Жапония қалалары

  Тарихы

 

1,000 төгрөгі, Шынғыс хан сурет  пен

 

Бүкіл Моңғолияның тарихы, осы жерде  көшпенділер тұрды. Ең бірінші –  хуннлар (ғұндар), өз мемлекет құрып, Қытаймен (Син династиясы) соғысу бастады. Қытайдын қолбасшы маршал Менг Тиан өз елін қорғау үшін Ұлы Қытай Қорғанын тұрғызды. Хуннулардан кейнгі осы жерде түркілер өздің империясы жасады.

 

12 ғасырда Моңғол жерінде шағын  хандықтар мен тайпа-ұлыстар болды.  Қолбасшы Тэмужин бүкіл ұлыстарды  бір елге біріктіріп Моңғол  Империясын жариялады. 1206 ж. ол  Шыңғыс хан (Ұлы хан) аты алып, көршілес елдерді жаулап ала бастайды.

 

Оның Империясы бүкіл Азия және жарты Еуропаны қамтыды. Шыңғыс Хан  өлгенде ол өз империясын балаларына бөліп берді. Шыңғыс ханың немересі Құбылай Хан, империяның елордасын  Бейжің қаласына көшірді. 1368 ж. Қытайдың Минг Династиясы төңкеріс жасап моңғолдарды өз жеріне қуып жібереді. Осыдан бастап Моңғолия қытайдың отары болды.

 

 Далалық сахара

1911 ж. Цин  Империясы құлады, соңдықтан Моңғолия  тәуелсіз мемлекет ретінде жарияланды. Бірақ Қытай қолбасшылары Моңғолияға өз әскерлерін кіргізіп, осы жердің екі аймаққа бөлінуі (Сыртқы Моңғолия және Ішкі Моңғолстан). 1917 ж. Ресей империясының азамат соғысы басталды, және көп «ақ әскерлер» Сібір және Қытай жеріне қашты. Бір сондай әскери қолбасшы, - Барон Унгерн өз сарбаздармен Сыртқы Моңғолияға кіріп, Урга немесе Да-Хүрее қаласы (қазіргі Ұлаанбаатар) басып алды. Ресей қызыл Армиясы Моңғолияның коммунистік қолбасшыны Сүкэ-Батыр қолданды, ол Унгерның әскерлерін жеңіп, 1921 жылы Сыртқы Моңғолияда - Моңғол Халық Республикасы болып жарияланды.

Бүгінгі Моңғолия – парламенттік республикас. Елдің  парламенті – Ұлы Хурал деп  аталады.

 

Географиясы

Моңғолияның оңтүстігі Говь шөлі, солтүстігі және батысы суықтау келетін  таулы өлкеде орналасқан. Моңғолияның  орталық бөлігі жазық болып келеді. Ең биік шыңы Моңғол Алтай тау жүйесінің  Таванбогд тауының Хүйтэн шыңы теңіз  денгейінен 4,374 метр биік болып келеді.

Моңғолия қатаң континенталдық климатты. Жазда ыстық болғанымен қыста суық болады. Қыста орташа температура -30 °C болады. Ұлаанбаатар  қаласы әлемдегі ең суық астана болып саналады.

Таулы өлке көп болғандықтан жел  көп соғады. Жылында орта есеппен 257 күнді тәулік болады. Жауын шашын мөлшері шығыс бөлігінде орташа есеппен 200-350 мм, оңтүстүкте 100-200 мм. Оңтүстіктін ең шеткей өлкесінде Говь шөлінде кей жылдары жауын шашын мүлде болмайды.

 

Табиғат белдеулері

 

Моңғолияның солтүстігінен оңтүстігіне  қарай келесі меридиандық табиғат белдеулері кездеседі: орманды дала,дала , шөлейт, шөл. Орманды белдеуде таулы орманды және тайга белдеуі кездеседі. Табиғы белдеулерді орналасуына байланысты Ханғай, Хэнтий, Алтай таулы, Дорнод далалық, Говь шөлдік деп төрт белдеуге бөлінеді.

