Субмәдениет ұғымы

 

Ал, енді готтар дегеніміз кімдер? Готтар – ағылшын тілінен аударғанда варварлар, яғни, тағылар деген мағынаны білдіреді екен. Жасөспірімдер арасында кең таралған бұл ағымды ұстанушылар  өмірден түңілген, сарыуайымға салынған, өмірдің көлеңкелі жағына бейім тұратын жандар болып келеді. Олардың ұстанымы көбіне өліммен байланысты. Осыған орай, готтар белгілі күндерде қорымның басында кездесіп, сонда өздерінің түрлі  шараларын өткізеді. Сатанашылардың бір буыны түріндегі готтар сезімдерін тежемей, ойларына не келсе соны істеуге бейім тұрады. Қара киім киіп, шаштарын тікірейген үлгіде немесе тақырлатып алдырып, көздерін, беттерін қара бояумен бояп алатын, олардың сыртқы кескін-келбетінің өзі сұрқай, адамның көңілін құлазытатындай.

Готтардың орташа жасы негізінен 15-19 жас аралығында. «Еркін махаббатты»  ұстанатын олардың арасында гомосексуалистер мен бисексуалистер де көп кездеседі. Тәнін саудаға салатын жезөкше гот қыздар мен көгілдір жасөспірімдер де аз емес. Олардың қызмет көрсету бағасы басқалармен салыстырғанда біршама арзан. Готтардың киім үлгілерін сататын Мәскеуде, басқа да ірі қалаларда арнайы дүкендері де бар екен. Олардың тыңдайтындары – ақыл-естен айыратын даңғара әндер немесе қорқыныш туғызатын үрейлі саздар.

Сырттай қарағанда, бұл ағымның  өкілдері жиналып алып музыка тыңдайтын ешкімге залалсыз жандар сияқты көрінгенімен, іс жүзінде олай емес. Готтардың жекелеген топтары қорымдарда түрлі тағылық әрекеттер жасайтындығы жайлы мәліметтер бар. Олар өлілердің тыныштығын алып, қабірлерді қиратып, қорым басында ойларына келгенді істеп жатады.

Готтар арасында жиі кездесетін тағы бір келеңсіздік, өздеріне қол  салуға бейім тұратындығы. Бұл қозғалыстың  басты мақсаты да жастарды депрессиялық күйге түсіріп, сарыуайымға салдыратын және өліммен байланысты түсінікті санаға сіңіретіндігін ескерсек, өздеріне қол салатындардың көп кездесуінің себебін түсіну қиын емес. 2006 жылы Ресейдің Благовещенск қаласында 14 және 16 жастағы екі қыз бала 12 қабаттан секіріп мерт болған. Олардың өлер алдындағы жазып қалдырған қағазында «бұл өзін-өзі өлтіру декаданстың дара жауынгеріне бағышталады» деп жазылыпты. Ал, өткен жылы сол Ресейдің Балашиха кентінде тұратын 11-14 жас аралығындағы готтар ағымын ұстанатын үш қыз бала биік үйдің терезесінен бір мезгілде секіріп мерт болды. Биылғы жылдың басында Комидің астанасында он алты жастағы қыз қорымдағы крестке асылып өлген...

Осылайша, өздеріне қол салған гот  ағымының өрімдей жас өкілдерінің  қатары жыл өткен сайын өсе  түсуде. Готтардың сойқаны өздеріне қол салумен ғана шектелмейді, олар жазықсыз жандарды қатыгездікпен өлтіруге де бейім екендігін бірқатар оқиғалар айғақтайды. Өткен жылы жазда Ярославль  қаласында болған қанды оқиғалар жайлы ресейлік БАҚ жарыса айтып, жазды. Бес адамнан тұратын готтардың  тобы бірнеше адамды өлтіріп, денелерін  бөлшектеп далаға тастаған.

