Интернет журналистика

Себептері:

1. Қазақстандық ақпараттық кеңістіктің әлі де ресейлік ресурстарға бағытталуы. Сондықтан, Қазнеттің әлі де болса ресей интернет-кеңістігінің бөлігі болып отырғанын мойындауға тура келеді;

2. бұл ресурстардың ойын-сауық қосымшалары интернет-пайдаланушылар үшін неғұрлым тартымды (қазнет желілеріне қарағанда) болып табылады.

Әлеуметтік желілерде  тіркелген интернет-пайдаланушылар «Мой мир» желісінде 3 миллионнан астам қазақстандық пайдаланушылардың аккаунттары тіркелген, бұл елдің интернет-пайдаланушыларының шамамен 70%-ын құрайды.

«ВКонтакте» ресурсында – 1,5 миллион шамасында, яғни интернетке қолы жетімді қазақстандықтардың 35%-ы  мөлшерінде.

«Facebook» желісінде 270 мың  қазақстандық тіркелген (қазақстандық интернет-пайдаланушылардың жалпы  санының 6,3%-ы).

Қазақстан мен Орталық  Азия елдерін салыстырсақ (ел тұрғындарының жалпы санымен салыстарғанда)

«Facebook» желісінде тіркелгендер: 

ҚАЗАҚСТАН 1,62%

ОРТАЛЫҚ АЗИЯ елдері бойынша  1,42% «ВКонтакте» желісінде тіркелгендер:

ҚАЗАҚСТАН 8,86%*

ҚЫРҒЫЗСТАН – 2,1%

ТӘЖІКСТАН – 0,96%

ТҮРКІМЕНСТАН – 0,98%

ӨЗБЕКСТАН – 0,88%

БАРЛЫҒЫ – 4,92%*

Қазақстанның әлеуметтік желілерді пайдаланушыларының басым  көпшілігі, яғни 80%-дан жоғары тұтынушы орыс тілінде қарым-қатынас жасайды.

Қазнет каталогы 6 997 сайттан құралған, олардың ішінде 617-і – мемлекеттік тілде немесе сайттардың жалпы көлемінің 8,8%-ы

(ҚР Байланыс  және ақпарат министрлігінің 2010 жылғы қыркүйек айының соңындағы  ресми деректер)

Қазақстан Республикасындағы  баспасөз БАҚ-тарының жалпы саны 2 427-ні құрады, олардың 437-і қазақ тілінде немесе елдегі БАҚ-тардың жалпы санының 18%-ы. 
(2010 жылғы 25 маусымдағы ресми деректер бойынша)

Қазақ блогосферасының сипаттамасы

Біріншіден, қазір қазақстандық блог саласы дамудың бастапқы кезеңінде  тұр. Зерттеуге алынған блогтардың жартысынан көп бөлігінің соңғы  жылда ашылғаны да осының айғағы.

Екіншіден, блогтарда жеке сипаттағы мәселелер, сонымен бірге жалпы ақпараттық жобадағы басылымдар, оның ішінде елдерге жасаған саяхаты туралы, күнделікті өмірде қажетті пайдалы кеңестер басым. Осы сипаттағы блогтар ең белсенді болып табылады – жиі жаңартылады, адамдар көп қарайды және түсініктер береді.

Үшіншіден, блог авторлары көтеретін қоғамдық-саяси сала мәселелері, оқырмандарда әдетте онша қолдау таппайды. Кейде тіпті оқырмандардың пікірлері де болмайды. Осыдан қазақ тіліндегі блогтардың қоғамдық-саяси пікір алмасу алаңы болмағандығын түйіндеуге болады. Мысалы көрші Ресейдегі секілді (А. Навальныйдің блогы).

Төртіншіден, қазақ блогы саласы сонымен қатар, қазақ журналистикасы секілді руханилық, мәдениет мәселелеріне бағдарланған. Авторлар мемлекеттік тілді дамыту мәселелеріне, сонымен қатар дін тақырыбын көп көтереді.

Бесіншіден, ең белсенді блоггерлер – журналистер,  оның ішінде журналистика факультетінде оқитын студенттер басымырақ келеді.

