Автор работы: Пользователь скрыл имя, 30 Ноября 2014 в 13:13, реферат
Муниципалды менеджмент басқарудың жаңа жүйесі ретінде нарықтық қатынастардағы дамудың қазіргі заманғы шарттарына мақсатталған, себебі, Қазақстан Республикасында жергілікті аймақтарда демократизм мен әрекеттерді басып тастайтын басқарудың командалық-әкімшілік жүйесі қалыптасып қалған.
Муниципалды менеджмент басқарудың жаңа жүйесі ретінде нарықтық қатынастардағы дамудың қазіргі заманғы шарттарына мақсатталған, себебі, Қазақстан Республикасында жергілікті аймақтарда демократизм мен әрекеттерді басып тастайтын басқарудың командалық-әкімшілік жүйесі қалыптасып қалған.
Басқарудың жаңа түрі – муниципалды менеджмент өзінің алғашқы кезеңдерінде Қазақстан Республикасында заңнамалық актілердің бір қатарының жоқтығымен байланысты біршама қиындықтарға ұшырады. Басқарудың бұл жүйесінің мақсаттылығы әлемнің көптеген елдеріндегі нарықтық экономиканың құрылуымен және де экономикалық әсерлілігі мен пайдалылығымен дәлелденіп отыр. Осындай жағдайларда ғылыми білім салаларының ішінде муниципалды менеджменттің алар орны бөлек, болашақ мамандарда теориялық білімдер мен тәжірибелік біліктіліктерді қалыптастыру мақсатында басқару жүйесін түсіне білген дұрыс, бұл алынған білімдер нақты бір территориядағы экономикалық үрдістерді талдауға және жергілікті өзің-өзі басқарудың әр түрлі бағыттарында ғылыми зерттеулердің әдістерімен пайдалануға көмектеседі.Муниципалды менеджменттің теориялық негіздері мен оның даму тарихы қарастырылған. Басқару мен биліктің атқарушылық және өкілетті органдарының негізгі ұйымдастырушылық қызметтеріне, олардың қарым-қатынастарына аса үлкен көңіл бөлінген. Жергілікті басқару органдарының қызметтерінде жоспарлаудың мағынасы толығымен ашылған.
Ең алғаш рет демократиялық құрылым б.э.д., VI ғасырда Эгейс аралы мен Кіші Азияның Ионин полистерінде пайда болған. Алайда бұл басқару үлгісінің түрі б.э.д., V ғасырда Афинада, 400 мың тұрғыны бар қала түріндегі мемлекетте жандана түскен. Байырғы Афинада саяси құқыққа ата-анасы Аттиканың тұрғындары болып, жасы 20 толған ер азаматтар ғана ие болған. Ел азаматтары салық төлеп, әскер қатарында боуға міндетті еді. Осындай шектеулі шеңбердің ішінде саяси құқықтар тең болатын. Әр азамат исономияны иеленген, яғни ол дегеніміз заң алдындағы құқықтарының теңдігі, ал исогория дегеніміз – Халықтық жиындардағы құқықтардың теңдігі. Өзің-өзі басқарудың жоғарғы органы – Экклессияда, яғни Халықтық жиын жұмысына кез-келген азамат қатысуға құқылы бодды. Осы деңгейде еш қандай өкілеттілік болған жоқ, сондықтан да афиналық демократия құқықтық тұрғыда тура әрі тәуелсіз болып саналады. Жиындар агорада, Дионис немесе Пирей театрларында айына төрт рет жүргізіліп отырған. Азаматтар ашық аспан астында орындықтарға тізіліп отырған. Осындай жиын өте ерте күн шығыста басталған. Әдетте жиын жұмысына 2–3 мың адам қатысады. Жедел сессияларға арналған Кворумдарда аса маңызды мәселелер қарастырылып, оларға 6 мыңға жуық адам қатысқан.
