Жоспар
|
Факт
|
Орын далу пайызы |
Жоспар
|
Факт
|
Орын далу пайызы |
Жоспар
|
Факт
|
Орындалу пайызы | ||||||
Мүлік салығы |
1160000 |
1245584 |
107,3 |
1350314 |
1497298 |
110,9 |
1937693 |
2096556 |
108,2 |
Түсімдердің көбеюі келесі салық төлеушілердің негізгі құралдар алуымен байланысты:
1. "Алаш" 2005ж. - 21457,0 мың теңге, 2004ж -24758,0 өсім сомасы -3301,0 мыңтеңге;
2. "Ақ Бірлік" 2005 ж. - 25,0 мың теңге, 2004ж. - 28754 мың теңге, өсім сомасы - 3754 мың теңге;
3. "Цветмет" 2004 ж. - 19331,0 мың теңге, 2005ж. - 26789,0 мың тг, өсім сомасы 7458,0 мың тг;
Сонымен қатар
Болжамның артық орындалуы
1. "Каспиан прогрессив технолоджи"- бұл мекеме жылдық салық соммасын ағымдағы жылдың басында түгелдей төлеп тастаған — 8146,4 мың тг;
2. Афк Ардагер — 1277 мың тг;
3. ГКП Водоканал — 4758,2 мың тг;
4. ААҚ Казкоммерцбанк— 14311,1 мыңтг.
Азаматтардың кәсіпкерлік қызметінде және жедел басқару құқығындағы қосымша мүлік объектілерін салық есебіне тіркеу нәтижесінде;
- бау-бақша қауымдастықтарын және гараждық кооперативтерін салық салуға тартумен;
- өткен жылдардағы салык берешегін өндіріп алу нәтижесінде болды.
Әлеуметтік салыққа тоқталатын болсақ:
Салық органдарының бакылауында 79477 кәсіпорын есепте түр, сонын ішінде 28218 кәсіпорын салықты төлеуге тартылған.
2005ж 1826 кәсіпорында тексеріс жүргізілді, онын ішінде 594 кәсіпорынында бүзушылык табылған. Тексеріс нәтижесінде косымша 295723,8 мың тг есепке алынды. 172397,8 мың тг төленген.
Әлеуметтік салық болжамдалған 21655301 мың теңгеден асып. нактылай түсімдер 22876505 мың теңгені кұрады немесе 105,6%-ға орындалды. Өткен жылмен салыстырғанда түсімдер 1395144 мың теңгеге немесе 6.5%-ға өсті. Бюджетке түсімінің артуы жаңа ірі салық төлеушілердің есепке тұруымен байланысты. Мысалы: ЖШС "ВІР8" - 10596,2 мың тг, Алматы қаласындағы филиалы "Казстройсервис" - 9429,8 мың тг;
ЖАҚ "ЭЙР" - 13217,6 мың тг.
ААҚ "Альянс банк" - 1 1 33 1 ,7 мың тг.
ЖАҚ Корпорация "КУАТ - 1 1 128 мың тг ;
Салық бойынша берешекті 206845.0 мыңтеңге өндіріп алу. Тек осы жоғарыда аталған кәсіпорындар 2005 жылы 2004 жылға қарағанда қосымша 683346.0 мың теңге түсті. Салық органдарының есебін; 01.01.2004 ж 15287 жеке тұлғалар әлеуметтік салық төлеушілер ретінде тіркелген. 14001 салықты төлеуге тартылған. 2005ж 471 салық төлеушілерле тексеріс жүргізілді, 238-де бұзушылық табылған.
5-кесте
Алматы қаласы бойынша 2004-2005 жылдарға ішкі өнім тауарларына акциздер түсімінің салыстырмалы кестесі (мың тг.)
Атауы |
2004жыл |
2005жыл | |||||
|
Болжам |
Нақты |
% |
Болжам |
Нақты |
% | |
Арақ |
17022 |
193768 |
110,1 |
190980 |
215134 |
112,6 | |
Ликер арағы |
2775 |
1942 |
70,0 |
3429 |
3091 |
90,1 | |
Шарап |
62832 |
72876 |
116,0 |
62536 |
65844 |
105,3 | |
Коньяк |
15720 |
22458 |
142,9 |
34436 |
34963 |
101,5 | |
Шампан |
11691 |
15508 |
132,6 |
26866 |
33029 |
122,9 | |
Сыра |
263751 |
345966 |
131,2 |
383151 |
382763 |
99,9 | |
Күшті сусын |
123643 |
151030 |
122,2 |
92644 |
96090 |
103,7 | |
Зергерлік бұйым |
6605 |
7058 |
106,9 |
6018 |
9517 |
158,1 | |
Ойын бизнесі |
34343 |
49737 |
144,8 |
65240 |
85705 |
131,4 | |
Лотерея еткізу |
2659 |
2633 |
99,0 |
42866 |
74549 |
173,9 | |
Бензин |
181422 |
184082 |
101,5 |
188024 |
190808 |
101,5 | |
Жанаржағармай |
24163 |
38903 |
161,0 |
30000 |
33532 |
111,8 |