Ежелгі халықтардың құқықтары

                                 Мазмұны

 

          Кіріспе                                                                                                               3

1        Ертедегі вавилон мемлекттінің құрлымы Хаммурапи                                 5

1. Ежелгі шығыстың таптық қоғамындағы саяси ой-пікірлер                         5                         
2. Хаммурапи заңына жалпы сипаттама.                                                         10                                                         

2    Ежелгі халықтардың құқықтары                                                                  12

2.1   Ману заңы

2.2    Вавилон, Вавилония – ежелгі мемлекет.

2.3   Хаммурапи заңдары — Вавилон заңдарының жинағы.

          Қорытынды                                                                                                                                                                                               

           Қолданылған  әдебиеттер тізімі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                 

 

                                          

 

 

                                   

                                          

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                            

 

                                             Кіріспе

 

Зерттеудің  өзектілігі.  Б.э.д. 18 ғасырда Қосөзен шаруашылық және саяси жағынан едәуір көтерілді. Үй жануарлары арасында жылқы пайда болып, жаңартылған соқа шықты, үлкен егісті жерді өсіру үшін қызмет ететін су көтеру механизмі кеңінен тарады және ирригационды байланыс құрылысының техникасы жаңартылды. Қол өнер едәуір дамып, әсіресе қара металлургиясы: қола шалғылар қолданыла бастады, ал қолөнершілердің қола құралдары ағаштар мен тастарды өңдеуді жеңілдетті. Вавилонның өзінің ішінде, сондай-ақ Элам, Сирия, Ассирия және басқа да көрші мемлекеттерде тауар өндірісі және сауда байланысы үлкеюде.Тауар өндірісінің дамуы жерге деген жеке меншікті нығайтуға әкелді және құлдарды иеленудің дамуына септігін тигізді. Бірақ та жеке меншік әлде де шектеулі болды. (мыс. өсиет бостандығы дамыды), ал құл иелену патриархалды мінезде болды (мысалы құл — өзінің жеке мүлік иеленуге және басы бос әйелге үйленуге мүмкіндігі болды).Қосөзеннің ертедегі тарихи кезеңіне сай келетін патшалардың, храмдардың және әулеттік кәсіптің ірі шаруашылықтары жоғалып кетті немесе едәуір көп бөлігі қысқартылды. Шаруашылықтың нысанына тән құлдардың аз ғана санын эксплуатациялауға негізделген ұсақ және орта шаруашылыққа айналуда. Бас бостандығы тәуелділіктің патриархалды нысаны жоғалуда, егер қанаушылық құлдықты санамағанда, және де гурушейлердің үлкен отряды азая түсті.Қоғамға араласушылардың ортасында елдің таралуы иррационалды құрылысқа деген өздерінің негізінен құқықтарын сақтайтын көрші қоғамдастардың тығыз қарым-қатынасын үзеді, бірақ патриархалды жанұя қоғамдастығы әлде де шаруашылықтың негізгі бөлігі болып қалуда. Мүліктік жіктелу көптеген тұрғындарды мүлікті иеленуге мүмкіндігі жақтарды қоғамдастықтан болып шығаруға әкелді, мысалы кейбіреулер жауынгер болды немесе жалға алушы ретінде патшалық шаруашылықта өз орындарын таба алды, ал бірқатар төмен өмір сүруін қамтамасыз ете алмай қанаушы құлға айналып кетті.Бай тамкорлардың қанаушылығын бірнеше рет Хаммурапи шектеуге ұмтылды: мысалы қанаушы құлдың 3 жылдық мерзімімен шектелді, ал алыпсатарға қарыз болған адамның үйіне рұқсатсыз кіруге және күштеп қарызды алуға құқығы жоқ болды. Тамкор болса, өзінің көмекшісінің алдағаны үшін үлкен айып алды және т.б. Бұл айтылған жиналыс еркін кластардың бірлігін нығайту мақсатында және құлдарға қарсы әртүрлі еркін тұрғындардың (елді) тығыз байланысын орнату еді. Бірақ мұндай жиналыстар нәтижесі болмады: тамкорлар Хаммурапи заңдарын бұзғандығы туралы Ерте Вавилон дәуірінің тарихынан бізге мәлім. Ерте Вавилондық қоғамында тек құлдармен еркін кластар арасындағы қайшылық қана тән емес, сонымен қатар еркін класс ішіндегі әр түрлі топтар арасындағы даулар да болды. Ерте Вавилон мемлекеті бірінші мемлекет болып табылған, оны зерттегенде бұл мемлекетте заңдардың қолданылғаны туралы айқын дәлелдер табылған.

