Публічная прамова, яе асаблівасці

Публічная прамова, яе асаблівасці

1. Этапы стварэння прамовы. Логіка-кампазіцыйная пабудова аратарскай прамовы

Публічная прамова – гэта вуснае маналагічнае выказванне з мэтай аказання ўздзеяння на аўдыторыю. У сферы дзелавых зносін найбольш часта выкарыстоўваюцца такія жанры, як даклад, інфармацыйная, вітальная і гандлёвая прамова.

Вылучаюць 3 асноўныя этапы прамоўніцкай дзейнасці:

1) Дакамунiкатыўны:

o         Вызначэнне тэмы і мэты выступлення.

o         Ацэнка аўдыторыі і абставін.

o         Падбор матэрыялу.

o         Стварэнне тэксту.

o         Рэпетыцыя.

2) Камунікатыўны:

o         Гаварэнне прамовы.

o         Адказы на пытанні, вядзенне палемікі.

3) Паслякамунікатыўны:

o                                 Аналіз прамовы.

Антычная рыторыка выключна вялікае значэнне надавала падрыхтоўцы публічнага выступлення. Грэкі казалі, што прамовы Дэмасфена прасякнутыя алеем начной лампады, у святле якой ён іх складаў.

Падрыхтоўка да любога прамоўніцкага маналогу пачынаецца з вызначэння яго тэмы і мэты. Тэму вызначае або сам аўтар, або тыя, хто запрашае яго выказацца. Назва прамовы павінна быць яснай, выразнай, па магчымасці кароткай. Яна павінна адлюстроўваць змест прамовы і прыцягваць увагу слухачоў (напрыклад : "Ці патрэбныя нам атамныя электрастанцыі?", "Мы за дэмакратычную Беларусь", "Аб падрыхтоўцы да правядзення сертыфікацыі вырабаў"). Некаторыя прамовы не маюць назвы: вітальная, мітынгавыя і іншыя. Пры распрацоўцы позвы для нарады неабходна звяртаць увагу на фармулёўку тэм дакладаў і паведамленняў. Тэмы павінны арыентаваць людзей на ўдзел у абмеркаванні пэўных праблем. Таму мэтазгодна "расшыфроўваць" пункт позвы дня "Рознае", "Аб розным" – чалавек будзе мець магчымасць загадзя падрыхтаваць і прадумаць сваё выступленне.

Прыступаючы да распрацоўкі тэксту, неабходна вызначыць мэту выступлення. Прамоўца павінен ясна ўсведамляць, якой рэакцыі ён дамагаецца. Асноўныя мэты публічнага маналогу – паведамленне і ўздзеянне. Аратар можа паставіць задачу інфармаваць слухачоў, даць пэўныя звесткі. Магчыма, ён разлічвае ўсхваляваць аўдыторыю, сфарміраваць у людзей перакананні, меркаванні, якія стануць матывамі іх паводзін, штуршком да якіх-небудзь дзеянняў. Часта гэтыя мэты перакрыжоўваюцца, сумяшчаюцца ў адным выступленні. Свае мэты і задачы неабходна паведаміць слухачам.

Існуюць 3 спосабы гаварэння прамовы.

1)       Чытанне тэксту;

2)       Узнаўленне па памяці з чытаннем асобных фрагментаў (з апорай на тэкст);

3)       Свабодная імправізацыя (экспромт).

Чытаюць такія прамовы, ад тэксту якіх нельга адысці: дыпламатычныя, урачыстыя, даклады афіцыйнага зместу. Астатнія віды, як правіла, гавораць з апорай на пісьмовую аснову. Дастаткова апусціць позірк на старонку, каб узнавіць ход выкладання, знайсці патрэбную цыфру і г.д. Такое выступленне стварае ўражанне свабоднага валодання матэрыялам, дае магчымасць прамоўцы ўпэўнена зносіцца са слухачамі. Аднак ў аратара не заўсёды ёсць магчымасць папярэдне падыхтаваць тэкст. Часам на нарадах, пасяджэннях, сходах, сустрэчах прыходзіцца выступаць экспромтам. Пры гэтым патрабуецца значная мабілізацыя памяці, энергіі, волі. Імправізацыя магчыма толькі на падставе глыбокіх ведаў, валодання рытарычнымі навыкамі.

Пасля выступлення прамоўца часта адказвае на пытанні слухачоў, палемізуе з імі. Такая форма зносін патрабуе ад аратара хуткай рэакцыі, добразычлівасці, наяўнасці пачуцця гумару. Адказ прамоўцы прызначаецца не толькі таму, хто задаў пытанне, але і ўсім прысутным.

Методыка прамоўніцкага майстэрства рэкамендуе не спяшацца з адказам, а спачатку пераканацца, што пытанне зразумела дакладна; адказваць лаканічна, ясна і па сутнасці, не даваць неабгрунтаваных і сумніўных адказаў; мець пад рукой даведачны матэрыял для тых, хто жадае атрымаць больш падрабязнае абгрунтаванне вашых меркаванняў.

