Асноўныя ідэі, матывы і вобразы паэзіі Міхася Башлакова

“Асенні цягнік”

 Я помню дні маленства  залатыя,

Пах бульбы і цяпло начных кастроў.

Мурожнымі сцяжынамі ляснымі

Блукае рэха даўніх тых гадоў. (1, с.17)

М.Башлакоў моцна адчувае сваю еднасць з роднай зямлёй, яе гісторыяй, традыцыямі, мовай, нацыянальнай культурай. Бацькаўшчына – самае дарагое ў яго жыцці. Любоў да родных мясцін з маленства напаўняе глыбокім сэнсам чалавечае жыццё, і трэба даражыць гэтым пачуццём, быць адданым яму. Асноўная ідэя верша “Асенні цягнік” гучыць нібы наказ сыну: не забываць сваю Радзіму, а таксама сваіх бацькоў.

“Асенні цягнік”

 І хоць мяне ніхто там  не чакае.

І хоць чужы агеньчык там гарыць,

У Церуху да бэзавага мая

Асенні мой цягнік загрукаціць… (1, с.17)

Паэзія заўсёды адгукаецца на самыя балючыя праблемы жыцця. Самай балючай тэмай для беларускіх пісьменнікаў стала тэма Чарнобыля. Яна ў пэўным сэнсе адлюстроўвае нашу нацыянальную трагедыю, фізічнае і духоўнае вынішчэнне нацыі. Гэта праблема планетарнага маштабу. Ці не стане чарнобыльская бяда ракавой, апошняй для беларусаў? Гэта пытанне робіцца эпіцэнтрам у творчасці многіх паэтаў.

М.Башлакоў таксама звяртаецца да чарнобыльскай трагедыі. Ён выдае цэлы зборнік вершаў “Палын. Чарнобыль”, які прысвечаны чарнобыльскай катастрофе і яе вынікам. Прарочыя словы святога Іаана Багаслова пра зорку палын: “Трэці Анёл затрубіў, і ўпала з неба вялікая зорка, якая гарэла быццам свяцільня, і ўпала на трэцюю частку рэк і на крынічныя воды. Назва гэтай зоркі Палын; і трэцяя частка водаў зрабілася палыновай, і многія людзі памерлі, таму што воды сталі горкімі”.(З “Ісціны святога Іаана Багаслова”), лейтматывам праходзяць праз усю кнігу, знітоўваючы ў адзінае цэлае яе структуру і змест.

М.Башлакоў з’яўляўся ўдзельнікам ліквідацыі вынікаў аварыі на ЧАЭС, таму яго вершы – гэта своеасаблівая споведзь, якая ўяўляе сабой не толькі напамін аб жахлівай трагедыі, але і веру ў тое, што чалавечыя пакуты, колькі б яны не доўжыліся, у рэшце рэшт спасылаюць нам надзею і любоў…

У пачатку верша “Скруха” паэт паказвае прадчуванне страшэннай трагедыі – выбуху на ЧАЭС:

“Скруха”

 Усё лета вятры

Прадзімалі Айчыну

Над пакутнай зямлёй

Ані кропелькі дожджыку…

Скруха чорная –

Ў чорным адзенні жанчына

Ў руках сваіх несла

Мёртвага вожыка. (2, с.54)

Старыя людзі разумелі, што гэта нейкае прароцтва і:

“Скруха”

 Саступалі дарогу

Спалохана людзі.

І казалі старыя

Што знак, ой, нягожы…

Зона мёртвая тут,

Зона мёртвая будзе… (2, с.54)

Верш напоўнены прадчуваннем трагедыі, сумам і болем за Айчыну.

Уражвае сваім зместам верш “Хроніка аднаго перасялення”, у якім аўтар параўноўвае чарнобыльскую трагедыю з вайной “сорак першага года”. У гэтым вершы таксама прысутнічаюць элементы прадчуванне бяды. Гэта і крык птушкі ўночы, і знікнавенне вады ў калодзежы. Аўтар дэталёва паказвае нам як з забруджаных вёсак перасяляліся людзі, пакідаючы свае хаты, жывёлу. М.Башлакоў імкнецца паказаць як цяжка было ў гэтую хвіліну людзям. Вакол мітусня, эвакуацыя. Людзі не ведалі, што такое зона адчуджэння, а зараз яны гэта бачаць вакол. З тым, што ўзялі пад паху, яны пакідаюць родную вёску.