Ұсынылған курстық жұмыстың мақсаты –Хаммурапи занның зерттеу

Бұл мақсатқа сай келесі міндеттер қойылады:

-Ертедегі вавилон мемлекттінің құрлымы Хаммурапи;

-Ежелгі шығыстың таптық  қоғамындағы саяси ой-пікірлері ;

-Хаммурапи заңына  жалпы сипаттама;

-Ежелгі халықтардың  құқықтары.;

-Ману заңы ;  

-Вавилон, Вавилония – ежелгі мемлекет.;

-Хаммурапи заңдары  — Вавилон заңдарының жинағы.;                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      

 Зерттеу объектісі –Хаммурапи заңдары бойынша вавилон қоғамы.

 Курстық жұмыстың құрылымы: кіріспе, негізгі бөлім, қорытынды және қолданылған әдебиеттер тізімі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. Ертедегі вавилон мемлекттінің құрлымы Хаммурапи      

                          

    1.1 Ежелгі шығыстың таптық қоғамындағы саяси ой-пікірлер                                                  

      Ежелгі  шығыстың таптық қоғамындағы  саяси ой-пікірлер. Ежелгі Шығыс  елдеріне: Египет, Вавилон, Индия,  Қытай, Персия, Батыс елдеріне: Грекия, Рим жатады. Бұл елдерде саяси  ой-пікірлердің қалыптасуы қоғамның таптарға жіктелуі мен мемлекеттер пайда бола бастағанда жүзеге асады. Саяси ой-пікірлердің пайда болуы бұл елдерде көбінде аңыздарға (мифтерге) тікелей байланысты. Адамның дүниедегі алатын орны да осы қиял- аңыздармен көрсетіледі. Бұл ой-пікірлер өз алдына білімдер саласы ретінде қалыптаспаған, мифологиялық көзқарастың құрамдас бөлігі болып келеді.Италияның алғаш орталығы болған Турин қаласында 1824 жылы ашылған атақты Египет мұражайы бар. Онда Египет жерінен қазылып әкелген көптеген тарихи заттар қойылған. Мұражайда үш адамның бальзамдалған мумиясы бүтіндей сақталған. Оларды б.э.д. 8 ғасырға жатқызады. Одан басқа біздің заманға дейін 4 мың жылдыққа жататын мүрделерден бидай, нан, жұмыртқа (түйе құстың), қару-жарақ, ыдыс-аяқ алынғанын көрсетіп қойған. Бұл келтірілген фактілер сол замандарда дін болғанын байқатады.Әлеуметтік және саяси құқықтық тәртіптердің баршасының негізгі құдайдан негіз алады деген түсінік қалыптасады. Мысалы, қытайдың ежелгі аңыздарында дүниенің барлық тұтқасы аспан астындағы құдайдың қолында деп дәріптелген (немесе Қытайдың императоры). Қалғандары оның еркін жүргізушілер болып келеді.Египет, Вавилон, Индия сияқты елдерде басқадай аңыздар бар. Оларда құдай биліктің негізгі қайнар көзі бола тұра, жердегі істерді, адамдардың тағдырын жасаушылар болып қала береді. Египет пен гректердің аңыздары бойынша құдайлар қоғамның, мемлекеттің басқарушысы және заң шығарушысы болып табылады. Мысалы, еврей халқының заңдарын құдайдан тікелей Моисей қабылдап алған деген наным бар. Билікті құдай атынан адамдар жүргізеді. Айрықша жағдайларда құддай өзі араласады. Ежелгі Египет нанымы бойынша ақиқатты, әділдікті және заңдылықты әйел құдайы Маат жүргізеді-міс. Бұл түсінік басқа елдерге де тән. Осы аталған идеялар ежелгі египеттің деректік негізі «Птахотеп оқуларында» (б.ж.д. 28 ғасыр), «Өлілер кітабында» (б.з.д. ХХY-ХХIY ғасырлар) бар. Аталған оқуларда басқарушы адамдар кейпінде суреттеледі. Билеушілерді қастерлеу идеясы басым жатады. Дегенмен, қара халықтың бас көтерулері болып тұрған. Мысалы, «Ипусердің сөзінде» (б.з.д. 1750 жыл) қоғамның төменгі топтары мен құлдардың қозғалысы айтылады.Шумер, вавилон билеушілерінің өз жағдайларын құдыретті етіп көрсетуі байқалады. Ежелгі Вавилондағы Хаммурапи заңдары (б.з.д. ХYII ғасыр) қоғамның әлеуметтік теңсіздігін көрсетеді.Ежелгі Персияда аңыздық ой-пікірден рационалдық көзқарасқа ауысу байқалады. Б.з.д. YII ғасырда зороастризм ілім және ағым ретінде қалыптасып та үлгерді. Кейінірек зороастризм шығыстың басқа елдеріне тарап кетті де христиан доктринасының қалыптасуына себепкер болды. Сонымен жер бетіндегі игілік пен зұлымдықтың арасындағы күрес Заратустра ілімінің негізгі қағидасына айналды. Негізінде Заратустра адалдықты жақтаған, зұлымдықты жеңуге болатынын айтқан. Сөйтіп біртіндеп мифологиядан рационалдыққа ауыса бастаған. Қоғамдағы таптардың жіктелуіне сәйкес саяси ой-пікірлер қалыптаса бастаған.Ежелгі Индиядағы саяси-ой-пікірлер. Алғашында мифтер мен діннің ықпалымен дамыған. Билікті абыздар – бархмандар жүргізген. Брахманизмнің көрінісі б.з.д. 2 –мыңыншы жылдардың ескерткіштерінде көрініс таба бастады. Ол бойынша заңдарды «Веды» деп атаған. Заң бойынша қоғамды 4 варнаға (жікке) бөлген: (оларды құдай жасаған):