Готтардың қорымға жақын жүріп, түрлі шараларын сонда өткізуге құштарлығы олардың арасында жыныстық құштарлыққа байланысты психикалық аурулардың жиі кездесуіне жағдай туғызатын көрінеді. Медицина ғылымдарының кандидаты, ресейлік сексопотолог ғалым А.Воронин готтардың арасында мәйіттермен жақындасуға ынтық психикалық аурудың көп екендігін айтады.Тағы сол сияқты жастардың бейреформалық бірлестіктерінде «Эмо немесе эмо-кид»ұғымы кейіннен етек жайған.Бұл кiм дейсiз ғой? Эмо (emo) — эмоция, сезiм, көңiл-күй; кид — бала, нәресте. Екеуiн қосқанда пәктiк пен тазалықтың жұптасуы жымдасып тұр. Бұл эмолықтардың өздерiне берген атауы. Астарында қоршаған ортаны сәбилерше сезiнiп, көрсете бiлетiн адам деген тұжырым жатыр. Олар әдеттегi адамдардай емес, бәрiн жүрегiне жақын қабылдайды. Мәселен, дүкенде жақсы көретiн кәмпиттерi таусылып қалды делiк, эмо үшiн сол күн қайғы-қасiретке, жылауға толы күн болады-мыс. Егер, жақын досымен сөзге келiп қалса, бұл жылау айдан жылға ұласатын көрiнедi. Махаббатта бiрiн-бiрi құлай сүйсе, Ромео мен Джульетта секiлдi қабiрге бiрге кiруге дайын. Тiптi, эмолықтар арасында қол тамырларын кесiп, өздерiн өлiмге қиюшылық та жиi орын  алады.   
     Эмолықтар жаңбырлы күнi жылап жүргендi ұнатады. Себебi, жүздерiн жастарымен қоса, жаңбыр суы шайып, "әдемi" сезiмге бөлейдi. Мұндай күндерi олар кiл қара түстi киiмдер кисе, көңiл-күйлерi орнығып, қуанышқа бөленгенде — қараға күлгiн-қызғылт, сондай-ақ, өзге де көзге түсетiн ашық түстердi араластыруға тырысады. Үнемi рок музыкаға елiтiп жүру де эмолықтарға тән қасиет. Негiзiнен эмо тарихы да музыкамен тiкелей байланысты. 1985 жылдары өзгелерге ұқсамайтын ерекше әуездерде ойнай бастаған вашингтондық топты жұрт "Эмо" деп атаған. Бұл әуездер бiр тыңдағанда сол кездегi панктерге ұқсағанымен, онда вокал мен лириканы эмоциямен орындау басым болған. Эмо да басқа музыкалық стильдер секiлдi өзгерiстерге ұшырады. Бүгiнде эмолықтардың әнұранына айналған музыкалық стиль — рок. Олар әр кеш сайын қолдарына гитара ұстап, билеп, ән салады.

 

        Жастардың бейформалдық бірлестіктерге кіруінің бірнеше себептері бар:

1. Отбасындағы түсініспеушіліктер, отбасына қарсы шығу

2. Мектептегі үлгермеушілік және мектеп ұжымынан оқшаулану

3. Барлық адамдар сияқты юолуды қаламау

4. Тұрақталу қалауы, өзіне көңіл аудартқысы келеді

5. Криминалдың әсер етуі

6. Мода қуу

7. Батыстық бейнеге еліктеу

8. Өмірлік мақсаты болмау

9. Жас ерекшелік, эмоционалдық қажеттілік т.б.

Әлеуметтік – құқықтық критерии бойынша бейформалдық бірлестіктер

3-ке жіктеледі:

1. просоциальді(жағымды бағыттағы)- жастарға жағымды, белсенді әсер ететін.

2. асоциальді(бейтарап түрде)- бос уақытты өткізу үшін құрылған.

3. антисоциальді(жағымсыз бағыттағы)- жастарға кері әсерін тигізетін бірлестіктер.

 

 Жастар субмәдениеті

Жастардың арасындағы субмәдениет туралы сөз қозғамас бұрын, алдымен бұл түсінік астарында не жатқандығын анықтап алу керек. Айқындап алуға деген қажеттілік қазіргі күнде тек «жастар субмәдениеті» ұғымына ғана қатысты емес, сонымен қатар «жастар», «субмәдениет» түсініктеріне де өзіндік талдау, түсіндірулердің көбейіп кеткендігінен туып тұр. Жалпы, субмәдениет - жас адамдардың ресми емес қатынастарының, олардың ерекше өмір сүру стилі мен тәртіптерінің, белгілі бір қағидалары мен құндылықтарының нәтижесі және «МЕН-ОЛАР» жүйесіндегі өздерін көрсетудің, дамытудың бір жолы деп айтып кеткендей,жастар субмәдениетінің өзіндік құндылықтары мен тәртіп нормаларын культқа айналдыруға уақыты жеткілікті жас адамдар аса көп шоғырланған үлкен мегаполистерге тән феномен екендігін айта кеткен жөн.

Жастар субмәдениеті - жастардың үлкендер әлеміне толықтай бейімделуі жүргеннен соң, әрі қарай өз мәнін жоятын дамудың белгілі бір кезеңі, яғни жеке адам дамуының өтпелі сатысы. Жастардың ресми емес қатынастары және олардың өздеріне ғана тән мақсаттарын табуы жеке субмәдениеттің қалыптасуының себебіне айналады.

