Менеджметтегі мотевация теориясы және оның қазіргі менеджметтегі маңызы

 

 

Жоспар		3
Кіріспе...................................................................................................3   1.Менеджметтегі  мотевация теориясы және оның  қазіргі            менеджметтегі маңызы
1.1Менеджменттегі  мотевация..........................................................4                  1.2 Мотивацияның жасайтын әрекеттері.........................................11   Қорытынды.........................................................................................13  Пайдаланылған әдебиеттер............................................................14		4
		6
		1
		1
1
1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

КІРІСПЕ

 

Мотивация ұғымы бұл  басқарушылық әрекет мәселесімен өте  тығыз байланысты. Жаңа экономикалық қатынастар өткен кезендерге байланысты жұмыскерлерге жаңа талаптар қойады.Бұл тек қана тандау емес, бұл кадрларды оқыту және орналастыру жәнеде жаңаша ойлау қабілеті.

Қазіргі уақытта нарықтық қарым-қатынасқа көшкенде  жұмыскерлердің   негізгі мотивациялық факторы бұл кепілді жалақы алу.  Сонын өзінде жұмысқа берілгендігі, жұмыс сапалығы есепке алынбайды. Көбінесе орташа жұмыс кепіліді жалақысы бар, Жалақысы көп күрделі жұмыс емес. Қазіргі кезде нарықта жұмысты ұқыпты орындайтын және негізі салтты жұмыскерлер. Сондада оларда жас тосқауылынан жақсы жұмыс табуға үміт аз, көбінесе олар (50жастан төмен немесе улкен) немесе рекомендацияның болмауынан. Жұмыскерлердің қажеттеліктері мен мотевациялары әрі қарай зерттеліп және жүйеленуі қажет. Сонымен, мотивация деген не?      

Мотивация – бұл жеке тұлғаны немесе топты ішкі немесе сыртқы әсерлер ықпалнан өз қажеттіліктерін  қанағаттандыру және ұыймның мақсатына  жету процессі. Бұл міндеттерді шешу үшін мотивацияның әр түрлі әдістері қолданылады. Ең бірінші және ең көп тараған әдіс бұл жазалау және кешіру әдісі. Бұл әдіс көбінесе өз қажеттіліктерін қанағаттаныру үшін қолданылған.  Бұл әдістің негізгі ойы бұл- сен бірденкеге жете аласын немесе жете алмасан алдындағы қорқыныш.Бірақ бұл жерде көбінесе қамшы жұмыс істейді. Мысалы жұмысты кешк қарай бітіру өте қажет болса онда бұл саған стимул береді. Немесе сіз бәрібір кешке қарай кетіп қаламын десеніз, ал жұмысты сосын аяқтаймын десеніз стимул оданда күштірек болады. Бірақ бұл әдіс уақыт өтісімен администрациялық жүйе мен экономикалық санкцияға және стимулға айналып кеткен. Адамдық фактордың көтерліуімен психологиялық мотивация әдістері пайда болған. Психологияның көз қарасы бойынша, мотивация –Адамды белгілі бір мақсатқа тарту күші немесе қажеттілік.

         

 

 

 

 

 

1.Менеджметтегі мотевация теориясы және оның қазіргі

менеджметтегі маңызы

                                     1.1Менеджменттегі  мотевация

 

«Менеджмент» (аылшын тілінде-manage) «басқару» деген мағнаны  білдіреді.

«Менеджмент»  түсінігінің анықтамалары өте көп. Жалпы менеджмент деп жеңу өнері ретінде, адамдардың интеллектісін, еңбегін ,жүріс-тұрысының уәжін пайдалану арқылы алдына койғанмақсаттарына жете алуын айтады.

 «менеджмент»термині  «басқару» терминімен ұқсас. Алайда, қазіргі түсінік бойынша «басқару»  ұғымынан «менеджмент» ұғымы кеңірек, өйткені ол адамзат қызметінің әр түріне қолданылады. Мысалы, автомобильдің және басқада неғұрлым күрделі техникалық  жүйелерді басқару. Ал «менеджмент» термині ұғым деңгейіндегі әлеуметтік экономикалық процесстерді, шаруашылық қызметті, жеке тұлғаны және қызметшілерді басқаруды сиппаттайды.