Жаңа айдың алғаш сессиясында Халықтық жиындарда жаңа заң жобалары ұсынылып отырған. Осы заңнамаларды ұсынған адам олардың әсерлілігіне деген жауапкершіліқті өз мойнына алған. Жыл бойында оған қарсы заңсыздығы үшін іс қозғалуы мүмкін. Кінә тағылған «заңшыға» айыппұл салынып, дауыс беру мүмкіндігінен айырып, кейде іпті өлім жазасына да жетелейтін болған. Перикл кезенінде заңнамалық жобаларды Без жүз кеңесі немесе соттардың біреуі алғаш болып қарастыру керек. Халықтық жиындарда сөз сөйлеймін деген азаматтар жас көрсеткштерінің тәртібіне байланысты құқылы болады. Афина халқына сөз сөйлеу құқығынан кез-келген азамат шектеуі керек, егер де оларға келесідей көрсеткіштер тиісілі болса:
- жер меншігі болмаса;
- заңдық некеге тұрмағандар;
- балалық парызын мойындамаған жағдайда;
- қоғамдық адамгершілікке залал келтірсе;
- әскери міндеттерден бас тартса;
- ұрыста қалқанын тастағаны үшін;
- мемлекет алдында салықтық немесе басқа да қарыздары болса.
Халықтық жиындарда, әдетте, тек қана жақсы дайындалған ораторлар – демагогтар сөйлеуге құқылы болды. Әр ораторға сөз сөйлеуге нақты уақыт бөлінеді, сол уақытты су сағаттармен өлшеген. Халықтық жиын әр түрлі мәселелерді қарастыруға құқылы болды:
- салықтарды алу;
- остракизм;
- соғысты жариялау;
- татуласу сияқтылар.
Шешім дауыстың көптігімен немесе консенсуммен қабылданып отырды. Дауыс беру орнында отырып қол көтеру бойынша іске асқан, ал егер де іс тек қана бір азаматқа қатысты болса, онда құпиялы түрде дауыс беру шешімі қабылданған. Мысалға, диктаторлық өжеттілігі үшін күдіктенген азаматқа остракизм соты саздан жасалынған ыдыстардың сыртына күдіктінің атын жазу арқылы жазалаған, егер де он шешім қабылданған болса, онда күдіктінің мүлігі конфескацияға ұшырап, 10 жылға Аттикадан кетуге мәжбүр болды. Халықтық жиынның шешімі нақты болған, оны қайта қарауды немесе мүлдем алып тастау туралы шешімдерді Халықтық жиынның жаңа отырысында ғана ұсынуға мүмкіндік берілетін. Бес жүздік кеңес (Буле) – бұл Халықтық жиынды өз рангі бойынша асып түсетін, бірақ билік мүмкіндіктерімен төмен тұратын құрылым. Алғашында Кеңес жиынның жоғарғы палатасын құраған болатын, ал Перикл кезеңінде Экклессияның қарапайым заңнамалық комитеті болып қалды. Ең алдымен олар заңнамалық жобалардың және басқа да мәселелердің алдын-ала қаралуына жауап беріп, кейіннен Халықтық жиынның күн тәртібіне қосылып отырған. Сонымен қатар Кеңес мүшелері тәртіпті қадағалайды, діни және әкімшілік қызметшілердің есептерін тындайды, қалалық қаржылар мен құрылыс жұмыстарын бағалайды, және де сыртқы экономикалық қызметпен айналысады. Олар осылардың бәрі бойынша Халықтық жиында есеп береді. Бес жүздер кеңесінің мүшелерін Аттиканың 10 филиаолының ішінен жребия арқылы 50 адамнан тандалып алынады. Олардың билігінің мерзімі бір жылмен ғана шектелетін. Бес жүздік кеңес 50 адамнан тұратын 10 пританиядан тұрады. Олардың әр қайсысына Кеңесте және Халықтық жиындарда бір ай ішінде төрағалық етуге мүмкіндік берілген. Төрағалық ететін притания әр күн сайын сол күнге арнап Афина полисінің өзіндік президентін, яғни кеңес басшылығының өкілін тандап отырады. Қызметтік тұлғалардың жедел ротациясы – міндетті демократияның маңызды белгісі, Байырғы Афинаға тән құбылыс.
