Менеджмент жүйесіндегі маркетинг

     

   Маркетингті басқарудың  жаңа бағыты  – элеуметтік-этикалық  маркетинг. Халықтың төлеу қабілетіне  қарай сұранысын өтеу маркетингтің  әлеуметтік негізі болып табылады. Сондықтан бұл бағыттың адам мүддесіне тікелей қатысын байқауға болады.

Келесі суретте жалпы  кәсіпорынды басқару процесінің қарапайым схемасы көрсетілген:

 

Кіріс (ресурстар) Шығыс (қорытынды)

 Кірістің өзгеруі

 

 

 

 

 

5 сурет – Кәсіпорынды басқару процесі

  

Барлық кәсіпорындар  басқару жағынан қарағанда ашық жүйе болып табылады,  яғни 5-ші суретте  көріп отырғанымыздай сыртқы және ішкі факторлармен қарым-қатынаста болады. Егер кәсіпорынның басқару жүйесі тиімді болса, процесс кезінде кірістің (материал, капитал, ақпарат т.б) қосылған құны пайда болып, қорытындыда көптеген мүмкін болатын қосымша шығыстар (табыс, сатудың өсуі, нарық бөлігінің ұлғйуы т.б) әкелуі мүмкін. Ал басқару обьектісі ретінде маркетинг, өндіріс, қаржы, персонал бола алады. Кәсіпорын маркетинг арқылы алдыңғы кезең зерттеулері мен нәтижелері негізінде жасалған стратегияны жүзеге асырады. Сонымен қатар, стратегиялық жаңа шешімдерді іздеу мақсатындағы зерттеулер бір мезгілде жүргізіледі.

Маркетингті енгізу кезіндегі кәсіпорынды басқарудың ұйымдастырушылық құрылымын дамытуды талдау негізінде келесі қорытындыларға келуге болады:

1. Нарықтық экономика кезінде кәсіпорын  – өткізу нарығын, кәсіпорынның өніміне сұранысты анықтау үшін, бәсеке қабілеттілігін қамтамасыз ету үшін, жарнаманы, өткізуді, сервистік қызметті ұйымдастыру мақсататтарында маркетинг қызметтерін құру керек.
2. Маркетинг қызметі кәсіпорынның басқа да бөлімшелерімен тұрақты және тығыз, тікелей және қарсы байланыста болуы керек, және тұтынушылардың сапаға деген сұранысын, өнімнің нарыққа қажетті көлемде және ассортиментте шығуын қаматмасыз ету үшін; сапалы қызмет көрсету үшін; жоспарланған көлемде табыс алу үшін осы бөлімшелерге үнемі әсер етуі керек.
3. Маркетинг тек қана өнімді өткізу ғана емес, ол сонымен қатар кәсіпорынның басқару жүйесін өзгерту және әрбір жұмысшыны, әрбір қызметті кәсіпорынның соңғы мақсатына бағыттайды. Осыны барлық жұмысшылардың ой санасына әрқашан жеткізіп отырған дұрыс.
4. Маркетинг принциптерімен басқаруды ұйымдастыру тіпті дефицит жағдайында өте қажет, өйткені маркетинг тұтынушылардың қажеттілігіне жауап бермейтін өнімді шығармайды. Қазіргі кездегі кәсіпорынды басқарудың концепциясы – кәсіпорынның барлық қызметінің негізі тұтынушылар сұранысын және оның өзгерісін біліп отыру.

Сонымен, кәсіпорынның маркетингтік қызметін басқару – бұл әрдайым жаңарып отыратын процесті білдіреді. Бұл жерде зерттеулер негізінде қабылданған стратегияны іске асыру, сонымен қатар, нарықтар зерттеліп, оның жаңа мәселелері мен одан шығу жолдары анықталады.

   Әрбір кәсіпорын немесе компания өз маркетингілік қызметін басқаруды тиімді ұйымдастыру үшін қызығушылық білдіреді. Жекелеп алғанда кәсіпорын нарық мүмкіншіліктерін талдауды, қажетті мақсаты нарықты таңдауды, тиімді маркетинг кешенін құруды, және күш жігерін салған маркетингті нақты өмірде қолдануын қалай сәтті басқаруын білуі керек. Бұның барлығы маркетингті басқару процесін құрайды. 

