4) нашақорлық,
маскүнемдiк, алкоголизм, жезөкшелiк,
қаңғыбастық және қайыршылықсияқты
қоғамға қарсы құбылыстардың
өсiмiмен. Осы барлық құбылыстар
өз кезегiнде тұрмыстағы және
жұмыстағы әйелдердiң әлеуметтiк
ауыртпалығынан туындайды. Отбасылық,
аналық мiндеттердi орындаумен бiрге
әйелдердiң қызметтерiнiң бiрiктiрiлуi
өте қалаусыз салдарларға әкеп
соғуы мүмкiн. Бұл оның өзiн
өзiне сәйкес шекте онда да,
мұнда да алып жүре алмайтындығымен,
барлық уақытта жүктелумен еңбек
ететiндiгi әрқашан шаршау сезетiндiгi,
жүйке қысымы, көптеген жұмысты
алып кетуге қорқынышымен көрiнедi,
оның қатты абыржуы, жан күйзелiсi,
дезадаптация жағдайы, әлемнiң
қарсылығын сезiну, бақытсыз екенiн
және т.б. осыған сәйкес, әрқайсысында
есiнiң “ережесi” күштi. Мұның
не екенiнпсихологтар жақсы түсiндiрi.
Әр, тiптi ең шаршауда жүрген әйелдiң,
ерлерге қарағанда қандай да
бiр белгiсi болады екен. Жаңағы
“ережемен” өмiрi өмiр емес
және әйел өзiне әйел емес
сияқты.көпшiлiгi үшiн “ереже”
– ыңғайлы үй, жанұя, балалар,
әрине қорғаншысы ер. “тұрмысқа
шығу” деген сөздi тегiннен ойлап
шығармаған ғой. Былай қарағанда
күйуесiз болмайтын сияқты. Ендеше,
егер “ереже” қандайда бiр себептермен
сақталмаса, ауру, жауыздық, жабайы қызғаныш,
долылық сияқты жан соқтығысы басталады
және сөйтiп – басымдылық.
Қазiргi әйелдер қылмыстылығының
детерминациясының мiнездемесi бұл
жерден жоғарғы келтiрiлген факторлармен
шектелмейтiндiгi күмәнсiз. Жаңағы
айтылғандар қағидалық маңызға ие.
3. Әйелдер
қылмыстылығын ескерту.
Әйелдердiң қылмыстылығын
ескерту әлi өз алдына ғылыми және тәжiрибелi
мiндет ретiнде бөлiнген жоқ. Осымен оның
оңтайлы шешiмi елде заңдылықты және тәртiптi
нығайтады, қоғамда адамгершiлiкаясын
тазартады, өсiп келе жатқан ұрпақтың тәрбиесiн
жақсартады. Бiрақ бұл құқық бұзушылық
түрiнiң алдыналуы, қылмыстылықпен күресудiң
жалпы мәселесiнiң бiр бөлiгiнде сәттi бола
алмайды. Ол үшiн бүгiнгi таңдағы әлеуметтiк-экономикалық
қиыншылықтарды, елдiң езгiге түсiп жатқан,
осы мәселесiн жеңу керек. Егер әйелдер
еңбегiнiң жағдайы өзгермесе, қоғамда әлеуметтiк
қысым төмендетiлмесе, егер олардың шынайы
теңқұқыларымен қорғаулығы қамтамасыз
етiлмесе болмайды.
Қылмысты жасаған
немесе жасауы мүмкiндiгiне әйелдермен
алдын ала жұмыстың негiзгi қағидалары
ретiнде мыналар танылады:
-
бұл әйелдерге деген адамгершiлiк және
мейiрiмдiлiк;
-
оларды қылмыстық-жазаланушы немес
iзгiлiкке жат қылықтарды жасауға итермелеген
себептердi түсiну;
- олардың
сұм шеңберден шығып, өз өмiрiнде
жолын табуға көмектесу құштарлығы.
Адамгершiлiк және мейiрiмдiлiк
әйелдерге деген көрсеткiш ретiнде
тек қана нақты лауазымды адамдар
не қоғам өкiлдерi тарапынан болмау керек.