“Хроніка аднаго перасялення”

 Ні пажыткаў, ні клункаў.

Толькі ў хустачку дакументы

Ды са сцен паздымалі

Партрэты –

Памяць гэта…

Бабкі ж неслі іконы.

У іх, вядома, свае законы. (2, с.50)

Старыя наогул не хацелі пакідаць родныя мясціны:

“Хроніка аднаго перасялення”

 Дзед Мікіта, былы ваяка,

Не саромеўся, плакаў

І казаў:

“Нікуды не паеду

Ад роднай зямлі,

Ад магіл…

Перад смерцю

Бадзяцца па свету?

Не паеду…

Мала сіл

Засталося…” (2, с. 50)

У вершы “Чарнеюць рамонкі за матчынай хатай…” чытач бачыць малюнак атручанай, засыпанай стронцыям і цэзіям беларускай зямлі. Трагічная безвыходнасць чуецца ў наступных радках:

“Чарнеюць рамонкі за матчынай хатай…”

 Нябачна струменіцца стронцый  і цэзій.

Няма на зямлі маёй болей паэзіі…

Самотна-самотна зязюля кувае,

Відаць,напаследак… Мой край памірае… (2, с.91)

Слова “Чарнобыль” ужо стала для нас сінонімам слоў “бяда”, “трагедыя”, “смерць”. Вобраз Чарнобыля ў сучаснай паэзіі зрабіўся той галоўнай дамінантай, праз якую надзвычай шматгранна высвечваецца наша цяперашняя рэчаіснасць. Радыяцыя – страшнае гора, якое абрушылася не толькі на нашу краіну. Чарнобыль – злая зорка. Чарнобыль – горкі палын. У вершы “Цвіце палын…” аўтар выкарыстоўвае сінонім слову Чарнобыль – палын. Па сваім азначэнні палын – гэта горкая трава. Чарнобыль, таксама як і палын, такі ж горкі. У гэтым вершы паэт часта выкарыстоўвае азначэнне горкі: горкая зорка, горкая доля, горкі прыпамін, горкі дым. Увесь верш “Цвіце палын…” пранізаны сумам, тугою, адчаем і болем за будучыню Радзімы.

У М.Башлакова трапяткое сэрца, настеж адчыненая і спагадная на людскае гора душа. І таму зусім не выпадкова пасля чарнобыльскай катастрофы ён апынуўся ў эпіцэнтры падзей. Усюды поўнае замяшанне. Ад недахопу інфармацыі, ад недаацэнкі таго, што здарылася, разгубленасці і панікі. Паэт каротка і ёміста, усяго двума радкамі, характарызуе тое становішча:

“Тураўскае гарадзішча”

 I толькi заставалася малiцца,

Але была зачынена царква... (1, с.62)

Такім чынам, аналізуючы грамадзянска-патрыятычную лірыку М.Башлакова мы выявілі, што ў яго вершах цэнтральнае месца займаюць тэмы народнага жыцця, радзімы, лёс беларускай мовы, тэма Чарнобыля. Паэтычная мова Міхася Башлакова багатая і выразная. Яна ўвабрала ў сябе лепшыя моўныя каштоўнасці, створаныя народам.

 

 

1.2 Вобраз маці ў вершах аўтара

 

 

Бадай што ў кожнага паэта знойдзем вершы, прысвечаныя самаму дарагому чалавеку на зямлі — маці. У многіх лірыкаў гэты вобраз скразны ў творчасці. Аднак вершы М.Башлакова пра маці раскрываюць цэлы свет — неабдымны, шматгранны, шматфарбны, з якога паэт чэрпае, у якім адкрывае невядомае, прыгожае, добрае ўсё жыццё. Самае дарагое і запаветнае для Міхася Башлакова ўвабраў у сябе вобраз маці. Ён увасабляе самае светлае, добрае, што існуе ў жыцці чалавека.