Маркетингті ұйымдастыру  – міндетті орындауға жауапкершілікті  қалыптастыратын маркетингтік функцияларды басқару үшін құрамдастық құрылым. Егер жауапкершілік өткізу, тауармен қамтамасыз ету,  тауарды итермелеу, бөлумен байланысты болса,  ұйымдастыру  функционалдық бола алады; Функционалдық принципке қосымша әрбір өнім тобы үшін тауарды басқарушы және әрбір тауарлық марка үшін тауар маркасын басқарушы болса ол тауарға бағытталған қызметі бола алады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

 Нарықтық қатынастардың  дамуына орай, экономикалық субъектілердің  қызметін басқарудың нарықтық  тұжырымдамасы негізінде маркетингті  қолданудың объективтік қажеттілігі туындады.

Қазақстан Республикасындағы кейбір мекемелердің маркетинг ерекшеліктері  қазіргі заманға беймәлім. Жалпы  Қазақстандағы кәсіпорындардың  дамуына кедергі болып тұрған негізінен макроэкономикалық факторлар, атап айтқанда:

1. Қаржы немесе ресурстардың жеткіліксіздігі, инвестициялық белсенділіктің әлсіздігі;

2. Бюджеттің әлеуметік тұрғыдан  алғандағы қатаң жобасы, жұмыссыздықтың  жоғары деңгейі,өнімді өткізу  қиындықтары; 

3. Импорттық өсу жағдайында ұлттық  тауардың бәсекелік қабілетінің  төмендуі;     

4. Салық жүйесінің жетілмегендігі  атап көрсетіледі. 

Шетелдік деректерге сүйенсек, олар нақты бір фирмаға жан-жақты  жасалған талдау арқылы құралған ғылыми негіздемесі болған жағдайда ғана, маркетингті табысты түрде қолдануға  болады деп, тұжырым жасайды. Өткізіліп отырған реформалардың бір ізділік дәрежеде болмауынан, нарыққа өту кезеңінде маркетинг қызметімен айналысу тәжірибесінің аздығынан жағдай қиындай түседі. Сондықтан маркетингті іс жүзінде ұйымдастыру және оның тиімділігі мен сапалылығын көтеру маңызды мәселе болып табылады.

Қазіргі кездегі қазақстандық компаниялар  маркетингілік қызметін дәрежелі түрде  іске асыра алмайды, осыған себеп  қаржының жетіспеушілігі. Дамушы елдердің экономикасында маркетингке кететін  шығындар өнімнің өзіндік құнының 25 пайызын құрайды, ал оны әрине қазақстандық кәсіпорындармен салыстыруға болмайды. Жалпы компания мүмкіншілігінше маркетинг шығындарын жоғарылатуы керек, өйткені экономикалық дағдарыс жағдайында тек қана маркетинг қызметі айтарлықтай дәрежеде көмек көрсете алады. Ф.Котлер 1998 жылы қыркүйек айында өткен халықаралық Мәскеулік маркетинг конференциясындағы сөзін мысалға келтірейік: «Дағдарыс жағдайында компания дамуы үшін шығындарды төмендету керек. Бірақ маркетингке кеткен шығындарды не болса да азайтудық қажеті жоқ. Өйткені тек қана маркетологтар ғана жаңа резервтерді таба алады. Егер қарапайым күнделікті жағдайларды маркетинг өсіп өнуі үшін қажет болса, ал кризис жағдайында фирманың өмір сүруін қамтамасыз ететін  жалғыз ғана механизм».

Маркетингтік мақсаттар және стратегиялық бағдарламасы осымен қатар ескірумен байланысты екендігін де ескірген жөн. Шетелдік маркетинг жолдарын қазіргі Қазақстан экономикасына енгізуді қолға алған жөн. Оның арасындағы біздің мемлекеттің өндіріс, коммуникация және техникалық ерекшеліктерін ескеруіміз керек. Сондықтан еліміздің экономикасын нығайту жолында маркетингті тек қана қолдап, дұрыс шешімдер қабылдауға тиіспіз.

Мұнай өнімдердің маркетингтік қызметтерінің  негізгі – маркетингтік саясаттың  дұрыс жүргізілуі болып табылады, соның ішінде мұнайды тасымалдау және экпорттау ерекше орынға ие.

Маркетинг қызметін басқару  басқа да басқару қызметі сияқты оны құраушы негізгі элементтерден  тұрады:

• Маркетингтік талдау және аудит;
• Стратегиялық және ағымдағы жоспарлау;
• Маркетинг қызметін басқаруды ұйымдастыру.

Маркетингтік талдау және аудит  – компанияның ішкі және сыртқы ортасын, яғни оның күшті және әлсәз  жақтарын зерттеу және компанияны қажетті  ақпаратпен қамтамасыз ететін  маркетингті  басқару қызметін құрайтын негізгі  элемент. Маркетингтік анализ бен аудиттің негізгі: кәсіпорынның технико- экономикалық көрсеткіштерін талдау, макро және микро ортасын талдау, SWOT  - талдау,  нарықты маркетингтік зертеу.

