Т±рақты шығындар - µндіріс
кµлемімен µткізуге тєуелсіз шығындар.
Мысалы, ай сайын тµленетін
жалгерлік жєне жылжыту ‰шін тµлемдер,
несие ‰шін пайыз тµлемдері жєне
қызметкерлердің тµлем ақылары
µндіріс кµлемімен байланысты емес.
¤згермелі шығындар µндіріс
кµлеміне тікелей байланысты.
¤ндірістің белгілі деңгейіндегі
т±рақты жєне µзгермелі шығындардың
сомасы валдық шығындарды қ±райды.
Баға белгілеу проблемасына
фирмалар єрт‰рлі жолдармен келеді.
Шағын фирмаларда бағаны басшылар тағайындайды.
Ірі компанияларда баға белгілеу
проблемасымен бµлімше басқарушылары
жєне тауар ассортиментінің басқарушылары
айналысады. Бірақ б±л жағдайларда
да жоғарғы басшылар баға саясатының
жалпы бағытын жєне мақсатын анықтаумен
қатар, кµпшілік жағдайда тµменгі
эшелон басшыларының ±сынған бағаларын
бекітеді. Баға факторы шешуші роль
атқаратын салаларда (темір µндіру
компаниялары, аэрокосмос µндірісі, м±най
компаниялары т.б.) фирмалар кµбіне
баға қалыптастырушы бµлімдерді қ±рады
жєне олар тиімді бағаларды белгілейді,
немесе басқа бµлімшелерге осы с±рақ
бойынша кµмек кµрсетеді.
1.2 Нарықтағы баға қалыптастырудың
түрлері.
Нарық типтеріне байланысты
сатушы баға қалыптастырғанда єрт‰рлі
деңгейдегі еркіндікте болады. Экономистер
нарықтың тµрт т‰рін бµліп кµрсетеді
жєне єрқайсысы баға қалыптастыру
бойынша µз шарттарын ±сынады.
1. Таза бєсекелестік нарығы±қсас
тауар µнімінің, мысалға, бидайдың,
мыстың, бағалы қағаздардың кµптеген
сатушыларынан жєне сатып алушыларынан
қ±ралады. Бірде - бір жеке
сатып алушы не сатушы нарықтағы
к‰нделікті тауардың баға деңгейіне
‰лкен ықпалын тигізе алмайды.
Сатушы нарық бағасынан жоғары
баға да с±рамайды, себебі сатып
алушылар қажетті тауар кµлемін
керегінше осы нарықтан ешқандай
кедергісіз нарық бағасымен
сатып ала алады. Сатушылар
нарық бағасынан тµмен баға
да с±рамайды, µйткені барлық
тауарын нарықтағы бағамен сата
алады. Б±л нарықта маркетингтік
зерттеу, тауарды дайындау, баға
қалыптастыру, жарнама жєне µткізуді
ынталандыру минимальды болады,
бірақ та м‰лдем нольге жеткізбейді.
2. Монополиялық бєсекелестік
нарығы келісімді біркелкі нарықтық
бағамен емес кең диапазонды
бағалармен жасайтын сатып алушылармен,
сатушылардан қ±ралады. Баға диапазонының
болуы сатушылардың, сатып алушыларға
тауарлардың єр т‰рлі варианттарын
±сыну м‰мкіншілігінде. Реальды
б±йымдар бір-бірінен сапа, касиеті,
сырт безендіруі бойынша айырмашылықта
болады. Айырмашылық тауарға қосымша
атқарылатын қызметтерде де болуы мүмкін.
Сатып алушылар ±сыныстардың айырмашылығын
кµретіндіктен єр түрлі тауарға єр түрлі
баға тµлеуге дайын. Бағадан басқа кейбір
айырмашылықта болу үшін сатушылар єр
түрлі т±тынушылар сегменттеріне түрлі
ұсыныстар дайындауға тырысады жєне тауарларға
маркалық атау беру тєжірибесін, жарнаманы
жєне жеке сату єдістерін кеңінен пайдаланады.
Бєсекелестердің кµп болуына байланысты
олардың маркетингілік стратегиясы єр
фирмаға тигізетін ықпалы олигополистикалық
нарық жағдайынан тµмен болады.
3. Олигополистикалық нарықбаға
белгілеу саясатына жєне бір-бірінің
маркетингілік стратегиясына µте
сезімтал біршама сатушылардан қ±ралады.
Тауарлар бір-біріне ұқсас та (болат, алюминий),
ұқсас емес те болуы мүмкін (автомобильдер,
компьютерлер). Жаңа талапкерлердің нарыққа
енуі µте қиын болғандықтан сатушылардың
саны кµп болмайтын. Єр сатушы бєсекелестің
стратегиясына жєне қимылына дереу қарсы
єрекет кµрсетеді. Егер қайсы бір болат
қорыту компаниясы µз бағасын 10 % тµмендетсе,
сатып алушылар дереу осы компанияға ауыса
бастайды. Басқа болат µндірушілер б±л
жағдайды ескеріп не бағаны тµмендетуі,
не атқаратын кызмет санын, не кµлемін
µсіруге тиіс. Олигополистер бағаны
тµмендету арқылы ұзақ уақытқа созылатын
нєтижеге жететініне ылғи сенімде бола
алмайды. Екінші жағынан ол