Бес жүз Кеңесінің мүшелеріне қатардағы афиналықтың жал ақысына тең көлемдегі қолақы төленгендіктен, кедейлер де мемлекетті басқаруға құқылы болған. Сондықтан да афиналық демократия азаматтық қауымдастық мүшелері үшін саяси шектеулі болған емес. Жағдайлар жақсы жүрген мезгілдерде қала-мемлекеттің кез-келген азаматы өз өмірінде минимум бір рет болсын үкіметтің мүшесі бола алған. Сондықтан Байырғы Афинада басқарушылар мен басқарылатындар арасындағы айырмашылық көрсеткіштері мүлдем болмаған. Афинадағы әкімшілік жұмыстармен тек қана архонттар ғана емес, сонымен қатар Халықтық жиналыстың, Бес жүздер Кеңесі мен соттардың бақылауындағы және басшылығындағы комитеттер мен комиссиялардың қатары іске асырады. Аристотель өз кезегінде осындай мекемелердің 25 түрін ашып көрсеткен, оларда 700 жуық адам еңбек еткен. Олардың бәрі жребия бойынша бір жыл мерзіміне тағайындалып отырған. Себебі Афинаның әр азаматы өз өмірінің бір жылында ғана мемлекеттік қызметкер ретінде бола алады, және екі қайтара бір қызметте жұмыс істей алмайды деген ереже болған. Басқа сөзбен айтқанда, афина демосы мықты мамандардың басқару қағидасына сенген жоқ. Бірақ бұл ережеден де ауытқулар болды. Ол негізінен стратегтердің қызметіне тән құбылыс еді. 10 стратек немесе әскер басшылары бір жылдық мерзімге тағайындалып, кез-келген уақытта тексеріске және орын ауыстыру үрдістеріне ұшырайтындықтан, олар жребия бойынша емес, Халықтық жиындарда ашық дауыс беру арқылы тағайындалып отырған. Осы қызметке бір адам қайта тағайындала алатындай мүмкіндіктер болды. Оның мансабына, атағына қарай емес, керісінше арнайы мамандандырылған қасиеттеріне байланысты болды.
Американдық тарихшы В. Дюранттың ойы бойынша, өзінің әлеуметтік базасы бойынша афиналық демократия ең тар көлемді болып, ал мемлекеттік басқаруда халықтың белсенді басқаруы бойынша ең кең көлемдісі болып саналады. Хаотикалық және кәсіби емес өзің-өзі басқару адам тарихында ешқашан болмаған адамдардың көрінбейтін шығармашылық белсенділіктерін оятады. Демократия Халықтық жиындарда, соттарда, Бес жүздер кеңесінде және тағы да басқа органдарда азаматтықтың мектебі болып қалыптасқан. Ол қызметтік тұлғалардың азаматтар қауымдастығына шынайы есеп берулерді қамтамасыз етіп отырған. Байырғы Афиналықтардың саяси қатарының жетістіктері мен кемшіліктері барлық жер бетіндегі демократияның саяси теориясы мен практикасының алдағы уақытта дамуына ауқымды әсер еткен болатын.
Муниципалды қызметті құқықтық қамтамасыз ету бойынша көпжылдық парламенттік қызметтің өзіндік қорытындысы мынадай: ұжымдық сипаттағы 1972 жылғы жергілікті басару Заңы (Англия және Уэльс) және 1973 жылғы жергілікті басқару Заңы (Шотландия). 1985 жылы Ұлыбритания парламенті жергілікті басқару туралы Заң қабылдады, ол заң жалпы Лондон мен Англияның жергілікті басқаруына өзгерістер еңгізді. Жергілікті басқаруға қатысты соңғы акт 1988 жылы қабылданды. Олар әр түрлі келісімдер мен келісім шарттарға заңды тұлға ретінде қатысатын корпорациялардың муниципалдық органдарының қызметін ретттейтін сот прецеденттері мен алдыңғы заңдарының нормаларын өзіне сіңірген болатын. Ортақ (қоғамдық) парламенттік актілер муниципалитеттің корпорация ретіндегі беделін бекітеді; жергілікті органдардың автономиясын қамтамасыз етеді; жергілікті өкілетті органдардың жұмысын бақылауды іске асыру бойынша үкіметтік мекемелер қызметінің құқықтық негіздерін бекітеді. Орталық билік пен муниципалитеттің арасындағы қарым-қатынас inter vires қағидасымен (өз мүмкіндіктерін шегінде әрекет ету) анықталады, яғни ол бойынша муниципалитеттер тек өздеріне заңмен тура бекітілген іс-әрекеттерді ғана жүзеге асыра алады. Кері болған жағдайда жергілікті биліктің актілері қызметтерінен асуға өкілеттіліктерінің жоғарылауына (ultra vires) байланысты мүлтіксіз болып саналады, және сотпен еш қандай заңдық күші жоқ деп саналуы мүмкін.
