Драматургія Кирмаш

1. складанае,  неардынарнае аб’яднанне відоў мастацтва: тэатра, кіно,

цырка, эстрады.

2. атмасфера,  выкрываецца знутры сутнасць  таго, што адбываецца.

3. сцэнічная  мова, дзе пераважае не лагічныя высновы, а

эмацыйная, пачуццёвая прырода чалавека.

Драматургія тэатралізаваных прадстаўленняў - найстаражытны і заўсёды новы, дзякуючы цеснай сувязі жыцця, род мастацтва. І калі ў традыцый драматургіі за 2 тысячагоддзя вылучыліся, пры некаторай спрэчнасці, такія паняцці як род, від, жанр, то асноўныя катэгорыі ў драматургіі тэатралізаванага прадстаўлення яшчэ мала даследавана, а працэс ўзаемадзеяння відаў і жанраў развіваецца ўсё больш інтэнсіўна. Ствараюцца 'гібрыды' (прадстаўляюць і больш аддаленых адзін ад аднаго формаў), а часам і творы рэзка арыгінальнага жанру прыроды.

 

 Пры  ўсёй тэрміналогіі, блытаніне, можна  сказаць, што віды тэатралізаваных  прадстаўленняў вызначыліся (літаратурна-музычная  кампазіцыя, тэатралізаванае прадстаўленне,  тэатралізаванай канцэрт і г.д.).

 Унутры  кожнага з гэтых відаў вызначыліся  і працягваюць вызначацца разнавіднасці з больш канкрэтнымі тыпалагічнымі асаблівасцямі. Прынцып дзялення на віды вызначаецца галоўным чынам характарам малюнкаў, але віды гэта не канчатковая канкрэтная форма. Захоўваючы радавыя прыкметы і структурныя асаблівасці выгляду, кожны рэжысёр нясе ў сабе своеасаблівыя рысы, дыктуемага жыццём, асаблівасці матэрыялу, таленту аўтара, гэта і нясе жанравую афарбоўку. Узнікаюць праблемы вызначэння жанру як катэгорыя ў драматургіі тэатралізаванага прадстаўлення і гэта дазваляе рэжысёрам свабодна звяртацца з гэтым тэрмінам.

Народны абрад “Талака”, як кожны  іншы  абрад мае свае адметныя рысы. Трэба зазначыць, што абрад прадстаўляе сабой своеасаблівую сустрэчу на пляцоўцы найлепшых, яскравых, шматвекавых традыцый, якія прасачыліся прз стагоддзі і зберагліся.

Выразнымі сродкамі ў народным абрадзе “Талака” з’яўляюцца фальклорныя касцюмы калектываў, якія маюць і гістарычную каштоўнасць (маюць возраст каля 100 год), своеасаблівы музычны фальклор, які сустракаецца ў абрадзе менавіта Рэчыцкага раёну. Цікавыя, багатыя этнаграфічныя дэкарацыі, якія былі сабраны з розных вёсак раёну.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2. . Аналіз навуковай і метадычнай літаратуры па распрацоўваемай тэме.

Адметнаю рысаю нашага часу з’яўляецца ўзросшая цікавасць людзей да народнай духоўнай культуры, важнейшымі праяўленнямі якой лічацца святы, абрады і звычаі народнага календара. Некаторыя з гэтых свят (Каляды, Вялікдзень, Раданіца) набылі статус дзяржаўных свят Рэспублікі Беларусь.

Зразумела, што ў сучасным грамадстве вельмі востра адчуваецца патрэба ў  адпаведнай літаратуры, якая ўтрымлівала  б звесткі аб народных святах і  звязаных з імі звычаях. За апошнія  гады з’явілася нямала публікацый, прысвечаных гэтай тэматыцы. Прыкметнай з’явай стаў выхад з друку акадэмічнага зборніка «Земляробчы каляндар (Абрады і звычаі)» (Мінск, 1990), у якім змяшчаецца цікавы фальклорна-этнаграфічны матэрыял, сабраны пераважна ў канцы  мінулага пачатку нашага стагоддзя. Шмат звестак аб святах народнага  календара змяшчаюць многія зборнікі, выдадзеныя Акадэміяй навук Рэспублікі Беларусь ў серыі «Беларуская народная творчасць». Нямала каштоўнага матэрыялу з гэтай галіны знаходзіцца і ў розных архівах. Разам з тым увесь гэты багацейшы матэрыял не сістэматызаваны і абагульнены, ён застаецца амаль недаступным для шырокага кола чытачоў.