1) брахмандар.

2) кшатрий-жауынгерлер

3) вайшийлер (шаруалар, қолөнершілер, саудагерлер)

4) құлдар, варнадан тысқары тұрғандар.

Брахманизм идеологиясы  көптеген заң жинақтары: дхармасутр мен дхармашастарлардан тұрады. Мысалы, б.з.д. II ғасырда Ману заңдары жазылған. Онда варнаның талаптары тұжырымдалған. Варнаның бастапқы екеуі билеуші  болады. Ману заңы бойынша патша брахмандарды мойындауы керек. Ману заңында жазалауға ерекше мән берілген. Таяқтауға дейін жаза қолдану бар.Брахманизм идеологиясын сынаушы буддының негізін қалаушы Сиддхартха болды. (б.з.д. YI ғасыр). Ол құдай барлық билікті жүргізуші, заң шығарушы деген ұғымды теріске шығарады. Будды теңдікті жақтады. Буддизм идеологиясы гуманизмге, адамгершілікке, өзге адамды сыйлауға, зұлымдыққа зұлымдықпен жауап бермеуге уағыздайды. Буддизмде жазалаудың ролі мен көлеміне шек қою, азайту көзделген. Заңдылықты бағалау көзделген. Буддизмнің кемшілігі — жоғарғы дәрежеге жетілудің жеке адамдардың алдында тұрған міндет деп қоюында (нирвана). Нақты саяси-құқықтық құбылыстарға жеткілікті мән бермеуінде жатыр. Соған қарамастан, буддизм актуалды ағым. Ашокидің билік құрған кезінен бастап (б.з.д. 268-232 жылдар) Индия бірікті де буддизм мемлекеттік дінге айналды. Буддизм Оңтүстік – шығыс Азияның басқа елдеріне тарады.Брахманизм идеологиясынан ауытқу «Артхашастра» (б.з.д. 4-3 ғасырлар) трактатында байқалады. «Артхашастрада» саяси-құқықтық және әкімшілік-билік нұсқауларға көбірек назар аударылып, оның пайдалы жақтары көрсетіледі.Ежелгі Қытайдың саяси ой-пікірлері. Конфуций (Кун-цзы) (Шамамен б.з.д. 551-479 жылдар) Конфуциандық ілімінің негізін қалаушы. Ол ілім атадан-балаға ауысатын мұралық аристократияның мүддесін жақтайды және әлеуметтік тәртіптердің мызғымастығын қолдайды. Адамдарды әділдіктің заңдылығы тұрғысынан төменгілер және жоғарғылар деп екіге бөледі. Билеушінің өкіметін аспан сыйлаған қасиетті ұғым деп түсіндіреді. Халықтың өкімет өкілдеріне жақындай түсуі — елді басқару өнеріне жатады дейді. Ал, биліктің өзі Конфуцийдің айтуы бойынша, халықтың қауіпсіздігін, оның материалдық тұрмыс-жағдайын қамтамасыз ету және халық тарапынан өкіметті қолдау болып табылады.Конфуцианшылдық доктринасы мынау – бабаларды құдайдай санау, ата-анаға табыну, төменгілердің жоғарғыларға мүлткісіз бағынуы. Өзін-өзі ұстаудың бұл регламенті – қоғамның әрбір мүшесінің санасына, адамдардың психологиясына кірігіп кетті. Аталған доктрина, насихат мына сөйлемде тайға таңба басқандай танылады: «Жоғарыдағы мен төмендегінің өзара қарым-қатынасы жел мен шөптің қатынасына тең: жел соқса шөп иілуге тиіс». Заманында идеологиялық және моралдық тетікті ұстаған әскери-феодалдық сословие конфуцианшылдықты пір тұтуы, буддизмді ұстануы жайдан-жай емес.