 

Топырағы

Моңғолияда күрен, қара күрен, ашық күрен, қара топырақ, шөлдік қоңыр, батпақты, тұзды сияқты көптеген топырақ түрлері  кездеседі. Бұлардың ішінен құнарлы  топырақ олардың 5 % құрайды. Жер көлемінің 0,76% егін шаруашылығына ыңғайлы. Суармалы жер көлемі 840 км².

 

Суы

 

Моңғолияда 67000 км ұзын 3811 өзен бұлақ, 500 км³ ауданы бар 3500 жуық көл 7000 жуық көлшік, 540 км² ауданы бар 190 жуық мұздық, 250 жуық арасан бар. Жер асты суларының 139 жуық көзі бар.

 

Моңғолияның ең ұзын өзені Орқон. Ұзындығы 1124 км, ауданы 133000 км². Ең үлкен көлі Увс көлі (3350 км²), ең терең көлі Хөвсгөл көлі (262.4 м).

Экономикасы

 

Моңғолияның экономикасы негізінен  ауылшаруашылығы және тау-кен өнеркәсібіне тәуелді. Табиғи байлық түрлері көп  кездеседі. Мыс, молибиден, аққалай, көмір, вольфрам, мырыш рудасы, темір рудасы және алтын өндеу ел экономикасында маңызды орын алады. Ауылдағы адамдардың негізгі кәсібі малшаруашылығы болып келеді.Орта есеппен әрбір адамға 12 бас мал келеді. Егіншаруашылғында бидай, арпа, көкөніс, және мал азығын егумен айналысады. 2008 жылғы есеп бойынша ІЖӨ-нің көлемі 9,48 млрд долларды құраған. Жан басына шаққандағы көрсеткіш 3200 доллар. Жұмыссыздар саны орта есеппен халық санының 2,8 % (2008).

 

Негізі экспорт өнімдері (2,5 млрд долл. 2008 ж) : Мыс, молибиден, көмір, мырыш рудасы, темір рудасы, шикі мұнай, мал өнімдері, былғары, текстиль. Негзігі экспорты алушылары: ҚХР (76 %), Канада (9 %), Ресей (3 %). Импорт өнімдері: (3,6 млрд долл. 2008 ж) : жанар-жағар май, машина техника, автомобиль, азық түлік, құрылыс материалдары, қант, өндірістік және күнделікті қолданыстағы тауарлар, чай т.б. Негізгі импорттерлері: Ресей (35 %), ҚХР (29 %), Жапония (8 %)

. Әскер

 

Қарулы күштегі адам саны 8,6 мың. Әскерге 18-25 жас аралығындағы жігіттер шақырылады. Әскер мінетін атқару уақыты 12 ай. Қарулы күштің резерві - 137 мың адам. Қарулы күштің бас штабының бастығы, генерал-лейтенант Цэрэндэжидийн Бямбажав (2009 ж бастап). 2002 жылдан бастап Моңғолия әскери күштері БҰҰ және басқадай халықаралық ұйымдармен бірге Сьерра-Леоне, Ирак, Этиоп, Эритрей, Батыс Сахара, Либери, Чадад ,Афганстан бейбітшілік миссияларына қатысуда. Бұл уақыт аралығында бұл миссияларға 3200-дей әскер қатысқан олардың 1800 БҰҰ мандаты бойынша 1400 халықаралық мандат бойынша өз міндеттерін атқаруда. Афганстанда Моңғол әскерлері Афганстан Ұлттық Қарулы Күшін құруда НАТО әскерлеріне бірге көмек көрсетуде.