Оларды заңдар-қылмыстық, қылмыстық iс
жүргiзу, қылмыстық атқару, басқа да нормативтiк
кесiмдер, мысалы, түзеу мекемелерiндегi
iшкi тәртiп ережелерi қамту керек.Отбасылық-тұрмыстық
жанжалдардың алдын алуға деген жалпы
мемемлекеттiк қатынасының аумағында
дамыған шет елдердiң зайыптылар арасындағы
дауларды және зайыптылар күш қолданулығын
басуға бағытталған, әрекеттестiрiлген
күштерiнiң әртүрлiлiгiне байланысты шын
мәнiн қалып қойғанымызды мойындау керек.
Отбасындағы дау-дамай оқиғаларымен соқтығысқан
полиция, көбiнесе зайыптылар кеңесi, жанұялық
сот, аудандық адвокатуралар, заңды көмек
қызметi, арнаулы клиникалар, есiрткiден
емдеу орталығы, психологиялық агенттiктер,
анонимдiк көмек агенттiктерi, ұрып-соғылған
әйелдер үйi, әйелдер орталығы, аз жанұяларға
көмек қызметi, шiркеулер, қылмыстың жәбiрленушiлерi
мен куәларына көмек беру орталығы, алғашқы
әлеуметтiк көмек агенттiгi, құтқару армиясы,
тұрғын үй қызметтерi, экономикалық мүмкiншiлiктердi
бағалау бойынша ведомстволар және т.б.
ұйымдарды iске кiргiздi. (см. Шестаков Д.А.
.......) Балаларына қатысты ата-аналарының
күш қолданғандығына да осы шаралар қолданылады.Айтылған
қызметтер мен ұйымдардың бiздiң елемiзде
барлығы жоқ екендiгi, шындық. Бiрақ өзiмiздiң
тәсiлдерiмiз бен мүмкiншiлiктерiмiз бар.
Олар елдiмекенге көмек көрсететiн психотерапевтiк
орталықтар. Осы орталықтарда зайыптылар
дауларын реттейтiн әдiстемелердi жетiлдiру
мақсатқа сай болады. Олардың қызметтердiң
тәулiк бойлығы және жанжалдың бiр қатысушысын
оны қалпына келтiру уақытына қысқа уақытқа
оны орналастыру үшiн шамалы стационарлардың
болуы жоғарыдағыдай мекемелердiң мiндеттi
жұмыс жағдайы болуы тиiс. Қазiргi уақытта
әкiмшiлiк полиция департаментiнiң жанынан
әйелдерге қатысты күш қолданумен күресу
жөнiндегi бөлiмелер құрылған. Дiни бiрлестiктермен
қарым-қатынасты мiндеттi түрде күшейту
керек. IIО-ры өздерiнiң арасында имамды
және отбасылық келеңсiздiктерден қайғырып,
iзгiлiк-дiни көмегiне мұқтаж адаммен
кездестiруге әрқашан әзiр болуы керек.
Бiздiң сот жүйемiздi отбасы судьяларымен
толықтыруға тағы да барлық негiздер бар.
Бұл судьялар жанұяға қатысты түрлi сұрақтарды:
ажырасу, ата-ана құқықтарынан айыру және
тұрған алаңынан iшкi жанұялық қылмыстарға
дейiн қарастырып, шешуi керекұ мұндай
судьялар АҚШ-тың кейбiр штаттарында, Жапония
және басқа елдерде сәттi қызмет етуде.
Қазiргi уақыттарда көбiнесе әйелдердi
өздерi кейде шынтақтарымен белсендi жұмыс
iстеп, өзi қамтамасыздандыру үшiн күресуге
мәжбүрледi. Сондықтан еркектiк мiнезге
түрiне емес, әйелдiкке тәрбиелеу төтенше
маңызға ие. Ол отбасынан басталып, мектепте
бекiтiлу керек. Бiрақ осы сипат қыз және
қыз бала, қоғамдағы әйелдiң жағдайы, оның
адамгершiлiк деңгейi – қамтылатын қатынас
жасау сипатымен анықталады.Әйелдердiң
қылмыстылығының алын алу үшiн ерекше
маңыз болып жанұяға көмек табылады. Мұндай
көмекке, оның iшiнде арнаулы бағдарламалардың
шеңберiнде қазiр бiздiң мүмкiншiлiктерiмiз
аз. Қаржылық және материалдықтан басқа,
обасылар балаларға қамқорлық жасау, қиын-қыстау
жағдайларда көмек беру сияқты елеулi
көмек алу керек. Мысалы, отбасы мүшесiнен
бiреуi ауыруы, әртүрлi түрдегi ұсыныстар
, әсiресе жалғыз басты аналарға. Әлеуметтiк
қамқорлық, мысалы, жалғыз-аналарға ақшалай
төлемақы 1 рет қана берiлмеу керек.