Ежелгі Грекияның саяси ой-пікірлері. Грекияда мемлекет (полистер) — жеке қала-мемлекеттер б.з.д. 1-мыңыншы жылдары пайда болды. Онда саяси ой-пікірлердің қалыптасуы 3 дәуірге бөлінеді: ерте дәуір (IХ-YI ғасырлар). Бұл Гомердің, Гесиодтың және атақты «7 данышпанның» шығармалары дүниеге келген заман. Кейінірек бұл дәуірге Пифогор мен пифогорлықтар, Гераклит енеді. 2-дәуір б.з.д. Y-IY ғасырдың бірінші жартысы. Демокрит, софистер, Сократ, Платон, Аристотель заманы. 3-дәуір IY-ғасырдың екінші жартысы – II ғасыр. Үшінші дәуір эллинизм дәуірі деп аталады. Бұл дәуірдің аяғы Македонияның және Римнің ықпалына енуімен ерекшеленеді.Бірінші дәуір мифтердің идеяларына сәйкес құдайлардың билік үшін таласы болып олимпиялық Зевстің билігінің орнығуымен суреттеледі. Гомердің «Илиада» мен «Одиссея» поэмаларында Зевс жалпыға бірдей әділдікті жақтаушы, зұлымдықты жазалаушы болып көрінеді. «Дике» (әділдік) – Гомерше осылай аталған. «Темис» — дәстүр, кәдімгі құқық – тағы да Гомерше Грекияға тән түсінік болды.Келесі бір автор Гесиод, шығармалары: «Теогония» және «Еңбектер мен күндер» (YII ғасыр). Тәртіпті жақтайды – Эвномия (әділ заңдылық) «Теогония» деген еңбегінде көрсетілсе, «Еңбектер мен күндерде» патриархалдық (мемлекетке дейінгі) құрылыстың идеяларын жақтады. Адам өмірінің 5 дәуірін: алтын , күміс, қола, жартылай құдай-батыр және қазіргі темір ғасырын көрсетеді. «7 данышпандарға»: Фалес, Периандр, Биант, Солон, Клеобул және Хилон жатады. Олар полистік тұрмыстағы әділ заңдардың өктемдігін дәріптеген.Б.ж.д. Y – ғасырда қоғам, мемлекет, саясат және құқық проблемалары ерекше қырымен қойыла бастады. Демокрит (460-370) антикалық философияның материалистік бағытын жүргізді. Қоғамдағы ең жақсылар ақксүйектер мен байлар емес, жоғары ақыл-ойы барлар мен адамгершілік қасиеттері барлар. Софистер: Протагор, Горгий, Продик, Гиппий, Антифонт, Фрасимах, Калликл, Ликофрон және т.б. Олардың ішінде демократиялық көзқарастағылар да, басқарудың аристократиялық, тираниялық түрлерін жақтаушылар да болды.Софистерді сынаушылар ішінен Сократ (469-399) ерекше дараланды. Мемлекеттің және құқықтың адамгершілік табиғатына жақтады. Еңбек бөлісін қолдады, әділдікті жақтаған. Платон (427-347) кемеңгер философ. Үлгілі мемлекет деп жер бетіндегі мемлекет полистерде бейбітшілікті орнату идеясын жақтады. Еңбек бөлісін әділдікті қолдады. Платон өте байлыққа, өте кедейлікке қарсы болған. Орташа болуды қалаған.

