Баға саясатының мақсаты

Баға  саясаты- бұл нарықта баға белгілеу бойынша нарықта жүргізілетін іс-шаралардың кешені. Мақсатты баға саясаты болжанған  бағаны алу үшін (немесе нарықтың жоспарланған үлесін жаулап алуға және т.б) өз тауарларына  сондай бағаны бекіту қажеттілігі, сондай-ақ нарық жағдайына қарай отырып оларды өзгертумен бекітіледі. Басқалай алғанда өмірі циклінің белгілі  фазасында тауарды іске асырумен байланысты жедел тапсырмаларды  шешу, бәсекелестердің қызметіне  жауап беруі тиіс. Нарықтық қатынастардың құрылымын да, мемлекет тарапынан оларды реттеу механизмінде де Кәсіпорын қаржысы зор рөл атқарады. Кәсіпорын қаржысы - нарықтық қатынастардың құрамды бөлігі және мемлекеттік саясатты жүзеге асырудың құралы. Бұл орайда, қаржының әлеуметтік-экономикалық мәнін түсіне білудің, оның іс-әрекет етуінің ерекшеліктерін терең ұғынудың, Қазақстан экономикасын ойдағыдай дамыту мақсатымен қаржы ресурстарын неғұрлым толық және ұтымды пайдаланудың әдістері мен амалдарын көре білудің маңызы зор.Кәсіпорынның қаржылық жоспарлаудың түсініктемесін бермес бұрын, қаржының не екеніне тоқталып кеткеніміз жөн. Қаржы деп мемлекеттің функциялары мен міндеттерін орындау және ұлғаймалы өндірістің жағдайын қамтамасыз ету мақсатында орталықтандырылған және орталықтандырылмаған ақша қорларын қалыптастыру, бөлу және пайдаланумен байланысты болатын экономикалык қатынастарды айтады.Осы жұмыста қарастырылатын қаржылық жоспарлау мемлекеттік қаржыны басқару теориясының бір элементі болып табылады. Қаржыны басқару - бұл қаржы қатынастарының бүкіл жиынтығының тиімді жұмыс істеуіне жетуді және мұның негізінде тиісті қаржы саясатын жүргізуді қамтамасыз ету жөніндегі мемлекет (қаржы органдары) шараларының жиынтығы. Қаржыны басқаруда мынадай бірнеше өзара байланысты функционалдық элементтерді бөледі: ақпарат, жоспарлау (болжау), ұйымдастыру, реттеу, бақылау.Жоспарлау (болжау) қаржыны басқарудың жүйесінде маңызды орын алады. Кәсіпорынның қаржылық жоспарлардың нақты міндеттері қаржы саясатымен анықталады. Бұл - жоспарлы тапсырмаларды орындауға қажетті ақша қаражаттарының мөлшерін және оның көздерін анықтау; орталықтандырылған және орталықтандырылмаған қорлар арасында, халық шаруашылығының салалары мен әкімшілік-аумақтық бөліністері арасында қаражаттарды бөлудің оңтайлы арақатынасын (пропорциясын) белгілеу; ресурстарды пайдаланудың нақты бағыттарын анықтау және т.б.Кәсіпорынның қаржылық жоспарлау - бұл белгілі бір кезеңге арналған қаржы ресурстарының және тиісті қаржы қатынастарының қозғалысын негіздеудің ғылыми процесі.Қаржыны жоспарлаудың міндеті — жұмылдырылатын және пайдаланылатын қаржы ресурстарының ұдайы өндірістің материалдық-заттай элементтеріне оңтайлы сәйкестігі негізінде шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жүйелердің дамуының пропорционалдығы мен теңдестірілуіне жету.Экономикалық жоспарлау жүйесінде қаржылық жоспарлау белсенді рөль атқарады, өйткені ол, бір жағынан - қаржы ресурстарын басқарудың құралы, басқа жағынан - қоғамдық өндіріс процесіне ықпал етудің маңызды тұтқасы.

 

          Баға саясатының мақсаты: фирманың әрі қарай өмір сүруі. Мұндай мақсат нарықтың өткір бәсекелстік жағдайында пайда болады, өндірушілер өте көп , ал кәсіпорынның тауарлары (қызметі) ешқандай айырмашылықпен  сипатталмайды.