Жергілікті билік органдарының қызметің құқықтық реттеуде басты рөлді жергілікті және жеке парламенттік заңдар атқарады, олар қосымша өкілеттіліктер мен жеңілдіктерді, сонымен қатар қайта легирацияланған заңнамалық (субординациялық) актілерді бекітеді
XIX ғасырдың басында
осы мемлекеттің муниципалдық (коммуналдық)
құқығының дамуында маңызды
XX ғасырдың басында қауымдардың мемлекеттендіру үрдісі жүріп, олар мемлекет тарапынан қатаң бақылауға алынды, мемлекет олардың қызметің басқаруды жүзеге асырды. Бұл республикалық заңнаманың тура әсер етуінің қорытындысы болды, яғни, бір жағынан, коммуналдық ортадағы мемлекеттік органдардың компетенцияларының дамуы болса, екінші жағынан, қалалық және ауылдық қауымдастықтарды мемлекеттік мәселелерді орындау үрдісіне араластыру болды. Ең алдымен, осындай қарым-қатынастар қаржы аймақтарында пайда болды. ГФР -дағы жергілікті билік органдары қазіргі уақытта аудан және қауым рангтерінде аудандар мен қалаларда қалыптасаы. Қазіргі заманғы германиялық доктринаға сәйкес өзің-өзі басқару дегеніміз, мемлекеттік амалдар қоғамдық құқығы бар заңдық тұлғалармен шешілетін болған. Басқа сөзбен айтқанда, мемлекет өз қызметінің кейбір бөлігін өзің-өзі басқару органдарының қызметіне жүктейді. Сонымен, федерация және жер, мемлекеттік басқарудың жалғыз субъектілері бола алмайды: қауымдастықтар мен аудандар оларға артылған өзің-өзі басқару институттарының қызметтерін атқарады, немесе, өз қызметтерінің шегінде мемлекеттік органдардың бұйрығы бойынша мемлекет тарапынан да қызметтер атқарады.
ГФР -да жергілікті билік органдарына қатысты федералдық заң жоқ: өзің-өзі басқарудың негізін қалаушы бастаулары мен қағидалары Негізгі Заңның 28 бабында келтірілген. ГФР-дағы қауымдастықтардың ахуалдары келесідей сипатталады.
- қауымдастықтар өз
- қауымдастықтар заңға қарама-қайшы келмейтін жарғыға сәйкес өз қызметін реттеп отырады;
- қауымдастық заңдарға сәйкес, жергілікті деңгейдегі мәселелерді өз жауапкершілігіне алып, өздігімен шешуге құқылы.
Қауымдастықтарды құру және қауымдастықтарды біріктіру мәселелері федералдық жерлерде әр түрлі шешеледі.ГФР - да қауымдастықтардың ұйымдасу құрылымының 4 негізгі түрі бар:
а) магистратті;
б) бургомистерлік;
в) солтүстік-германиялық;
г) оңтүстік-германиялық.