З верша “Касавіца”, на мой погляд, можна дазнацца пра факты з біяграфіі пісьменніка. Хутчэй за ўсё паэт вырас без бацькі. Міхась жыў разам з маці і братам. У вершы “Касавіца” маці М.Башлакова паўстае як працавітая сялянка, якая спазнала шмат гора на працягу свайго жыцця. Аўтар параўноўвае яе з касой:

“Касавіца”

 Маці, нібы каса-дзевятуха,

Купін бачыла шмат на вяку. (1, с.5)

Тое, што паэт жыў без бацькі даказваюць нам наступныя радкі, у якіх гаворыцца аб тым, што маці клепле касу, а гэта справа мужчыны:

“Касавіца”

 Клепле маці касу каля  ганка,

Ходзіць бойка па клёпе рука. (1, с.5)

У аснове лірычнага перажывання ў гэтым вершы – пачуццё захаплення жыццём, працай сялян і асабіста працай маці, якая ўсё робіць дзеля сваіх дзяцей. Вобразныя і інтанацыйна-меладычныя сродкі верша перадаюць рамантычную настраёвасць, радасць, святочную ўрачыстасць самага “моманту чаканага свята” – касавіцы.

“Касавіца”

 І няўцям мне тады было  з братам,

Калі двор сенам радасна пах,

Што матуля нам гэтае свята

Носіць ношкамі на плячах… (1, с.6)

Простая сялянская жанчына хоць і паказваецца ў звычайных абставінах вясковага побыту, але паўстае як увасабленне ўсяго самага цудоўнага, пяшчотнага і добрага. Матуля – адзіны чалавек, які дзеля сваіх дзяцей гатовы на ўсё.

Вельмі падабаюцца мне вершы “Дарога” і “Маці”. У зборніку вершаў “Матчыны грыбы перабіраю” яны стаяць побач, і на мой погляд, другі верш нібы з’яўляецца працягам першага. У вершы “Дарога” перад намі - вобраз пастарэлай маці, якая чакае сына дадому. Маці ведае, што яе сын павінен прыехаць дамоў і нават ноччу не спіць, чакаючы яго прыезду.

У М.Башлакова як сімвал паглыбленасці ва ўнутраны свет чалавека, сімвал роздуму над бясконцасцю і вечнасцю Сусвету, як крытэрый маральна-этычнай патрабавальнасці, чалавечай дабрыні ўзыходзяць матчыны вочы.

“Дарога”

 Сівая маці выйдзе з хаты  – 

Угледзіцца ў далячынь.

І паплыве над цёмным садам

Вачэй засмучаных цяплынь. (1, с.14)

У гэтым творы маці знаходзіцца ў стане чакання свайго сына, у вершы “Маці” адбываецца сустрэча маці і сына. У гэтым вершы пульсуе ідэя сыноўняга абавязку перад самым дарагім чалавекам – маці. Аўтар падсвядома гаворыць сабе аб тым, што трэба любіць маці, пяшчотна да яе адносіцца і тады яна будзе маладзець душою:

“Маці”

 За плечы ціхенька крану

Сівую маці,

Яе ласкава прыхіну:

“Не трэба плакаць…”

Слязу змахне яна рукой

І пасвятлее.

І ўся – і тварам, і душой

Памаладзее… (1, с.15)

Яшчэ адзін верш “Пажоўклае фота” М.Башлакоў прысвячае сваёй маці. Перабіраючы фотаздымкі, аўтару трапіўся здымак яго маці ў маладосці. На фота маці выглядае бесклапотнай і маладой. Гэта той час, калі не было яшчэ страшэннай вайны. Перажыўшы яе, у душы кожнага чалавека застаецца незагойная рана. Вайна – вялікая трагедыя, перажыванні, пасля якіх застаюцца маршчыны ля вачэй і густая сівізна. У канцы верша лірычны герой разумее, што гэта ён пастарэў, а маці, якая б яна не была, для яго гэта вечны ідэал чалавечнасці, дабрыні і пяшчоты.

“Пажоўклае фота”

 Дык няўжо пастарэла так мая маці?!.

Я на фота глядзеў і адно зразумеў:

Не, не маці мая…

Гэта я пастарэў… (1, с.26)

Як бачым, шмат можна сказаць праз звычайныя дэталі, успаміны, калі яны сагрэты шчырай любоўю!