 

Казіргі таңда Моңғолия бітімгерлері Сьерра-Леоне, Ирак, Этиоп, Эритрей, Батыс  Сахара, Либери елдерінде қызымет  атқаруда. Ирактағы бейбітшілік миссиясы кезінде моңғол әскерлері польша әскерлерімен бірге Ирактың оңтүстігінде Кэмп-Эхо базасының қауіпсіздігін қамтамасыз етті. 2005- 2006 жылдарда Моңғолия әскерлері Косоводағы Бельгия әскери тобында қызымет атқарды.

 

 

 Танкілері:

350 T-55  КСРО

250 T-62  КСРО

 

APC's

400 BMP-1  КСРО

300 BTR-60  КСРО

 

Моңғолия-ның әскери-әуе күштерін армия басқарады.

Ұшақ	Жасаушы	бейне	версия	Мөлшері
Antonov An-24	КСРО	жүк тасымалдаушы ұшақ	An-24	4
Antonov An-26	КСРО	жүк тасымалдаушы ұшақ	An-26	3
Antonov An-2	КСРО	жүк тасымалдаушы ұшақ	An-2	10
Harbin Y-12	қытай	жүк тасымалдаушы ұшақ	Y-12	4
MiG-21PFM/UM	КСРО	жойғыш ұшақ	MiG-21PFM/UM	8/2
Mil Mi-24V	КСРО	шабуылдаушы тікұшақ	Mi-24V	4
Mil Mi-8	КСРО	соғыс тікұшағы	Mi-8	20
Mil Mi-8	КСРО	жүк тасыладаушы	Mi-8	12

Әкімшілік құрылысы

 

Моңғолия 21 аймаққа бөлінеді.

 Арханғай аймағы                             Завхан аймағы Орхон аймағы

Өвөрханғай аймағы

Өмөнговь аймағы

Сүхбаатар аймағы

Сэлэңгэ аймағы

Төв аймағы

Увс аймағы

Ховда аймағы

Хөвсгөл аймағы

Хэнтий аймағы

Завхан аймағы 

Орхон аймағы

Баян-Өлгей аймағы

Баян-Хонгор аймағы

Бұлғын аймағы

Говь Алтай аймағы

Говьсүмбэр аймағы

Дархан-Уул аймағы

Доронғовь аймағы

Дорнод аймағы

Дундғовь аймағы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                           Қытай

Қытай Халық Республикасы (төте жазу: جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسى — Жұңxуа Халық Республикасы; жеңіл. қытайша: 中华人民共和国; дәст. қытайша: 中華人民共和國; пинйін: Zhōnghuá Rénmín Gònghéguó) — Азия құрылығында орналасқан мемлекет.

 

Халық саны бойынша, әлемдегі 1-ші мемлекет (1,3 млрд санынан астам, халық көпшілігі — этникалық қытайлықтар, өз атауы — хән); жер аумағы бойынша Ресей және Канададан кейінгі 3-ші орында. 1949 жылы Қытай Халық Республикасы жарияланғаннан бері елді Қытай Коммунистік партиясы билеуде. Ресми түрде сегіз партия болса да, ҚХР-сын бір партиялы, авторитарлық елдер қатарына жатқызады.

 

14 мемлекетпен шектеседі: Ауғанстан,  Бутан, Мианма, Үндістан, Қазақстан,  Қырғызстан, Лаос, Моңғолия, Непал, ҚХДР, Пәкістан, Ресей, Тәжікстан және  Виетнам.

 

Тарихы

 

Қытай тарихы археологиялық мәліметтермен қатар, ерте заманнан бергі саяси өмір мен әлеуметтік қозғалыстарды зерттеуге мүмкіндік беретін, жазба көздерінің көпшілігі және түрлігімен ерекшеленеді. Діни-философиялық және тарихи мазмұны бар канондалған ежелгі қытай мәтіндері, әсіресе Конфуцийдің оқуы жазылғаны — өз кезегінде, қытай өркениетінің дамуына, қытай халықтарының көзқарасына әсер етті.