Аристотель (384-322) «Платон-маған  дос, бірақ ақиқат ең үлкен дос» деген  қанатты сөзі бар. Еңбектері: «Саясат», «Афины саясаты», «Этика». Саясат туралы ғылымды жасауға әрекет етті. Саясат ғылым ретінде этикамен тығыз байланысты. Мемлекет табиғи дамудың жемісі. «Варварлар» мен құлдар өмірдің саяси түріне дейін өсіп жетілмеген. Мемлекеттің формаларын ол: монархиялық басқару (патшалық), аристократиялық және политиялық деп бөлген. Басқарудың қате түрлері деп тирания, олигархия және демократияны атаған. Саяси басқаруды – заң арқылы басқару деп түсіндірген.Үшінші дәуір Эллинизм деп аталады. Ежелгі Грекияның мемлекеттік құрылысының дағдарысы эллинистік дәуірде айқындала түсті. Грекия полистері өз тәуелсіздіктерін жоғалтып, алдымен Македонияның, одан соң Римнің ықпалына түседі. А.Македонскийдің (336-323) жорықтары Шығысты эллинизациялауды бастап, эллинистік монархияларды қалыптастырды. Бұл кезеңнің саяси ой-пікірлері Эпикурдың (341-270) іліміне байланысты дамыды. Табиғат өз заңдылығымен дамиды, құдайлардың араласауынсыз дамиды. Қоғамдық және саяси өмірге араласудың қажеті жоқ, дейді Эпикур. Мемлекет биліктің, саяси араласудың мақсаты адамдардың өзара қауіпсіздігін қамтамасыз ету, олардың өзара үрейленуін жеңуі, бір-біріне зиян келтірмеуі дейді. Заңдар «данышпандарды» «бұқарадан» қорғау үшін қажет екен. Бұл Эпикурдың этикасы.Зенон (336-264) стоицизмнің негізін қалаушы. Бұл ағым бойынша дүниелік құрылысын тағдырдың өзі басқарады. Жаратылысқа негізделген мемлекет заңдарын бұлжытпай орындауды жақтайды. Стоицизм Полибийге де (210-128) әсер еткен. Оның басты еңбегі «40 томдық тарих». Онда Римнің бүкіл Жерорта теңізіне жасаған өктемдігі көрсетілген. Мемлекеттік құрылым «табиғаттың заңына байланысты жүреді екен. Полибий мемлекеттің 6 формасын көрсетеді: патшалық, тирания, аристократия, олигархия, демократия, охлократия. Римнің мемлекетін құрылымы жағынан ең тұрақты дейді: «үш билікті» — консулдар билігі, сенат және халық билігі, патшалық, арситократиялық және демократиялық бастамасы дейді.

Ежелгі Римнің саяси  ой-пікірлері. Үш кезеңге бөлінеді:

1) Патшалық (754-510), республикалық  (509-28).

2) Императорлық (27-476).