Муниципалдық ұйымдастырудың нақты бір спецификалық қасиеттері Италия, Жапония сияқты елдерде де байқалады. Басқа да шет елдік мемлекеттерде муниципалдық басқаруды ұйымдастыру жоғарыда айтылған мемлекеттердегі сияқты өзінің негізінде өзің-өзі басқарудың бастауын алады, және де еш айырмашылығы болмайды. Муниципалдық басқарудың құқықтық негізін конституциялық заңдар мен ағымдағы заңнамалардың нормалары құрайды. Осыны ескере отыра, барлық елдерде бірдей жергілікті өзің-өзі басқарудың ахуалдары Негізгі заңға қатысты бекітілмейтінің ескерген жөн. Мысалы, Дания және Норвегия Конституцияларында келесідей түсініктер жоқ, яғни осы мемлекеттерде жергілікті өзің-өзі басқарудың мықты дәстүрлері бар болса да, оларды конституциялық деңгейде бекітуді жөн көрген жоқ.Әдетте жергілікті өзің-өзі басқаруды ұйымдастырудың мәселелері жергілікті басқаруға қатысты арнайы заңдарда, сонымен қатар, кейбір салалық заңнамалық актілерде бөлшекті түрде регламенттенеді. Сондықтан да бір қатар мемлекеттерде жергілікті басқару туралы тұтас заң қызмет етсе, енді біреулерінде, өзіңдік басқару органдарының жекеленген түрлеріне қатысты заңдар қолданылады. Федеративтік мемлекеттерде (АҚШ, ГФР және т.б.), әдетте, жергілікті өзің-өзі басқаруға қатысты арнайы федеративтік заңдары болмайды, яғни, олар федерация субъектілеріне (штаттарға, жерлерге және т.б.) жергілікті өзің-өзі бақару мәселелерін заңнамалық түрде реттеп отыруға толыққанды құқық береді.
Көптеген мемлекеттер жергілікті өзің-өзі басқару жүйесінің құрылуының унификациясының жеткілікті жоғары дәрежесін иеленген, сондықтан да олар жергілікті өзің-өзді басқаруға қатысты заңнамаларда да өз көрінісін тауып жатады (Франция, Италия және т.б. мемлекеттерде).Басқа мемлекеттерде жергілікті өзің-өзі басқаруды ұйымсдастыру оның үлгілерінің көп қырлылығын көрсетеді. Мысаы, жергілікті өзің-өзі басқаруды ұйымдастыруда АҚШ және ГФР мемлекеттерінде федерация субъектілерінің арасында айрықша айырмашылық бар. Сондай жағдайдағы АҚШ-тағы осы тектес айырмашылықтар бір штаттың шегінде де байқалады. Жергілікті өзің-өзі басқаруды ұйымсдастырудың ерекшеліктері қалалық және ауылдық аймақтарда да (қауымдастықтарда) байқалып жатады. Қалалық өзіңдік басқару бұл әкімшілік, ауылдық өзіңдік басқарумен салыстырғанда әлде қайда дамыған аппарат болып саналады. Еуропа елдерінің муниципалдық құқығының негізгі көзі болып, жергілікті өзің-өзі басқарудың Еуропалық Хартиясы саналады, ол Еуропадағы жергілікті және аймақтық билік органдарының Тұрақты конферанциясының ұсынылуымен Еуропа Кеңесінде қабылданып жасалынған болатын. Хартия преамбуладан тұрады, онда Хартияға қол қойған Еуропа Кеңесінің мүшелері-мемлекеттердің мақсаттары келтіріліп қосымша үш бөлімнен тұрады. Хартияның 1 бөлімі «Жергілікті өзің-өзі басқарудың конституциялық және заңнамалық негіздері» деп аталды; онда жергілікті өзің-өзі басқару түсініктері келтірілген, жергілікті өзің-өзі басқару органдарының қаржыландыру көздері туралы айтылған, жергілікті өзің-өзі басқару органдарының бірігуіне деген құқығы туралы және т.б. айтылған. Хартияның 2 бөлімі Хартияға қол қойған мемлекеттердің өзіне жүктеген міндеттерін бекітеді; Хартияның қызметі тарайтын өзің-өзі басқару органдарын айтады. Хартияның III бөлімінде Хартияның қол қойылу тәртібі, ратификациясы, және оның заңдық күшке енуі, сонымен қатар денонсациясы келтірілген болатын.