 

Қытай өркениетіне Конфуций заманынан  бері әрбір адамның жердегі өміріндегі бақыт пен аман-саулығына бағытталған  жоғары әлеуметтік-саяси белсенділік тән болды — адамның тағдыры құдайдың салғаны емес, өз еңбегінің арқасы. Қытай тарихындағы үлкен халық қозғалыстары менен Қытайға тән жоғары әлеуметтік көшпенділіктің мәнісі осында жатыр. Қытай өркениеті — әлемдегі ең ежелгілердің бірі. Қытай ғалымдарының айтуы бойынша, оның жасы бес мың жылға жуық, оның үстіне жазба көздері 3500 жылғы мерзімді қамтиды. Династиялар ауысқан сайын түрлі даму кезеңдерінен өткен ежелгі әкімшілік басқарудың баршылығы, өзге өркениеттен кейін қалып қойған көшпенді көршілер мен тау халықтарына қарағанда, жер өңдеу саласы дамыған экономикасының баршылығы анық артықшылық болды. Қытай өркениетін одан әрі конфуцийлік (б.з.д. 1 ғ.) және бірегей жазу жүйесінің енгізілуі күшейтті.

 

Саяси көзқарас бойынша, Қытай бірнеше  мыңдаған жылдар бойы, цикликалық түрде қайталанатын саяси бірлік пен шашыраңқылық мерзімдерінен өткен. Қытай аумағы басқыншылардың шабуылына жиі ұшырады, бірақ басқыншылардың көбі ертелі-кешті қытайланып, қытай этносымен араласып кетті. Қазіргі қытай мемлекеті мен қоғамы көптеген ғасыр бойы қоршаған азия халықтарымен мәдени және саяси араласуы менен енгізілуінің нәтижесі. Қытай этносының аса ірі демографиялық потенциалының көрші халықтарға тигізетін әсерін жоққа шығаруға болмайды.

 

Қытай тарихын  мерзімдеу

б.з.д. 2357. — б.з.д. 2255

| Аты аңызға айналған Яо билеуші

|-

| б.з.д. 2255 — б.з.д. 2205

| Аты аңызға айналған Шунь  билеуші

|-

| б.з.д. 2205 — б.з.д. 1766

| Аты аңызға айналған Ся әулеті

|-

| б.з.д. 1766 — б.з.д. 1122

| Аты аңызға айналған Шан-Инь  әулеті

|-

| б.з.д. 1122 — б.з.д. 247

| Чжоу әулетінің дәстүрлі мерзімдері

|-

| б.з.д. 246 — б.з.д. 207

| Цинь әулетінің дәстүрлі мерзімдері

|-

| б.з.д. 206 — б.з.д. 220

Хань  әулетінің дәстүрлі мерзімдері

220 — 264

| Вэй әулеті

|-

|265 — 420

|Цзинь әулеті (Батыс Цзинь: 265 — 316, Шығыс Цзинь: 317 — 420)

|-

|420 — 479

|Сун әулеті

|-

|479 — 501

|Ци әулеті

|-

|502 — 556

|Лян әулеті

|-

|557 — 588

|Чэнь әулеті

|-

|589 — 618

|Суй әулеті

|-

|618 — 907

|Тан әулеті

|-

|907 — 959

|Бес әулеттің заманы

|-

|960— 1279

|Сун әулеті

|-

|1280 — 1368

|Юань әулеті (моңғол)

|-

|1368 — 1644

|Мин әулеті

|-

|1644 — 1911

|Цин әулеті (манчжур)

|-

|1912 — 1949

|Қытай мемлекеті

|-

|1949 ж. 30 қыркүйегі

|Қытай Халық Республикасы

 

ҚХР (тарихы және қазіргі заман)

 

1949-1956 КСРО көмегімен өндірістің негізгі салалары салынды, өндірісті ұлттандыру және ауыл шаруашылығын коллективизацияландыру жүргізілді, жаппай социалистік құрылыс басталды.