Біртұтас Рим империясы  б.з.д. 395 жылы түпкілікті түрде Батыс (Рим) және Шығыс (Константинополь) болып екі империяға бөлініп кетті. Олар Шығыс Рим және Византия болып 1453 жылға дейін өмір сүреді. Римнің тарихы ұзақ дамыды. Көбінде құлдардың күресімен байланысты болды. Құлдар өз алдына саяси концепциялар ұсынбаса да қоғамдық ой-пікірдің дамуына ықпал етті. Ежелгі Грек концепцияларының ықпалы болды. Әсіресе б.з.д. Y — ғасырдағы Солонның заңдары ықпалды болды. Ежелгі Грек авторларына Сократтың, Платонның, Аристотльдің көзқарастары жатымды ықпал жасады.Марк Туллий Цицерон (106-43) – мемлекет, құқық туралы ілім жасаған. Шешен, мемлекет қайраткері, ойшыл болған. Мемлекетті халықтың игілігі деп түсіндіреді. Мемлекет халықтың бірлесіп өмір сүру қажеттілігінен келіп шыққан дейді. Араласпа билікті дұрыс деп түсіндіреді. Патшалық билік пен сенаттық республиканы дұрыс дейді. Соңғысы жетілген түрі. Мемлекет ісін басқаратын адамдар кемеңгер, ақылды, шешен, әділ болуы керек. Ал құқық туралы ілімінің негіздерінде әділдік болу қажеттігі байқалады. Ақиқат заң болуы шарт. Қабылданған заңдар елдің тұрмыс-дәстүріне сай болуы керек. Азаттық және әділдік жолындағы қажырлы күрескер республикалық идеядағы Цицеронның көз-қарастары француз революционері Мирабоға, Робеспьерге, Аквинскийге, Монтаскьеге әсер етті. Қазіргі зерттеушілер де немқұрайды қарамайды.Рим стоицизмінің негізін қалаушылар: Луций Анней Сенека (3-65), Эпиктет (50-138), Марк Аврелий Антонин (121-180). Олардың ілімдері Рим ұлы державалық елге айнала бастағанда қалыптасты. Сенека барлық адамдардың қоғамдық жағдайына қарамастан рухани бостандық идеясын жақтады. «Адамдар бір-біріне туысқан» дейді. Адамдар тағдырға, табиғат заңдарына бағынуы керек. Шыққан тегі құл Эпиктет және Марк Аврелий Антонин де сондай идеяларды жақтады. Эпиктет: адамгершілік жағынан жетілуге шақырды. Байлықты, құлдықты сынады. «Өзіңе не қаламасаң, өзгеге де соны қалама» деді. Антонин: барлығына ортақ заң бар, билікті теңдік тұрғыда жүргізетін мемлекет идеясын қолдады. Рухани бастама, ақылдылық және заң басты болу керек.Ежелгі христиандықтың саяси-құқықтық идеялары б.з.д. I –ғасырдан бастау алады. Негізгі шығармалары Иоанн Богословтың жазбалары, Иисус Христың «Бостандық заңы». Негізі шындық, әділдік тікелей құдайдан келеді деген идеямен сабақтасып жатады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

     

 

 

 

        1.2     Хаммурапи заңына жалпы сипаттама.                                                                                                                  