Такім чынам, паэзія М.Башлакова прысвечаная маці тоіць у сабе невычэрпныя магчымасці першаадкрыцця. Кожны раз яна разгортвае новы абсяг думак, выяўляе шчодрасць пачуццяў, па-новаму ўзбагачае чытача сваёй духоўна-эмацыянальнай энергіяй.

 

 

 

1.3 Пейзажная лірыка ў творчасці паэта

 

 

З замілаваннем і любоўю М.Башлакоў падае пейзажы, адзначаючы новыя і новыя штрыхі ў абліччы родных мясцін. Часта ў творах паэта любоў да прыроды зліваецца з пачуццём любові да Радзімы, напаўняецца эмоцыямі і перажываннямі. Прырода паўстае як жывая ва ўсёй сваёй красе. Пейзажы Башлакова скіраваны да духоўнага свету чалавека, сагрэтыя пачуццём любові да Бацькаўшчыны. Пейзажныя малюнкі паэта канкрэтна-адчувальныя, багатыя на зрокавыя і слыхавыя вобразы. У іх раскрываецца прывабны свет беларускай прыроды, ціхай, ласкавай, задуменнай, поўнай сонечнага хараства.

Прырода ў вершах М.Башлакова жыве сваім асобным жыццём у вечным руху і абнаўленні і заўсёды ў адзінстве з жыццём чалавека. Паэт адчувае сэрцам кожны яе подых, слухае яе галасы, спевы, музыку.

Як жывыя паўстаюць у лірыцы М.Башлакова прыгожыя краявіды Палесся, незабыўныя малюнкі вясны з яе раўчукамі, светлай пары лета, сумнай, тужлівай восені. Разам з паэтам мы любуемся прыволлем шырокіх палёў, веліччу векавых дубоў-волатаў, прыгажосцю бароў; разам з ім чытаем найцікавейшую кнігу прыроды; спасцігаем яе красу, чуем шум бору, спеў начной цішыні.

“Палессе”

 На бярвеннях ля хат уздыхаюць  гармоні.

І плыве над зямлёй маладзік малады.

Цішыня… Цішыня…

Дзе сустрэнеш такую? (1, с.29)

Прырода для М.Башлакова не толькі крыніца хараства, сузірання, але і сімвал свабоды, вечнай маладосці жыцця. Самая радасная, шчаслівая, незабыўная яе пара – вясна – сімвал вечнага абнаўлення жыцця, калі:

“Музыка вясны”

 Усё ў хор зліваецца,

Звініць, Пераклікаецца,

Ліецца, Сонца славячы… (1, с.23)

У гэтым жа вершы “Музыка вясны” ў гомане ракі паэту чуецца песня свабоды:

“Музыка вясны”

 Ільдзінамі-аковамі

Грыміць рака раскутая.

І поймаю шырокаю

Паводка разліваецца. (1, с.23)

У вершы “Журба” вобраз асенняй прыроды гарманіруе з душэўнымі перажываннямі лірычнага героя, навявае смутак, задуменнасць, жаданне хоць на момант спачыць душою. На мой погляд, у вершы М.Башлакоў параўноўвае свайго лірычнага героя з журавамі, якія адлятаюць восенню ў вырай. Але як бы добра не было на чужыне, а дома – лепей.

“Журба”

 Будзе сонца ім, сонца ім

На чужыне свяціць…

Але ўспомніцца, успомніцца

Журавіна бясконцая

На Палессі гарыць… (1, с.45)

Верш “Восень” пераклікаецца з вершам “Журба”. Лірыка М.Башлакова – гэта лірыка чалавечай душы, настрояў і пачуццяў, яна прасякнута душэўнымі перажываннямі. У вершы “Восень” лірычны герой перажывае аб нечым, таму асенні пейзаж агорнуты смуткам, жалем і тугой.

“Восень”

 І мне сумна, я журуся.

І ахвота мне згадаць,

Калі зноў на золку гусі

Ля Чачоры пракрычаць. (1, с.14)

Вобраз самотнага жураўля, пералётнай птушкі, укаранёны ў беларускай паэзіі, не раз з’яўляецца і ў творчасці М.Башлакова. Гэта вершы “Журавель”, “Журба”, “Калодзежны журавель”, “Асенні птах”.