Пайда максимизациясы. Бұл  мақсат келесі шарттарды қалыптасады:

• кәсіпорын бәсекелестерде жоқ, ерекше тауарларды ұсынады;
• тауарға сұраныс ұсыныстан жоғарғы деңгейде болады,

Өткізуді максималды түрде  ұлғайту. Осы мақсатты ұстанушы фирмалар, шығынды төмендету есебіне пайданы  ұлғайтуға тырысады.Сападағы лидерлік. Фирма бұйымның сапалы сипаттамаларын максималды түрде жоғарылату жолымен  бәсекелестерден алға шығуға ұмтылады. Тауар сапасының жоғарылауы оларға деген, бағаның көтерліуін білдіреді.Жана нарықтарға шығу. Кәсіпорындарды тұтынушыларға  қатты ықпал беретін бағаны қолдануға  мәжбүр етеді, олар өз кезегінде тұтынушылар  көнілін аударады және нарыққа енуге  мүмкіншілік береді.

Инвестициядан қажетті қайтарылымдылыққа  бағытталған бағаны бекіту. Мүнда  кәсіпорын инвестицияның қажетті қайтарымдылығын қамтамасыз ететін бағаны анықтауы қажет, мысалы инвестициядан 15%-ық қайтарымдылық. Бұл нәтиже егерде, сату көлемі мен шығындар алдын-ала күтілген денгеймен сай болған жағдайда іске асады. Ал, бұл мәнді дәрежеде тауардың бекітілген бағасының сатып алушылардың байқататын әсеріне, көз қарасына тәуелді

Соңғы жылдары нарықтағы  жетілген бәсеке жағдайы баға белгілеудегі жаңа стратегияларға әкелді. Бірақ  оған қарамастан компаниялардағы баға белгілеру әліде болса салғырттық кертарпалылық негізінде жүргізіледі. Әдетте бағаны жұмсалған шығын көлемін  анықтап, белгілейді, қызмет көрсететін фирмалар өсіп келе жатқан бәсекелестік жағдайында аса белсенділік таныту керек. Нарықтық бағаларды орнатуда үлкен табыстарға жеткен мекемелер баға белгілеудегі белсенді позицияны иеленді. Олар бағаларды сатылы жоғарылатып, баға белгілеу стратегиясы саласындағы жетекші күш бола білді. Баға белгілеуде үлкен табысқа жетудің екі негізгі алғы шарты бар. Біріншіден-бағаның қалай әрекет ететінің білу керек. Жеткізушілердің сатушылардың, дистрибьюторлардың, бәсекелестердің және тұтынушылардың ықпалы нәтижесінеде баға белгілеуді туындайтын қиындықтар салдарынан микроэкономика теориясы ұсынатын қарапайым нұсқамалар заманауй нарық жүйесіне келіспейді. Сонымен қатар, баға орнату барысында тек өзінің шығындарына ғана көніл бөлетін компаниялар қатты ұтылады. Екіншіден әр-бір сатушы тұтынушының жаңа баға мен оның өзгеруін қалай қабылдайтының білуі керек. Баға екі бірдей рөл атқарады. Біріншіден сатып алушының қанша ақша төлеу керектігін және қызмет сапасын анықтайтын көрсеткіш ретінде қолданылады. Тұтынушы баға айырмашылығының қарап, өзіне лайықтысын тандайды. Сондықтан да бағаны орнатушы сатып алушы жаңа бағаны қалай қабылдайтының білу керек. Баға сатып алушылардың сол тауар құңдылығын қабылдаумен өлшемдесу керек. Осы екі негізгі меселені елемеген кәсіпкерлер қатты қателеседі.

Баға белгілеудің әдістемесіне қарамастан  өнімнің бағасын таңдау бәсекелестер бағасы мен есептеу  сомасының шығындары, сұраныс кестесіне  шығарылып жүзеге асырылады. Ең минималды  баға өнімнің өзіндік құнымен , максималды баға кәсіпорын тауарының  қандайда бір бірегей жетістіктерінің  болуымен анықталады. Тауар алмастырушылар мен бәсекелестер өнімдерінің бағалары орташа деңгейді құрайды, оны кәсіпорын баға белгілегенде ұстауы тиіс.Жоғарғы айтылғандардан баға саясаты келесілерге бағдарлануы тиіс деген қорытынды жасауға болады:

-шығындар;

-сұраныс;

-бәсекелестер бағасы.

Кәсіпорынның  баға саясаты  тек қана шығындарға бағдарланған болса, біз өндіріс- өткізілім бағдары  туралы (сатушы нарығы) айта аламыз, нарық  толықтығы  (тұтынушы нарығы)  жағдайында кәсіпорын нарықтың басқа да факторларын (кәсіпорын мақсаттары, бәсекелестер бағасы және т.б) есепке алуы тиіс.