       Жастар  субмәдениеті - киген киімнен, сөйлеу мәнерінен, жаргондардан және айрықша әуестенулерден көрініс табатын үлкендер әлеміне, қоғамның ережелері мен құндылықтарына деген өзіндік қарсылық. Мәселен, готтардың келбетi қорқынышты фильмдердегiдей үрей туғызады. Олардың өзiндiк символы – қара түнек. Түнде жүрiп, сиқырмен айналысып, зираттарда түнейдi екен. Сондай-ақ эмо дегендердiң өзiнше тағдырлары бар көрiнедi, олар өздерiнiң тамырларын кесiп, тек қара мен алқызыл түстi ғана мойындайды. Ал скинхэдтер, яғни тақырбастылар туралы әңгiме басқаша. Бұдан да өзге субмәдениеттер бар. Мысалы, компьютерлiк, ақпараттандыру технологияларын жаңғыртушылар. Зиянды хакерлер бiрлестiктерi де жоқ емес.

      Белгілі  бір субмәдениеттің өкілі болып  табылатын жастардың психологиялық ерекшеліктеріне келер болсақ, ол мына бір жайттардан көрініс табады: ата-аналары мен мектеп тарапынан болатын бақылаулардан босауға деген ұмтылыстан, эмоцияға аса берілгіштіктен, жасөспірімдік әсірелеушіліктен, өмірге қатысты ойларының тым мінсіздігінен, адамгершілік ұстанымдарының тұрақсыздығынан, жеке адами құндылықтарының қалыптаспауынан.

Жастардың өмір сүру қалпы және тіршілік ұстанымы контрмәдениет шеңберінде болуы мүмкін емес сияқты. Себебі субмәдениет – жалпы мәдени құндылықтар мен нормаларға қайшы келмейтін жалпы мәдениеттің бір бөлігі, ал контрмәдениет – жалпы мәдени құндылықтар мен нормаларға қайшы келетін жалпы мәдениеттің бір бөлігі. Айталық, хиппи құбылыс ретінде алғаш АҚШ-та 60-жылдардың басында өзгеріп кеткен қажеттіліктер мен оны қанағаттандыра алмаушылық мәселелері негізіндегі контрмәдениетті көңіл күйдің көрінісі ретінде пайда болды. Ал Батыс және Шығыс Еуропа елдеріндегі «тақыр басты» жастар қозғалысының пайда болуы, оның Ресейдегі қатыгездену және саясаттану тарихы - бұл да жастар субмәдениетінің емес, контрмәдениетінің көрінісі. Қазақстан - белгілі дәстүрлер мен жаңашылдықты өзіне жинақтаған ерекше мемлекет. Біздің жастар, бір жағынан, қоғамның инновациялық потенциалы болып табылады және білім алуда, жаңашылдықты қабылдауда, мамандығы бойынша өсіп-өркендеуде және өмірдің басқа да салаларында жеткілікті белсенді. Бірақ сонымен қатар тәрбие мен құндылықтарды мұра ретінде қабылдаудағы дәстүрлерді де ұмытпайды. Дәл осы санадағы дәстүрлілік пен діл ерекшелігі жастардың ерекше субмәдениетінің қалыптасуын тежеп тұр.

Негізі, жас адамдардың наным-сенім, өмір, бақыт, туыстарына деген махаббат, денсаулық, отбасы секілді құндылықтарға қарым-қатынастары оның рухани-адамшылық ішкі күйзелісі мен өмірлік мақсаттарын асыра бағалауымен байланысты. Біріншіден, жастар субмәдениеті жас адамдардың өз қолдарымен жастар үшін құрылады. Одан барлық адам бірдей өтпейді және субмәдениет қазіргі әлеуметтік-мәдени ұстанымдарды жоюға емес, керісінше, жастарды сол қоғамның бөлшегі етуге негізделеді.

Субмәдениет - бұл қоғамның жай кедергі жасамауына болатын жастардың әлеуметтік белсенділігінің алаңы. Қазіргі жастардың жеке, өзіндік өмірге бүгінгі аса қиын және динамикалық (қозғалысты, көп сырлы) кезеңде аяқ басатындығын ұмытпауымыз керек. Оларға нағыз өмір туралы нақты кеңестер беріп, уақытында өз өмірлік тәжірибемізбен бөлісіп, олардың бастан кешіргендеріне сыйластықпен қарауымыз қажет. Буындар арасындағы түсініспеушілік, негізінен, сол кезеңнің әлеуметтік құрылымдарын, өмір тарихтарын білмегендіктен туындайды. Тарихтың белгілі бір кезеңіне қазіргі ғылыми биіктен қарап, бүгінгі түсініктер тұрғысынан саралап, дәуір психологиясын ескермей, мәселені сол заман адамдарының қандай көзқараспен танығандығын назардан тыс қалдырып жатамыз.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

 