        Хаммурапи заңына жалпы сипаттама. Дүниедегі алғашқы жазылған заң жинақтарының бірі Вавилон патшасы Хаммурапидің заңдары. Ежелгі Вавилон құқығының ескерткіші Хаммурапи патшаның заңы (б.э.д. ХVIII ғ). Хаммурапи заңы белгілі бір жүйесіз, ешбір салаға жатпай жазылған. Бірақ осы заңның ішкі логикасын айқын көруге болады.  Заң тексті базальт стильде жазылған. Жоғарғы жағында Шамаш құдайдың суреті бейнеленген, яғни осы заңды тізерлеп, қолын жайып, мойын ұсынып тұрған Хаммурапиға беріп жатқаны. Бұл сурет заңның құдіреттілігін сипаттайды. Хаммурапи заңы баптарға бөлінбеген, бірақ француз ғалымы В.Шейл тұнғыш рет заңды 282 бапқа бөліп қарастырады. Заң жинағы ерекше топтастырылған заң нормаларынан құрылады. Мысалы:1-5 баптар процессуалдық сипаттағы ережелер; 6-126 баптар мүліктік қатынастарға; 127-195 отбасылық –мұрагерлікке; 196-214 баптар жеке тұлғаны қорғауға; 215-282 жалға беру тәртібіне және тағы басқа қатынастарға арналған. Заң баптарға бөлінбегенін айтып кеттік, сондықтан ескерткішті кодекс сияқты жинақ деп қарастыруға болмайды.Ежелгівавилон құқығының таптық мәні мүліктік қатынастарды реттейтін және жеке меншікті бекітетін заң баптарында айқын көрініс тапқан. Вавилонда құлдар басқа да мүліктер (мал,еңбек құралдар және т.б) сияқты меншік объектісі болып табылды. Ежелгі Вавилонның әлеуметтік топтардың құқықтық мәртебелері. Бұл сұрақты қарастырған кезде, қоғамды құлиеленушілік те, феодалдық те деп қарастырмаған жөн, аталмыш қоғамның көп сипаты «азиаттық» құрылымға тән. Сондықтан маркстік 5 формация түрінің (құлиеленушіліктен – социализмге дейін) белгілері сай келмейді. Сонымен қатар, Хаммурапи заңында еріктілер арасындағы теңсіздікті көрсетеді: авилум («адам», «адамның ұрпағы») мен мушкенум (патшаға қызметке орналасу туралы өтініш жасайды) арасындағы теңсіздік. Мушкенум –өз қызметі үшін патша жерінен жер бөлігіне ие болатын, тәуелді тұлға. Авилумдарды толық құқық қабілетті және әрекет қабілетті «жеке тұлға» деп айту қиын, өйткені авилумдардың құқықтық жағдайы территориалдық қоғамға және үлкен патриархалды отбасыға жататынмен анықталады. Әскери адамның құқықтық жағдайы Хаммурапи заңның нормаларының анализінен анықтауға болады, яғни тұтқындағы әскердің өз мүлкін, әйелі мен баланың сатып алуы (выкуп) құқығы. Міндеттемелер. Хаммурапи заңдарында сол кезде маңызды рөл атқарған жер қатынастарын реттейтін бірқатар баптар болған. Жалға алушы өнімнің үштен бір бөлігін төледі. Жалға беру қысқа мерзімді болды (бір немесе екі жылға). Жалға тек қана жер, бақшалар берілмеді, сонымен қатар Хаммурапи заңдарында көрсетілгендей бөлмелер, үй жануарлары, құлдарды жалға берілді.Неке және мұрагерлік құқық. Хаммурапи заңдарының маңызды бөлігі (шамамен 70) неке-отбасы қатынастарын реттейді. Бұл кездейсоқтық емес. Отбасы, отағасы арқылы мемлекетпен және қауыммен байланысқа түсетін маңызды әлеуметтік ұяшық (144-147 баптар). Күйеу жігіт некелесу кезінде қыздың әкесіне жұмысшы қолын жоғалтқаны үшін белгілі бір мөлшерде қалың мал төлеген (176-184 баптар). Егер қыздың әкесі оны күйеуге бермесе, төленген қалың малды екі есе етіп қайтарды. Қалындықтың әкесі қызына төсек орын және жасауын берген, оның ерекше құқықтық ережесі бар, бірақ бұл мүлікті күйеу жігіт билеп төстеген.Қылмыс және жаза. Хаммурапи заңында қылмыс пен жаза ұғымына, анықтамасына және мемлекет үшін ерекше мәнді қылмыстық-құқық нормаларын бөліп қарастыруға ұмтылыс жасамағанын байқаймыз. Бұндай нормалар аталмыш ескерткіште толық көлемде және жүйелі түрде берілмеген. Заңда патша, діни, абыз билігіне және мемлекеттік басындағыларға қарсы бағытталған қылмыс жасаған қылмыскерлер туралы баптар жоқ. Өйткені ондай қылмыскерлерді патша өкіметіне ұстап беру міндетті болған сияқты. Хаммурапи заңы талион («көзге көз, тіске тіс» яғни, кінә үшін оған тең жаза тарту керек) принципіне негізделген қатаң жазаларымен сипатталады. Бірақ бұл принцип қоғамның дамуына байланысты кей кезде жұмсарып отырғанын заңның белгілі баптарынан байкауға болады. Жинақтың мазмұнына көңіл аудара отырып, қылмыс әрекеттерін үш түрге бөлуге болады: жеке тұлғаға қарсы бағытталған, мүлікке қарсы бағытталған және отбасына қарсы бағытталған.