Кәсіпорын қызметін жан – жақты  талдау барысында алынған ақпарат  жоспарлау кезінде қолданылады. Компания жоспардың үш түрін құрастырады: жылдық, ұзақмерзімді және стратегиялық. Стратегиялық жоспарлау, жоспарлау процесінің ең алғашқы баспалдағы болып табылады және өзінің құрамына  комапния миссиясын,  мақсаттары мен міндеттерін және функционалдық жоспарларын қамтиды.

Жоспарлау процесі және қажетті  ресурстарды аяқтағаннан соң  компанияда маркетинг қызметін ұйымдастыру  процесі орын алады. Әрбір бөлімшелердің  маркетинг қызметін нақты анықтамағанша  және кәсіпорындағы маркетинг қызметін басқару орталығының болмайынша бұл процесс іске аса қоймайды. Жалпы бұл қызмет компания қызметінің ерекшелігі мен міндеттеріне және мақсатарына сай ұйымдастырылатын әртүрлі маркетингілік бөлімшелерге жүктеледі.

   Маркетинг шараларын өткізгеннен  кейінгі қорытындылар маркетингілік бақылаушымен жинақталады және талданады. Бұл маман әр уақытта нақты қолда бар қорытындылар мен жоспарланған қорытындыларды салыстырып отырады.  Маркетингілік бақылаушымен жасалған жалпы қорытындылары бойынша маркетингтік қызмет қайта қаралып, жетілдіру сатысына түседі.

 Бұл дипломдық жұмыста кәсіпорындағы  маркетинг қызметні басқару және  ұйымдастыру терең қарастырылып  талдауға түсті. Сонымен, қорытындылайтын  болсақ, дипломдық жұмыстың негізгі  мақсаты, яғни маркетинг қызметін  басқарудың негізгі териясы мен методологиялық әдістері толығымен зерттелді және мұнайгаз саласында оның қолдану аумағы анықталды. Сонымен қатар «ҚұлсарыМұнайГаз» басқармасының маркетинг қызметі қарастырылды, компанияның жалпы артықшылық және әлсіз жақтары мен мүмкіншіліктері мен қауіпті жағы SWOT талдауы арқылы анықталды, жалпы Қазақстан Республикасында мұнайгаз кешенінің және «ҚұлсарыМұнайГаз» басқармасының қазіргі жағдайы мен даму тенденциялары көрсетіліп, соңында негізгі проблемалары айқындалып оларға нақты ұсыныстар берілді.

 

 

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТ  КӨЗДЕРІ

1. «Қазақстан Республикасының 2003 – 2015 жылдарға арналған  Индустриялық – инновациялық стратегиясы»;
2. Назарбаев  Н.А.  «Қазақстан-2030»  Елбасының  қазақстан халқына жолдауы.
3. “Бәсеке және монопольдік қызметті шектеу туралы” Заң// Егемен Қазақстан,  2001жыл, 27 қаңтар.
4. «Қазахстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында». Қазахстанның әлемдегі бәсекене барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы. Қазақстан Республикасының Президентінің жолдауы. Астана, 2006 жыл.
5. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсылтан Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы «Жаңа кезең – жаңа экономика», 2003 ж
6. «Закон о нефти» - 2003, ст. 5.6 – 1;
7. «Таможенный кодекс РК» - 2003, 5 апрель;
8. Котлер Ф. «Маркетинг негіздері» – Прогресс,  Мәскеу, 2001 ж.
9. Котлер Ф. «Маркетинг  менеджмент - Питер, 2000ж
10. Афанасьев М. “Маркетинг: стратегия и практика фирмы”  - Москва,
11. Финстатинформ, 1998 г.                                                
12. Божук С. Г «Маркетинговые исследования» - Питер, 2003;
13. Мэскон «Менеджмент» - Экономикс, 2002;
14. Ильющенко Е. В «Маркетинг на предприятии» - Минск, 2000;
15. Малхотра Н «Маркетинговые исследования и эффективный анализ» -  Питер, 2002;
16. Данько «Управление маркетингом» - Минск – 1999;
17. Диксон П. «Управление маркетингом» Москва, 1998;
18. Бун Л. Куртц. Д «Современный маркетинг» - Юнити Дана, 2005;
19. Есимжанава С.Р. “Маркетинг в Казахстане”-Экономика, Алматы, 2003 ж.
20. Есімжанова С.Р. “Маркетинг негіздері” – Экономика, Алматы, 2003
21. Савицкая   «Анализ хозяйственной деятельности», Москва 2003  г.