Мектеп оқушлары мен жасөспірім жеткіншектер ынтымақтастық сезімі мен жолдастық,есіркеушілік,ұялшақтық секілді құндылықтарға мән бере бермейді.Бұл сапаны Г.П.Синицынаның пікірінше: «Ұят-бұл адамның өз әрекетін,мәнерін,сапасын кінәлап көрсететін құндылық сезімі.Адам өз бетімен эмоциональды түрде оларды адамгершілікке жат деп сезінеді,немесе өзін-өзі сырттан кінәлау әрекеті арқылы зерделейді »-деп сипаттайды.Ұят сезімін мінез-құлық пен қылықты реттеп отыратын әрекеттеуші механизм  деп түсіну,тану аталмыш адамгершілік құндылықтарын түсінудің жоғары деңгейін дәлелдейді. «Ар-ұждандылық » пен «Ұялшақтықтың» құндылық ретінде таңдаудан тыс қалуы олардың адамгершілік өрісін реттеуші мүмкіндігін төмендетіп,өзін-өзі бақылаудың адамгершлік-психологиялық механизмін әлсіретеді,оның үстіне өзін-өзі айқындаудың адамгершілік  бағдарын құндылықтарына енбегендігімен түсіндіріледі. Дәл осындай парықсыздық антиқұндылықтың ара қатынасында да белең алған:жауапкершілікті сезінбеу,жақсылықты түсінбеушілік,қаталдық,амбиция,менмендік т.б. Бұл тәрбие беру үрдісінде жеке және әлеуметтік мәні бар адамгершілік құндылықтарын оқушылар бойында қалыптастырмастан бұрын,оқушылардың іс-әрекетінде өзін-өзі айқындауды көкейкестілендіру керек деп есептеу керек.

Қорыта келе,қоғамымыз бен  мемлекетіміздің әлем кеңістігіндегі мәртебесін жоғары ұстайтын ұлттық тәрбие ауқымында тәрбиеленген,өзіндік дүниетанымы,әлеуметтік-экономикалық міндеттері шешетін,ізгілікті деңгейдегі адамгершілік пішіні сомдайтын,мәдениеттерді шешетін,ізгілікті деңгейдегі адамгершілік пішінін сомдайтын,мәдениетті ұрпақ болашағымыздың жарқын өрісі деп білеміз. 

Ендеше, келешекте дұрыс қоғамды қалыптастыру үшiн осындай бөтен мәдениет түрiн қабылдамаудың жолын шешу керек. Керiсiнше, өзiмiздiң қазақы дiлiмiз бен мәдениетiмiзге тән ерекшелiктерiмiздi тануға тиiспiз. Ұмыт қалған салт-дәстүрiмiздi қайта жаңғыртып, дамытып, өзiмiздiң қазақ деген атқа лайық мәдениеттi, оның салаларын қазiргi жастарға насихаттау керек. Бүгінде мектеп, университет және отбасы жастарға жай «бақылаушы» позициясын ұстанбаулары керек, керісінше, жеке адамның бүкіл қоғам мүддесін игеру үшін жарыс мүмкіншілігіне тең дәрежеде ұмтылу позициясын қамтамасыз ету керек.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланған әдебиеттер:

 

1. Мәдениеттану: жоғарғы оқу орнындары мен колледж студенттеріне арнлған оқулық. Алматы: Раритет
2. Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС
3. Биекенов К., Садырова М. Әлеуметтанудың түсіндірме сөздігі. — Алматы: Сөздік-Словарь
4. «Сарыарқа самалы» газеті. 4. Республикалық  саяси-қоғамдық газеті- 28 қараша 2011 ж.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Эмо, гот, рэппер, рокер, байкер деген сөздер жастар үшiн таңсық емес. Бұл сөздер жасөспiрiмдердiң ұйымдарына да қатысты айтылады. Бiрақ дәл осы ұйымдар нақты немен айналысады, қандай бағытты ұстанады? Бұл сұрақтарға жауап табу үшiн субмәдениет сөзiне назар аударған жөн.

Субмәдениет дегеніміз-қоғамнан оқшауланған өзіндік өмір сүру дағдысы бар, өмір сүріп жатқан қоғамдағы мәдениеттен өзгелеу, тіпті кейде оған наразы жастардың белгілі бір тобы жасаған мәдениет. Бұндай топтар өздерінің сөйлеу әдебімен, киім киісімен және басқа да белгілерімен ерекшеленеді. «Субмәдениет» терминін 1950 жылы американдық социолог Дэвид Райзман ғылымға енгізген екен. Субмәдениеттің негізгі тірегі-жастар. Сол жастар арқылы жаман мәдениет жасап, былайша айтқанда «алдыңғы қатарлы озық» мәдениет арқылы қоғамға ықпал ету. Яғни, бастапқыда аталған сөздер субмәдениеттің түрлері болып есептеледі.