Басқару (басқару )- мақсатқа жетуге бағытталған іс-қимылдарды ұйымдарды. Менеджмент- өзіне міндетті элемент ретінде адамдарды басқаруды, әлеуметтік ұйымдар мен құрылымдарды басқаруды, әлеуметтік ұйымдар мен құрыдымдарды басқаруды қосатын сәйкес білім облысы бар адам қызметінің сферасы.Менеджмент –бұл нарық жағдайындағы басқару. «Менеджмент» түсінігінің мазмұнынын бірнеше аспектілермен қарастыруға болады: 

 

·       Менеджмент – бұл әр түрлі ұйымдардағы адамдарға жетекші ету қызметінің түрі, функциясы,басқару.

·       Менеджмент –бұл басқару функциясын жүзеге асыруға көмектесетін адамзат білімінің облысы.Бұл ғылыми пән.

·       Менеджмент –басқару бойынша жұмыс жасаушының әлеуметтік табы.

Менеджментке байланысты бірнеше авторлардың анығтамалары.

«Адамдық қатынастар»  мектебінің өкілі Паркер – Роллетт34 анықтамасы: «Менеджмент  - бақару адамдардығ көмегімен жұмыстың орындалуын қамтамасыз ету». 

«Менеджмент -  ұйымның мақсатына жетуге  және құруына қажетті бақылау,мотивация,ұйымдастыру,жоспарлау процестер (Мескон, Альберт, Хейдоуридің «Менеджмент негіздері» оқулығы.)

1. Мотевация  түсінігі

              2. Матевация  мазмұндық  теориялары

       3.  Матевация іс  жүргізушілік   теориялары

 

1. Басшылар адамдарды  ұйым  үшінде  жұмыс  істеуге тарту қажет  екенін әрқашанда  түсінген.  Бірақ  олар  бұл үшін жай  ғана  материалдық  сыйлық  беру  жеткілікті  деп  есептеді. 

Бірақ  бұл  әдістен  басқа  әдістер бар  екенін  адам  қызметінің  негізгі мативациялары қарастырады.

Басшы  жұмысты  жоспарлау  мен ұйымдастыру кезінде берілген  ұйымның  нақты  не  істеу  керектігін,  қашан,  қалай және кімнің жұмысты  орындайтындығын  анықтап  алады.  Осы  арада  тиімді  шешім  қабылдай  алса,  басшы  көптеген  мүмкіндіктерге  қол  жеткезеді.

Мотив  дегеніміз - адамдардың  белгілі бір іс-қимыл әрекет жасауларына  итермелейтін  себеп.

Мотив – адамның ішкі хал-ахуалының жеке тұлғалық сипат алу болып табылады. Матив тек қана адамдарды іс-әрекетке оятып қана қоймайды, сонымен бірге, ол не істеу керек екендігін және оның қалай орындалатындығында анықтайды.

Мотивация – бұл адамдардың бойындағы мотивтерді қозғау арқылы оларға әсер ету процесі.

Мотивация – адамдарды  басқару негізін құрайды.

Мотивация  қызмет  төмендегідей  сипаттамаларына ықпал  етеді:

1.  ынта - жігер

2. талпыну,  тырысу

3. жауапкершілігі

4. бағыттылық

Қорыта  айтқанда  мотивация  деп  - бір бағыттағы мақсатқа  жету үшін  адамдардың  белгілі бір дәрәжеде  жұмсалған ынта-жігері,  көрсеткен талпыну деңгейі немесе  әркімнің өз  мақсаттарына  жету  үшін  өзін өзгелерді  қызметке  тарту процесі.

 

2. Мотевация  мазмұндық  теориялары біріншіші  кезекте  адамдарды  әрекетке  итермелейтін,  қажеттіліктерді  анықтауға  бағытталған.  Мотивацияның  қазіргі  заманғы тұжырымдамаларының  ең  негізгі қалаушылардың ішінен үшадамды атап айтуға болады:  Абрахам Маслоу,  Фредерих  Герцберг және Давид Мак Клелланд

 

    А . Маслау  қажеттілік  меориясы (иерархиясы)

Басшылар  адамдардың  қажеттіліктерінің  күрделіліктерін және олардың мотивацияға ықпалын ең  алғаш рет А.  Маслау  есімді  бихевеюристік  еңбектерінен  білді.