 

1956 жылы ҚКП 8 съезінде Мао  Джетуң идеяларының жеңісімен,  «үлкен адым» саясатымен, «коммунизацияландырумен» аяқталған жаңа бағыт жарияланды. Одан кейін негізгі ұраны болған социализм құру кезіндегі класстық күресті күшейту және Қытайдың мемлекет пен қоғам құрудағы «ерекше жолы» екі жақтың теке-тіресінен «мәдени революция» жарияланды (тауарлық-ақшалай қатынастарды мойындамау, мемлекеттік емес жекешелендірудің болмауы, сыртқы экономикалық қатынастарды болдырмау, адалсыз саясаткерлерді жұрт алдында соттау, хунбэйбиндер және т.б.)

 

Бұл саясат кейін «төрт банданы» құлатқаннан соң, кейін билік  басына келген Дэн Сяопинмен әшкереленді. Қытай Коммунистік Партиясының Орталық Комитетінің 11 шақырылымымен өткен ІІІ Пленум (1978 жылдың желтоқсаны): жоспарлы-тарату және күллі шетелдік инвестицияны кірістіру, ұйымның кеңірек шаруашылық қарекет етуіне рұқсат беру, ауылдарда жанұялық тәртіпті енгізу, экономикадағы мемлекеттік сектордың пайызын кеміту, ашық экономикалық аумақты ашу, кедейшілікпен күресу, ғылым мен техниканы дамыту сияқты нарықтық болатын екі жүйенің біріктіруі арқылы социалистік нарықтық экономикаға курс жарияланды.

 

Қытайды хаостан, артқа қалудан  және кедейшіліктен алып қалып, қалыпты  әлеуметтік-экономикалық даму жолына салға Дэн Сяопин болатын. 1980 жылдың аяғы мен1990 жылдың бастарында Қытай  толықтай халықты тамақтандыру мәселесін, ЖІӨ (Жалпы ішкі өнім) және өндірісті жылдам түрде ұлғайтуын дамуын, халықтың өмір деңгейін көтеру мәселесін шешті.

 

Бұл түбегейлі жаңартулар одан кейінгі  келген Цзян Цземинмен және Ху Джинтаомен жалғастырылды.

 

2002-2005 жылдары Ху Цзинтао(қыт. 胡锦涛) өзінің қолына жоғары партиялық, мемлекеттік және әскери лауазымдарды алды (ҚКП ОК жоғарғы төрағасы, ҚХР председателі, ҚХБА бас қолбасшысы).

 

ЖІӨ-нің орташа өсуі 1990-1999 жылдары — 10,3%, 1998-2001 жылдары — 10%, 2002-2005 жылдары — 9% құрады.

 

ЖІӨ көлемі бойынша, Қытай АҚШ-тан кейінгі екінші орынды иеленіп жатыр[1]. Валюталық резервтері жылдам өсті. Сыртқы сауда көлемі 2004 жылға қарай 850 млрд. доллардан асып кетті.

 

Бірақ та Қытайдың орасан зор экономикалық өсуі өсіп келе жатқан саяси және әлеуметтік тұрақсыздықпен тіресті. Жасалған реформалар елдің тек жағажайдағы шығыс провинцияларға септігін тигізсе, өзге аймақтағы халық жағдайы өте төмен болып табылады, сонымен қатар әр аймақтың экономикалық жағдайының айырмашылығы ұлғаюда.

 

Қытай басшылығы бұрынғы КСРО аумағында  болып өткен «түрлі-түсті революцияларға»  күдікпен қарады, әлеуметтік ашынудың Қытайға келуінен сақтау үшін мемлекеттік бақылауды күшейту жолында үлкен жұмыстарға кірісіп, шетелдік Қытай басшылығы бұрынғы КСРО аумағында болып өткен "түрлі-түсті революцияларға" күдікпен қарады , әлеуметтік ашынудың Қытайға келуінен сақтау үшін мемлекеттік бақылауды күшейту жолында үлкен жұмыстарға кірісіп , шетелдік ықпалды шектетті.