2. Прамоўца, яго веды, уменні, навыкі

Складанне прамовы пачынаецца з падбору матэрыялу. Каб выступленне атрымалася змястоўным, лепш выкарыстаць не адну крыніцу, а некалькі.

Крыніцы матэрыялу падзяляюцца на групы:

1)         Непасрэдныя – матэрыял, здабыты аўтарам з жыцця шляхам назіранняў, уласнага вопыту:

–         веды, практыка;

–         асабістыя кантакты, гутаркі, інтэрв’ю;

–         фантазія – разумовае стварэнне новых карцін, вобразаў, праектаў на падставе былога вопыту з элементамі творчасці.

2)         Апасродкаваныя:

–         афіцыйныя дакументы;

–         навуковая і навукова-папулярная літаратура;

–         мастацкая літаратура;

–         артыкулы газет і часопісаў;

–         перадачы радыё і тэлебачання;

–         даведачная літаратура: энцыклапедыі, слоўнікі;

–         вынікі сацыялагічных апытанняў.

“Жывы” вопыт заўсёды добра ўспрымаецца слухачамі, ён пераканаўчы і яму вераць.

Матэрыял публічнага выступлення можа быць тэарэтычным і фактычным. Насычанасць маўлення тым або іншым матэрыялам залежыць ад жанру. Так, у спараваздачным дакладзе неабходна прыводзіць шмат фактаў, каб абгрунтаваць становішча і пераканаць слухачоў. Матэрыял вытуступлення павінен быць даставерным. Папярэдне неабходна правяраць дакладнасць інфармацыі, лічбаў, дат, цытат, імёнаў.

Пры сістэматызаці матэрыялу, прамоўца стварае план, прадумвае кампазіцыю, логіку выкладання, складае і рэдагуе тэкст.

Падрыхтоўка пісьмовага тэксту мае шмат пераваг. Напісаную прамову можна правяраць, выпраўляць, яна лягчэй запамінаецца і ўтрымліваецца ў памяці. Пісаць варта на асобных лістках, на адным баку. Вопытны прамоўца можа абмежавацца складаннем тэзісаў, канспекта або разгорнутага плана выступлення.

Рэпетыцыя ўяўляе сабой гаварэнне тэксту пра сябе або ўслых, лепш за ўсё перад люстрам. Неабходна знайсці такую позу, у якой вы адчуваеце сябе лёгка і зручна, і пастарацца запомніць яе; вывучыць твар – расправіць насупленыя бровы, мімічныя зморшчыны, што набягаюць на лоб; прадумаць жэсты, прыёмы ўсталявання кантаку з аўдыторыяй. Вопыт паказвае, што на кожную хвіліну выстпуплення прыходзіцца 20-25 хвілін падрыхтоўкі. Калі выступленне дэталёва распрацавана, то ў момант сустрэчы са слухачамі прамоўца будзе трымацца ўпэўнена.

3. Публічная прамова, улік асаблівасцей аўдыторыі

Важна ацаніць склад будучай аўдыторыі. Хайнц Лемерман – аўтар “Падручніка рыторыкі” – заклікае папярэдне настроіцца на сваіх слухачоў, паставіць сябе на іх месца, “убачыць рэчы іх вачымі”. Неабходныя звесткі пра тых, на каго разлічана прамова – гэта: адукацыйны ўзровень, накірунак адукацыі (гуманітарная, тэхнічная і г.д.), пазнаваўчыя інтарэсы, пол, узрост, адносіны да тэмы і да аратара.

Заўсёды лягчэй гаварыць, звяртаючыся да аднароднага складу аўдыторыі (спецыялісты, дылетанты, калегі, студэнты, людзі аднолькавых палітычных поглядаў і г.д.). Чым больш аднародная аўдыторыя, тым больш аднадушная рэакцыя на выступленне. Перад слухачамі з высокім узроўнем прафесійнай або навуковай падрыхтоўкі нельга выступаць, калі няма новых поглядаў, падыходаў да рашэння праблемы, нельга дапускаць паўторы, трывіяльныя меркаванні, дэманстрыраваць свае здольнасці, злоўжываць цыфрамі, цытатамі, ухіляцца ад сутнасці праблемы. Звяртаючыся да моладзі, нельга заігрываць, падхалімнічаць, павучаць, папракаць у няведанні, некампетэнтнасці, падкрэсліваць сваю вышэйшасць, ухіляцца ад вострых праблем і пытанняў.

У неаднароднай аўдыторыі гаварыць прамову цяжэй. Калі публіка розная па складу, патрэбна, па магчымасці, адрасаваць нейкі фрагмент кожнай групе. Неабходна спачатку падумаць аб тым, што сказаць асобным, асабліва аўтарытэтным, важным персонам, калі вы ведаеце, што яны прыйдуць.