Бихевиоризм - ағылшынша * мінез-құлық* .  Бұл американ  психологиясының ХХ ғасырдың  басында пайда болғанбір бағыты. Оның  басқа теориялардан  айырмашылығы, психология  пәні  ретінде  сана мен ойлауды  ғана  емес,  мінез -  құлықты  да қарастырады  деп  дәлелдейді.

 40-шы  жылдары  өзінің  мотивация теориясын құра отырып,  А.Маслау  қажеттіктерді 5  негізгі категорияларға  бөлген.

1. Физиологиялық  қажеттіліктер  өмір  сүру  үшін қажет. Оларға:  тамақтану,  демалыс, киім,  ауа, су, тыныштық. қ.ж.
2. Қауіпсіздік және болашаққа  деген  сенім  қажеттілігі. Оған мысалы : ретінде сақтандыру полисін сатып алу немесе жақсы зейнетақыны  қамтамассыз ететін сенімді жұмысты айтуға болады.
3. Әлеуметтік  қажеттіліктер. Сенім артар біреуді қажет ету.
4. Құрметке  ие  болу  қажеттілігі, өзін-өзі сыйлау, жеке бас жетістіктері.
5. Өз-өзін  көрсете  білу  деген  қажеттілік. Адамның өзіндік потенциалдық мүмкіндіктерін пайдалануы және тұлға ретінде дамуы. Қызмет барысында жоғарлауы.

Әрбір нақты уақыт  кезінде адам өзі үшін аса маңызды  және күшті қажеттілікті  қанағаттандыруға ұмтылады. Әдетте қажеттілік ең төменгі  деңгейден басталады да сатылап  жоғарлайды.

 

     Маслоу теориясын  басқаруда   пайдалану -  Адамдарды ынталандыру үшін  басшы оның қажетін қанағаттандыруға мүмкіндік беруі керектігін және осыны ұйымның жалпы мақсаттарына  пайдалануға болатындығын  басшылар  түсіну  қажет.

       Басшы   бағыныштылардың қандай  маңызды  қажеттіліктері  барына  назар  аударуы  қажет .  Ол  үшін қажеттіліктерді қанағаттандыру  әдістерін  қарастырайық. 

1. Әлеуметтік  қажеттіліктер, оған не жатады

 а)  Қызметкерлерге  басқалармен қарым - қатынас   жасай  алатындай  жұмыстар  беру  керек . 

б)  Жұмыс  орнында  бір  тұтас  команда  рухын  қалыптастыру  керек .

в) Бағыныштылармен  жиі  жиналыс  өткізу  керек .

г) Ұйым  сыртында  да  қызметкерлердің  әлеуметтік  белсенді  болуына жағдай  жасау  керек.

2.  Құрметке  ие  болу  қажеттіліктері

а )  Бағыныштыларға  маңызды  жұмыстар  тапсыру керек.

б)  Қол жеткен  нәтижелері арқасында  кері  байланысты  дамыту  қажет.

в)  Нәтижелерді  жоғары  бағалап,  оларды  жария  ету  керек.

г)  Шешімдерді  талдауға  талпындыру  керек.

д) Қосымша құқықтар мен өкілеттіктер  беріп, қызмет сатыларында жоғарлату керек.

3. Өзін-өзі   кккөрсете  білу  қажеттілігі.

а) Оқуын және дамуын  қамтамасыз етсе, ол қызметкерлердің  қуатын  толық  пайдалануына  мүмкіндік  береді .

б)  Бар  күш-жігерін  жұмсайтын  күрделі, әрі маңызды жұмыстарды тапсыру керек.

 

Д. Мак Клелланд  қажеттілік  теориясы

 Бұл  теория  мотивацияның  тағы  бір  моделі.  Ол  жоғары  деңгейдегі  қажеттіліктерге   арқа  сүйейді.

 

Мак Клелландтың  пікірінше,  адамдарда басты  үш  қажеттілік  болады.

1. Билікке  ұмтылу  қажеттілігі  - басқа адамдарға үстемдік етуге тырысудан көрінеді Мұндай адамдар батыл, әрі өз көзқарасына берік болады Олар өте шешен және өзіне басқалардың көңілін аударуларын талап етеді.