Сұраныстың баға икемділігіне әсер етеді:

-тауар түрі (өндірістік  қолданыстағы тауарларға сұраныс-  бағасы бойынша төмен икемделген, жеке қолданыстың  тауарларына жоғары икемділік);

-тауар қажеттілігі (бірінші  қажеттіліктің  тауарлары әдеттегідей  бағасы бойынша төмен  икемділік  сұранысына ие);

-бәсекелестер саны (бәсекелестер  көп болса , сұраныс икемділігі  де жоғары);

-ауыстыратын тауарлардың  болуы (бағасы бойынша сұраныс  икемділігін арттырады);

-тауар негізгі немесе  қосалқы бөлік болып табыла  ма (баға икемділігі қосалқы тауарға  қарағанда негізгі тауарға   әрқашан жоғары);

-тұрғындардың табысы  мен баға арақатынасы  (тауар бағасы тұрғындардың  бір адамы табысының аз бөлгі болса, сол тауарға деген сұраныс азырақ икемді)және т.б. Жоғарыда аталғандардың негізінде кәсіпорынның баға саясатын дайындау мен баға бойынша шешім қабылдау негізінде сұраныстың баға икемділігі жатады.

Түпкі баға деңгейіне келесі факторлар әсерлер етеді:

1.Тұтынушылар;

2.Мемлекеттік реттеу;

3.Тарату арналарының бөлінісі;

4.Бәсекелестер;

5.Шығындар.

Бағалар мен өткізілім  саны арасындағы өзара байланыс екі  себеппен түсіндіріледі.1-шісі баға икемділігі ,ұсыныс пен сұраныс заңының әрекетімен түсіндіріледі, 2-шісі түрлі сегменттер сатып алушыларының бірдей емес реакцияларымен түсіндіріледі. Баға саясатының сараланымы. Баға сараланымын таңдағанда  сұраныстың баға икемділігіне аса көп назар аударылады . Кәсіпорын баға икемдігін есепке алу тиіс , осыдан шығара отырып өнімге  бағасын белгілейді.Еркін бәсекелестік нарығы 3 шартпен анықталады.1.ағымдағы баға деңгейіне әсер ету мүмкіндігі жоқ көп фирмалардың болуы;2.бәсекелес тауарлардың өзара ауыстырмалылығы және біртектілігі; 3.баға шектеулерінің болмауы.

Монополистік  бәсекелестік нарығы  үш шартпен анықталады:

-фирмалар арасындағы  өтір бәсекелестік күрес,

-тауарлардың сараланымы (тұтынушы қасиеттерінің түрлілігі  , бірдей емес қосымша нарыққа  енудің жеңілділігі.

Кәсіпорын өндіретін өніміне  бағаны тұтынушы сұранысы, құрылымын  бәсекелестермен бекітілетін бағалар, сондай-ақ өндірістік меншікті шығындарын есепке ала отырып қалыптастырады.Монополистік бәсекеде кәсіпорын түрлі баға жасау стратегияларын қолданады.Географиялық ұстаным  бойынша баға белгілеу. Фирма елдің түрлі бөлігінде түрлі бағалар бойынша өнімді өткізеді және бағаны анықтаудың түрлі нұсқаларын қолданады. Қосымша тауарларға  баға стратегиясы . Жарнамалық сипаттағы қабылдау болып табылады.Мақсаты-тұтынушыларды тарту . Негізгі тауар төмен баға бойынша , ал қосымша өнімдер жиынтығы жоғары баға бойынша ұсынылады.

 

 

 

 

 

 

КІРІСПЕ

 

 

 

Нарықтық механизмнің  негізгі элементтерінің бірі – баға. Нарықтық баға өндірушілердің және тұтынушылардың  өз арасындағы бәсеке нәтижесінде қалыптасады. Бұған бәсекеден басқа да көптеген факторлар әсер етеді. Жалпы нарық  бағасына нарыққа қатысушылардың бәрі де әр түрлі деңгейде тәуелді болады, әсіресе сұраным мен ұсыным нарықтық баға әсерінен қалыпты жағдайдан  тез ауытқиды. Сондықтан да нарықтық бағаның құрылуын, қалыптасуын және оның ауытқу заңдылықтарын біліп  отыру, әр фирманың табысты тұрақты  алуына және өндіріс  бағытын жетілдіруге  негіз бола алады. Міне, әр салада, әр сферада және әр тауар түрі  бойынша  бағаның құрылуының маңызы мен маңыздылығы  осында десек, артық айтқандық емес.