Аўтары зборніка “Беларускія народныя святы і звычаі” (Гомель, 1993) імкнуліся  перш за ўсё даць па магчымасці поўнае апісанне асноўных свят календара, а  таксама прывесці адпаведныя фальклорныя  тэксты, якія маглі знайсці практычнае выкарыстанне. Пры гэтым аўтары ставілі  перад сабой задачу паглыбленага, уласна навуковага аналізу паходжання і структуры народных свят: галоўным для сябе яны лічылі іх папулярызацыю  праз паказ таго, як гэтыя святы  адзначаліся яшчэ не так даўно  нашымі продкамі, якім багатым, паэтычным  было іх светаўспрыманне. Прадметам  асобнай, самастойнай работы павінны  стаіць метадычная распрацоўка і  рэкамендацыі па вывучэнні звестак  аб святах народнага календара. Пры  рабоце над гэтым выданнем былі выкарыстаны  матэрыялы акадэмічных выданняў з серыі «Беларуская народная творчасць» і манаграфічных даследаванняў  сучасных этнографаў і фалькларыстаў; акрамя таго, прыводзяцца звесткі  з дарэвалюцыйных выданняў, матэрыялы  архіва Інстытута мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору АН Беларусі і архіва кафедры беларускай літаратуры Гомельскага дзяржаўнага універсітэта імя Ф. Скарыны. Работа адрасавана супрацоўнікам устаноў культуры, настаўнікам сярэдніх школ, выкладчыкам сярэдніх спецыяльных і вышэйшых навучальных устаноў, выхавацелям дзіцячых садкоў і ўсім, хто цікавіцца багатай духоўнай спадчынай беларускага народа.

Адпаведна народнаму светапогляду ў кнізе В. Ліцьвінка “Святы і  абрады беларусаў” (Мінск, 2001) абрадава-святочны каляндар беларусаў пачынаецца вясной і заканчваецца зімой. Улічана ўжо  амаль двухвекавая гісторыя запісаў  беларускіх свят і абрадаў.

Інстытут  мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору  Акадэміі навук Беларусі выдаў 45-томны  звод «Беларуская народная творчасць». Дзевяць асобнікаў у ім прысвечаны святочна-абрадавай культуры: «Земляробчы  каляндар», «Паэзія беларускага  земляробчага календара», «Веснавыя  песні», «Валачобныя песні», «Купальскія  і пятроўскія песні», «Жніўныя песні», «Восень-скія і талочныя песні», «Зімовыя песні» і «Жаніцьба Цярэшкі». Да іх можна дадаць том «Народны тэатр», дзе змешчаны чыста тэатралізаваныя  формы святочнай культуры. У той  ці іншай ступені творы, якія маюць  сувязь са святочнай культурай, ёсць ва ўсіх астатніх выданнях зводу БНТ.

Кнігі зводу  з’яўляюцца своеасаблівай энцыклапедыяй  мастацкіх матэрыялаў для таго ці іншага свята. У іх ёсць грунтоўныя ўступныя артыкулы фалькларыстаў, дзе  раскрываецца гісторыя паходжання і  змест святаў, даецца гісторыя іх запісаў, вывучэння, аналізуецца бібліяграфія аб іх і мастацкае напаўненне, сутнасць.

Жывой крыніцай падрыхтоўкі кнігі сталі асабістыя  ўражанні аўтара, ўдзел у святах, шматгадовыя навуковыя назіранні  над станам сучаснай святочнай культуры беларусаў у час вучэбных практык  студэнтаў і навуковых фальклорных  экспедыцый, а ў апошнія гады – у час падрыхтоўкі фальклорных святочных тэлепраграм «Запрашаем на вячоркі».

Дапамагчы ва ўсёй гэтай падрыхтоўчай рабоце – мэта гэтага выдання. Яно пабудавана ў адпаведнасці з нацыянальнай самабытнасцю беларускага мастацкага святочнага календара ад Вялікадня (з яго падрыхтоўчымі святкамі Стрэчання, Масленкі, Гукання вясны) як найвышэйшага ўзроўню ўзлёту святочнай культуры беларусаў да Дзядоў – святочнага асэнсавання праблем жыцця і смерці на ўзроўні філасофскага разумення іх беларусамі. Такі разгляд святочнага календара адпавядае найбольш глыбокаму прыроднаму разуменню яго ад вясновага росквіту да зімовага сну, музыцы душы ў час гэтых святаў.