Патрэбна таксама ведаць колькасць аўдыторыі. Большай колькасцю слухачоў кіраваць больш складана. У агромністай масе чалавек легкаверны, схільны да абязлічвання, не здольны да крытыкі, бачыць усё ў чорна-белых фарбах, рэагуе на эмоцыі. Чым большая аўдыторыя, тым прасцей, наглядней, вобразней неабходна гаварыць. Веданне сваіх слухачоў, “прыцэльная” падрыхтоўка прамовы набываюць асаблівае значэнне пры абмеркаванні нейкага цяжкага пытання ў вузкім коле спецыялістаў, дзелавых людзей.

Варта ўдакладніць, пасля якіх іншых прамоў плануецца ваша выступленне, бо кожная наступная прамова павінна быць больш цікавай па змесце і форме, чым папярэдняя.

Трэба даведацца, у якіх абставінах будзе праходзіць выступленне – у зале, у кабінеце, ці ёсць там кафедра, стол, мікрафон… Кафедра дапаможа сканцэнтраваць увагу на аратары, за ёю патрэбна размясціцца вольна, незалежна, устанавіць (і старацца захоўваць заўсёды) адлегласць у 20-30 сантыметраў паміж ротам і мікрафонам.

Варта ўлічваць як слухачы размяшчаюцца ў аўдыторыі. Праксеміка – навука пра часавую і прасторавую арганізацыю ўзаемаадносін – апісвае наступныя спосабы размяшчэння слухачоў у аўдыторыі:

4. Усталяванне кантакту з аўдыторыяй

Самая вышэйшая праява майстэрства публічнага выступлення – кантакт са слухачамі, гэта значыць агульнасць псіхічнага стану аратара і аўдыторыі. Гэта еднасць узнікае на аснове сумеснай разумовай дзейнасці, падобных эмацыйянальных перажыванняў. Стаўленне прамоўцы да прадмета прамовы, яго зацікаўленасць, перакананасць выклікаюць у слухачоў рэакцыю ў адказ.

Як гаворыць прыказка, слова належыць напалову таму, хто кажа, і напалову таму, хто слухае. Галоўныя паказчыкі паразумення паміж камунікантамі – адпаведная рэакцыя на словы прамоўцы, вонкавае выражэнне ўвагі ў слухачоў (іх знешні выгляд: засяроджаны позірк, воклічы ўхвалы, кіўкі галавой, усмешкі, смех, апладысменты), "працоўная" цішыня ў зале. Кантакт – велічыня зменная. Ён можа быць поўным (з ўсёй аўдыторыяй) , устойлівым і няўстойлівым у розныя фрагменты гаварэння прамовы.

Каб заваяваць аўдыторыю, трэба ўсталяваць і падтрымліваць зрокавы кантакт. Перад пачаткам прамовы вытрымліваюць невялікую псіхалагічную паўзу – 5-7 секунд. У працэсе выступлення прамоўца звычайна павольна абводзіць позіркам слухачоў.

Наколькі б цікавай не была тэма, увага аўдыторыі з часам прытупліваецца. Вылучаюць наступныя прамоўніцкія прыёмы для падтрымання ўвагі аўдыторыі:

1. Пытальна-адказны прыём. Аратар ставіць пытанні і сам на іх адказвае, прапануе магчымыя сумненні і пярэчанні, высвятляе іх і прыходзіць да пэўных высноў.

2. Пераход ад маналогу да дыялогу (палемікі) дазваляе прыцягнуць да працэсу абмеркавання асобных удзельнікаў, актывізаваць тым самым іх цікавасць.

3. Прыём стварэнні праблемнай сітуацыі. Слухачам прапануаецца сітуацыя, што выклікае пытанне: "Чаму?” і стымулюе іх пазнавальную актыўнасць.

4. Прыём навізны інфармацыі, гіпотэз прымушае аўдыторыю меркаваць, разважаць.

5. Апора на асабісты вопыт, меркаванні, якія заўсёды цікавыя слухачам.

6. Паказ практычнай значнасці інфармацыі.

7.Выкарыстанне гумару дазваляе хутка заваяваць аўдыторыю.

8. Кароткае адхіленне ад тэмы дае магчымасць слухачам "адпачыць".

9. Запаволенне з адначасовым паніжэннем сілы голасу здольна прыцягнуць увагу да адказных месцаў выступлення (прыём "ціхі голас").

Дзейсным сродкам кантакту з'яўляюцца адмысловыя словы і выразы, якія забяспечваюць сувязь у адказ:

– асабоовыя займеннікі 1 і 2 асобы (я, вы, мы, мы з вамі),

– дзеясловы 1 і 2 асобы (паспрабуем зразумець, агаварымся, адзначым, прашу вас, адзначце сабе, падумайце, канкрэтызуем і інш.),