 

Бағаның құрылуы пәні жоғары оқу орындарындағы көптеген мамандықтар  бойынша оқу бағдарламасына еніп отыр. Бұл пәннің негізгі міндеттері: өндіріс, тауарды өткізу, құнның  қалыптасуы, жалпы ішкі өнім мен  ұлттық табыстың өндірілуі, оның бөлінуі  және пайдаланылуы, баға түрлері, олардың  негізгі принциптері мен есептеу  жолдарын  анықтау. Жалпы баға –  күрделі экономикалық категория. Сондықтан  да баға теориясын түсіну және оны  нақты практикада іс жүзінде  қолдана  білу болашақ мамандар үшін аса қажет.  Өйткені, Қазақстан Республикасы жағдайында бағаның  құрылуының өзіндік ерекшеліктері  бар. Атап айтсақ, бағаның құрылуы  өндіріс және айналым шығындары  негізінде және бағаның нарықтағы  сұраным мен ұсынымның өзара  әрекеті негізінде құрылуы, бағаның  нарықтық қатынастардағы орны, баға құрылымының  механизмі және оның өзіндік сипаты тұрғысындағы өзекті мәселелер бәсекелестік ортаға тікелей әсер етеді. Сондай-ақ экспорт және импорт тауарлары мен  қызмет көрсету түрлерінің сыртқы сауда бағасы және ұлттық баға жүйесі, сыртқы  сауда бағасының жіктелуі, экспорт және импорт тауарларының ішкі бағасы және оның қалыптасу тәсілдері мен принциптері, сонымен қатар экспорттық және импорттық қосымша, сараланған валюта коэффициенті, оның мәні және есептеу тәсілдері, Қазақстан Республикасына ТМД елдерінен әкелінген тауарлар бағасын есептеу әдістемесі де экономикадан өзіндік орын алады.

 

Жұмыстың негізгімақсаты:

 

Қазақстан Республикасындағы  тауарларға баға қалыптастыру саласын  дамытудың актуалды мәселелерін  табуға ұмтылыс және мемлекеттік  нарықтық саясатының мазмұнын талдау.

 

Жұмыстың негізгі міндеттері:

 

-          маркетинг жүйесіндегі қызмет  көрсету мен тауарлардыңалға  жылжуын қамтамасыз етумәселелерін  ашып көрсету;

 

-          маркетингтегі баға саясатыныңтауармен  қызмет көрсетудіңдамуында кері  әсер туғызатын факторларды көрсету;

 

-          маркетинг жүйесіндегі тауармен  қызмет көрсетудіңқалыпты деңгейде  дамуы үшін баға саясатының  мазмұнын талдаужәне оны іске  асыру;

 

1 тарау. Маркетингтегi баға  қалыптастыру саясаты.

 

1.1 Баға нарықтық шаруашылық  категориясы ретінде.

 

Нарықтық экономика жағдайында баға қалыптастыру µте к‰рделi процесс.

 

¤нiмге қойылған баға табыстың д±рыс т‰суiн қамтамасыз етуi керек  жєне ол кєсіпорынның шығындарын жауып, пайда єкелуге тиiстi.

 

¤з еркiмен бағаны кµтерiп, нарықтан тыс қалған фирмалар, ал керiсiнше  бағаны тµмендету арқылы кµптеген қолайсыз жағдайға кездескен фирмалар iс-ж‰зiнде  кµптеп кездеседi.

 

Баға - µндiрушiлер мен сатушылар  т±рғысынан т±тыну қ±нының бағаланған µлшемі деп есептелiнедi. Б±л анықтамада ‰ш жағдай маңызды.

 

Бiрiншiден, баға, оған енген  қоғамдық қажеттi еңбек шығындарымен емес тауардың т±тыну бағасымен байланысты.

 

Екiншiден, баға т±тынушылар  мен емес, µндiрушiлер мен  немесе тауар сатушылардың ±сынуы жєне  бағалауымен байланысты. Т±тынушы шешім  қабылдағанда  тауардың т±тыну қ±нының  бағасын ескереді жєне ол факторлардың єсерімен анықталатын максималдық  шекарадан аспауы тиісті.

 

‡шiншiден, бағаның мµлшерi тауардың немесе оларды ±сынушылардың  т±тынушыларға қаншалықты жақындағанына  байланысты. Сондықтан, µндiрушiлер  мен т±тынушылардың арасындағы кез-келген аралық µткiзу арналары қ±нды ±лғайтады.

 

Компания µзінің тауары ‰шін с±райтын бағаның тµменгі деңгейін µндірістік шығындар бойынша анықтайды. Компания  µндіріс шығындарын, таратуға кететін шығындарын жєне  тауарды  сатуға кететін шығындарын орнына келтіретін ғана емес, тєуекелділік пен к‰ш-жігері ‰шін жеткілікті пайда  єкелетін баға белгілеуге тырысады. Бағақалыптастыру стратегиясында шығындар маңызды элемент  ретінде қарастырылады. Кµптеген компаниялар  µз салаларында  µте тµменгі шығынға  жетуге талпынады, себебі онда ол тµменгі  баға белгілей алады да, соның нєтижесінде  сату мен пайданың деңгейін арттырады.

 

Шығындардың екі т‰рі болады – т±рақты жєне µзгермелі.