Тағы бiр қиындықты жеңу керек – анықталмаған
салааралық және iшкi салалық еңбек ақысының
дифференциациясымен байланысты, еркек
және әйел табыстарының едәуiр айырмашылығында.
Экономикамызды нығайту шарасы бойынша
тағы бiр өте қиын көлемдi криминологиялық
маңызға ие болатын әлеуметтiк мiндет шешiлуi
керек. Мәселе мынада, әйелге еркiн таңдау
құқығын беру: тек қана жұмыс iстеу немесе
қоғамдық қызметпен шұғылдану, тек үй
бикесi болу және балаларды тәрбиелеу,
не осының бәрiн қамту. Бiз бұл сұрақтарды
, Елбасының Қазақстан халқына жолдауында
көрсетiлген: Қазақстан-2030, экономиканың
даму салдарынан, сәйкес еркiн таңдау,
мықты материалдық кепiлдiктерге ие болу
керек. Олардың еркектермен тең өзi жүзеге
асыру және бекiту мүмкiншiлiктерi болу
керек. Әйелдер қылмыстылығын ескертуде
үлкен рөл ойнайтын IIО-ның кәмелетке толмағандар
iстерi бойынша инспекциясы, психология
бiлiмдерiмен қарулануға тиiс қызметкерлер
(көбiнесе әйелдер) және педагогтар, қылмыстық
жолға түсуi мүмкiн жеткiншек қыздарды
айқындау қабiлетiнiң болуы және қажеттi
көмек көрсетуге, оның iшiнде медициналық
дайын болу керек. Өзiндiк мәселе-нашақорлықты
қауiп төндiрушi аумақтары, қоғамға жат
қылықты әйелдер арасында, олардың маскүнемдiгi,
жезөкшелiгi, порнобизнестi таратуы, күш
қолдану және т.б. көрiп тұрғанымыздай,
осы қауiптi жауыздықпен: экономикалық,
идеологиялық, тәрбиелiк, медициналық
құқықтық күресу шаралары көрсетiлген,
адамгершiлiктi қорғау туралы заң шығару
сәтi туды. Кәмелетке толмағандардың қоғамға
жат жүрiс-тұрысының алдын алу өте қажет.
Тек қана құқық қорғау органдары және
заңдардың көмегiмен бұл жерде елелi жетiстiктерге
жету мүмкiн. Қыздардың деморализациясының
алғашқы алдын алуында медициналық қызметкерлер
елеулi рөл атқара алады. Олар қыздарға
венерологиялық және геникологиялық көмек
көрсете отырып, кәмелетке толмағандарға
терiс әсер етушi қайнар көздердi таба алады.
Әйелдiк ұйымдар әйелдердi қоғамдық жұмыстарға
тарту, оларға материалдық көмек көрсету,
еңбектiк, отбасылық және жеке сұрақтарды
шешу сияқты шаралар қолдану керек.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1.
Алиев В. М. Личность осужденных
наркоманов, индивидуально-воспитательное
воздействие на н в ИТУ: Автореф.
Дис. ...канд. юрид. наук. – М., 1990.
2.
Анисимов В. М. Антиобщественные
традиции, обычаи и нормы поведения
осужденных в местах лишения
свободы: исторические аспекты.
– М., 1990.
3.
Антонян Ю. М., Бородин С. В.
Преступность и психические аномалии.
– М., 1987.
4.
Берекашвили Л. Ш. Общая криминологическая
характеристика лиц, совершивших
преступления. – М., 1976.
5.
Биленчук К. Д., Ращик А. И.
Изучение личности несовершеннолетнего
обвиняемого на предварительном
следствии. – Киев, 1991.
6.
Голик Ю. В. Случайный преступник.
– Томск, 1984.
7.
Игошев К. Е. Типология личности
преступника и мотивация преступного
поведения. – Горький, 1974.
8.
Каиржанов Е. И. Криминология (Общая
часть). – Алматы, 1995.
9.
Криминальная мотивация / Отв.
ред. В. Н. Кудрявцев. – М.,
1986.
10.
Криминология / Под ред. А. И.
Долговой. – М., 1997.
11.
Криминология / Под ред. В. Н.
Кудрявцева, В. Е. Эминова. –
М., 1995.