У кнізе даецца сціплая агульная характарыстыка святаў у іх сукупнасці, аналізуюцца асаблівасці  іх мастацкіх сродкаў, жыццё якім дала тая ці іншая пара года, стан прыроды характарызуецца адпаведнай святочнай песеннай музыкай, харэаграфіяй, атрыбутыкай.

Асобныя раздзелы прысвечаны самым значным і найбольш  самабытным каляндарным святам беларусаў. Агульнае разуменне месца свята  ў календары і ў жыцці людзей дапаўняецца апісаннямі найбольш цікавых  дзецям момантаў, рытуалаў, дзеянняў у  час таго ці іншага свята, якія ўзяты  са шматлікіх запісаў яго, у асноўным пачынаючы з другой палавіны ХГХ  стагоддзя. Тут адабраны найбольш святочныя  элементы. У кожным выпадку як мага шырэй рытуальныя дзеянні ілюструюцца  адпаведнымі мастацкімі творамі, апісаннямі святочных забаў, карагодаў, гульняў. Заключае кожны раздзел спіс літаратуры, які дапаможа   арганізатарам  свята прыцягнуць дадатковы матэрыял, у тым ліку і практычны. У канцы  спіса літаратуры прыведзены аўдыа-і  відэазапісы.

Асаблівая ўвага  ў спісе рэкамендаванага матэрыялу  аддадзена сучасным інтэрпрэтацыям святаў.

Ідэя адраджэння народных каляндарных свят на Беларусі не новая, але надзвычай важная і  заўсёды актуальная, бо народныя святы – гэта духоўная спадчына мінуўшчыны. Сакрэт іхняй жывучасці, мабыць, у тым, што, услаўляючы спрадвечныя святыні сваіх продкаў і пакланяючыся ім, чалавек мог пачуваць і сябе вольным, а на свяце выступаць асобаю, якая прынародна выяўляла свой розум, кемлівасць, спрыт, знаходлівасць, пачуццё, таленавітасць, артыстычнасць і іншыя духоўныя каштоўнасці. А яшчэ магчыма, і ў тым, што народныя каляндарныя святы як код нацыі нясуць нашчадкам магутную энергію продкаў, энергію роднай крыві, стваральнага накірунку і гістарычнай памяці. Яны з’яўляюцца ўзорнай крыніцай для пераймання, калі ствараюцца сучасныя святы грамадскага гучання (фестывальныя, юбілейныя, прафесійныя, каляндар-ныя) і сямейна-бытавога зместу. Пра гэта сведчаць праведзеныя на дзяржаўным узроўні ў пачатку 90-х гадоў першыя ўсебеларускія святы Купалля, Мінскія Каляды, Гуканне вясны ў Жыткавічах, юбілейнае свята Мірскага замка і інш.

У кнізе Я. Адамовіча “Рана на Івана…” (Мінск, 2002) апавядаецца пра адраджэнне і  святкаванне ў Беларусі  Купалля, Каляд, Ражства Хрыстова, Новага года, Гукання вясны і іншых свят у 90-я гады ХХ ст. У першым раздзеле «Народныя каляндарныя святы» на падставе назіранняў аўтара і фальклорных  даследаванняў вядзецца гутарка  пра тое, як адраджаюцца і святкуюцца вельмі старажытныя масавыя святы  Купалле і Каляды, звязаныя з культам  сонцастаяння. Яны розняцца звычаямі, абрадамі, рытуаламі, павер’ямі, але  іх аб’ядноўвае стыхія народнага  гуляння, якое ладкуецца на глебе  ўсіх відаў народнай творчасці і  выяўляе мастакоўскі геній нашых  продкаў. Аўтар акцэнтуе ўва гу на адраджэнні і ўваскрашэнні духоўнай спадчыны і гістарычнай памяці для  ўсталявання гуманістычных асноў  у рэальнай сучаснасці і будучыні дзеля гарманічнага развіцця асобы  чалавека.

Падкрэслена гаворыцца пра рытуальныя абрады, дзействы і прыдумкі сучаснікаў. Звяртаецца ўвага на тое, як узнаўляюцца і  выкарыстоўваюцца салярныя культы і  як практычна выконваюцца гаспадарчая  магія, рытуалы пакланення нябесным свяцілам, агню, вадзе, жывёлам, раслінам, розным неадухоўленым прадметам. У  полі зроку аўтара драматургія сцэнічнага і музычнага дзеяння апісаных свят. Іхняя багатая песенная паэзія і мастацкае афармленне. Кожнае народнае свята разглядаецца як народны спектакль, у якім узаемадзейнічае і пераплятаецца  аматарскае мастацтва з прафесійным. Купалле і Каляды з Раством  Хрыстовым з’яўляюцца цэнтральнымі, вядучымі святамі ў гэтым цудоўным вянку народнай мудрасці.