Билік -  басқалар     мінез -  құлқына   әсер  ету   мүмкіндігі.  Басқаруда    билік болмаса, ұйымның   жұмысы   алға   баспайды,  тәртібі   нашарлайды.

 

       2.   Басшылар  өз   бағыныштыларына   билік  жүргізетін   себебі  бағыныштылар   жалақы, жұмыс   ғимараттары,  қызметте  өсу,   өкілеттіктерді  кеңейту,    әлеуметтік  қажеттіліктерді  қанағаттандыру және тағыда басқа  мәселелерге  келгенде  басшыға  тәуелді  болып  келеді. Бірақ кейбір жағдайларда бағыныштылар басшыларға билік жүргізуі мүмкін.

Бағыныштылар билігінің  жүзеге асуына  әсер ететін факторларды қорыта келіп  Девид  Меканик  былай  дейді - *Бір адам  басқа бір адамға  қаншалықты  тәуелді болса,  соншалықты  сол адам  билігіне бағынуға мәжбүр  болды*. 

  Ұйым  ішінде  бір   адам  басқаларға  билік  жүргізу   үшін  ақпараттардың  сақталуына  бақылау  жасайды немесе құрал-жабдықтарды  пайдалануға тек  өзінің  рұқсатын  талап  етеді.

 

                  3.  Басшылық  жасау  үшін      ықпал ету қажет ,  ал  ықпал   ету үшін  биліктің, негізі  болуы керек.  Белгілі бір билікке ие  болу  үшін  орындаушыға аса қажетті бір нәрсені өз  қолына  алу арқылы  өзіне бағынуға  мәжбүр  етеді.

        Маслаудың  айтуынша,  негізгі  қажеттіліктер  мыналар;

• физиологиялық.
• қорғаныс.
• әлеуметтік
• сыйластық
• құрметке  ие  болу.

Ықпалдың  барлық   формалары  басқа  адамның  талаптарына  орындауға  талпындырады. Соның салдарынан басшы және орындаушы болашатағы ұқсас мәселелерін қалыптастырады. Басшы бағыныштыға ықпал етеді.

Биліктің әр түрлі  формалары болады. Билік пен лидерлік  (басшылық ) саласындағы зерттеушілер Френс және Рейвен билік негіздерінің  қолайлы жіктеулерін  жасап шығарды

Соған сәикес биліктің  бес негізгі формаса  бар:

 

1. Мәжбүр етуге негізделген билік – орындаушы ықпал етушінің  әрекеттерінен жасқанады, аса үлкен қажеттіліктерді  қанағаттандырмай тастау мүмкін деп ойлайды.

 

2. Марапаттауға  негізделген билік – орындаушы ықпал етушіден  өз еңбегінің  жемісі үшін одан жақсылық күтеді.

 

3. Сараптау  билігі – орындаушы ықпал етушішің белгілі бір қажеттілікті  қанағаттандыруына  мүмкіндік беретін  білімі бар деп сенеді

 

4. Эталондық  билік (үлгі билігі) – Орындаушы үшін ықпалдың сипаты мен қасиеттері өте жағымды,  сондықтан ол ықпал етушіге ұқсағысы келеді.

 

5. Заңды билік  – орындаушы ықпал етушінің бұйрық беруге құқығы бар, ал оны орындау  өзінің парызы екендігіне сенеді. Орындаушы бағынған кезде  ғана қажеттіліктер  қанағаттандырылатынын түсінеді де, дәстүр бойынша ықпал етушіге  бағынады.

Сондықтан заңды билік  көбінесе дәстүрлі билік деп атайды

 

 

 

2. Жетістікке  жету  қажеттілігі -  табысқа жетуге  ғана емес, жұмысты табысты аяқтауға,  талпыныстан көрінеді.  Бұлар өз  табыстарын жария етуге тырысады. Нақты бағалануын  талап етеді.
3. Қатысушылық  қажеттілігі - Маслау  теориясына  ұқсас,  мұндйа адамдар достық  қарым-қатынастарды  орнатуды, әлеуметтік  қарым - қатнас  жасауға,  басқаларға  көмек көрсетуге талпынады.