У раздзеле «Сучасныя святы» разглядаюцца фестывальныя («Пастаўскія пералівы», «У віхуры самабытнасці»), юбілейныя («Тэатралізаванае ўваскрашэнне мінуўшчыны», «Багрымава восень», «Стагоддзе Бараўской школы»), творчыя («Водар сцэнічнага хараства», «Свята тэатральнай  радасці») і каляндарныя святы  Дня беларускага пісьменства. Сучасныя святы найлепшым чынам сведчаць пра культурны ўзровень грамадства і з’яўляюцца нібы барометрам нацыянальнага  развіцця, якое залежыць не толькі ад палітычных абставін у краіне, але і ад таго, наколькі свядома здзяйсняецца ажыўленне  гістарычнай памяці і выкарыстоўваюцца духоўныя набыткі мінуўшчыны. Апісваючы  гэтыя святы, аўтар звяртае ўвагу  на перапляценне сучасных і мінулых  пластоў беларускай культуры, на ўзаемадзеянне  прафесійнага і фальклорнага тэатральнага мастацтваў, на рэжысуру і мастацкі ўзровень афармлення свят, на мясцовы  каларыт і ўмельства ўдзельнікаў-аматараў мастацкай творчасці, фальклорных  гуртоў, прафесійных артыстаў і калектываў. Сучасныя святы, як і народныя, выразна  праяўляюцца велічным спектаклем, у  якім усё ж пераважаюць элементы мясцовай нацыянальнай культуры. Але  гэта асаблівасць непасрэдна залежыць ад свядомасці і разумення рэжысёра-пастаноўшчыка, як, напрыклад, Міколы Макарцова і  яго паплечнікаў-аднадумцаў.

Раздзел «У беларусаў далёкага замежжа» складаецца з нарысаў, у якіх прачытваецца культура беларусаў, што жывуць на чужыне і  не толькі захоўваюць, але і развіваюць родную ім беларускую культуру. Яны  ствараюць у розных жанрах літаратурныя, музычныя, мастацкія творы, арганізоўваюць фальклорныя гурты, калектывы мастацкай  самадзейнасці, хоры, танцавальныя ансамблі, ставяць спектаклі, адкрываюць мастацкія  выставы, спраўляюць народныя, юбілейныя, каляндарныя і іншыя святы, робяць навуковыя даследаванні і адкрыцці, абараняюць дысертацыі. Беларусы замежжа  беражліва захоўваюць родную мову і  маюць гонар, калі трохі перайначыць  Купалу, беларусамі звацца. У іх ёсць чаму павучыцца, як берагчы і развіваць  роднае, шануючы пры гэтым чужое.

У аснове артыкулаў  і нарысаў кнігі ляжаць назіранні, разважанні, меркаванні і магнітафонныя  запісы аўтара, зробленыя на святах і ў час вандровак.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2. Сцэнарна-рэжысёрская распрацоўка тэатралізаванага прадстаўлення “Талака”.

 

 

2.1 Агульны сцэнарны план прадстаўлення.

 

1. Экспазіцыя:

выхад скамарохаў. Аб’яўленнеабраду “Талака”.

 

2. Завязка:

  на сцэне з’яўляецца  хлопец Васіль.

3. Развіццё дзеі:

з’яўленне Сымоніхі і  Лявоніхі. Падрыхтоўка гаспадароў да прыходу талакоўшчыкаў.

4. Кульмінацыя:

прыход талакоўшчыкаў.

5.     Развязка:

        пажаданні  дабрабыту гаспадарамад талакоўшчыкаў.

6.     Фінал:

        развітальня  песня.

Пашыраны сцэнарны план

 

1. Экспазіцыя

Сцэна закрыта. Гучыць беларуская народная паня. Выходзяць      

скамарохі, аб’яўляюць паказ  народнага абрада “Талака”.

2. Завязка

На сцэну выходзіць  хлопец Васіль. Вядзе аповед пра сваю любімую вёску, дзе усе справы робяцца “Талакой”.

         3. Развіццё дзеі

Сымоніха і Лявоніха хочуць даведацца, чым кожная з іх жыве, пры 

          Гэтым  не кажуць адна другой праўду. Дазнаюцца ад Васіля пра 

          “Талаку”  ў цёткі Ганны і спяшаюцца  да яе, а тым часам гаспад

           ары  у якіх працуе “Талака” рыхтуюцца  да прыходу “Талакі”.