Қазақ блогы саласында, қазақ  және орыс тілді баспасөзде талқыланатын ең танымал тақырыптардың салыстырмалы талдауы:

Әлем елдеріне саяхат (алған  жеке әсерлері, суреттер) – 234;

Жеке фотосуреттерді талқылау, өздері туралы түсінік – 115;

Дін (хиджаб және пәренже, Құраннан үзінді және т.б.) – 49;

Қазақ тілінің, қазақ әдебиетінің  дамуы (жазушылар мен ақындардың өмірі туралы ақпараттардың басылымы) – 28;

Киноиндустрия, шоу бизнес жаңалықтары – 24;

Өңірдің өмірі, өңірлік қозғалыстар (жастар, дебаттық) – 23;

Қазақ блоггерлерінің құрылтайы  – 19;

Мемлекеттік мейрамдар туралы (тарихы, құттықтаулар) – 12;

Қазақ тіліндегі басылымдардың  басты тақырыптары:

Азиада – 269;

Президенттің Жолдауы – 97;

ҚР Президентінің кезектен тыс сайлауы – 34;

Мемлекеттік тіл – 23;

Білім беру саласы – 21;

Денсаулық сақтау – 20;

Жұмыспен қамту – 19;

Тәуелсіздіктің 20 жылдығы  – 17;

Индустриалдық-инновациялық даму – 13;

Ауыз су мәселесі – 13;

Экологиялық мәселелер –  12

Орыс тіліндегі басылымдардың басты тақырыптары:

Азиада – 408;

Президенттің Жолдауы – 317;

Отандық медицинаның сапасы – 130;

Жұмыспен қамту бағдарламасы – 100;

Білім беру сапасы – 97;

ҚР Президентінің кезектен тыс сайлауы – 71;

Партияның қызметі – 62;

Тұрғын-үй коммуналдық шаруашылығы – 52;

Әлеуметтік қорғау – 51;

Мемлекеттік бағдарламалардың жүзеге асырылуы – 45.

Қазақ блогының кейбір ерекшеліктері

Баспасөз бұқаралық ақпарат  құралдарына қарағанда (басылым тіліне қарамастан), қазақ блогы саласы өзекті қоғамдық-саяси оқиғаларды, елдің әлеуметтік-экономикалық саласындағы жаңалықтарды талқылауға бағытталмаған. Бұл түрлі себептерге байланысты болуы мүмкін – аудиторияның бағдары, блоггерлердің пікірінің тәуелсіздігі мен олардың тақырыпты таңдаудағы еркіндігі.

Блог материалдары баспасөз БАҚ-тарын контент-талдауға қарағанда, қандай да бір дәрежеде қолданбалы әлеуметтанулық маңызға ие. Болашақта блогтар қоғамдық көңіл-күйді әлеуметтік өлшеу немесе маркетинктік зерттеулер үшін қажетті құрал болуы мүмкін.

Қазақ блогы саласы және қазақ тіліндегі БАҚ үшін ортақ тақырыптың бары байқалады – ол қазақ тілінің жағдай мен дамуы мәселелері. Қазақ блогы саласы мен орыс тіліндегі баспасөз арасы мүлдем түйіспейді.

Блогтар – азаматтық қоғамның бір ошағы деп қарастыруға болады. Қазақ блогы саласы болашақта – бұл адамдардың тәуелсіз қауымдастығы, және маңызды әлеуметтік жобаларды жүзеге асыру алаңы бола алады [10].

 

 

2.1  Жаңа ақпараттық технологиялар қоғаммен саяси байланыстың құралы ретінде

 

Электрондық үкімет жобасы 2005-2007 жж. Қазақстан Республикасында  «электрондық үкімет» қалыптастырудың  мемлекеттік бағдарламасы аясында  жүзеге асуда. 2006 ж. 12 сәуірде 377 ақпараттық қызмет қоры бар «электрондық үкімет»  веб-порталы – www.e.gov.kz ашылды.  Бұл жоба «бір терезе» принципімен жұмыс істейтін мемлекеттік кызметті жүзеге асыру тұжырымдамасының жүзеге асуы десе болады.  Қазақстан Үкіметі жыл соңына дейін портал бойынша түрлі анықтама мен лицензиялар алу мүмкіндігі мен 2008 ж. пайдаланушылар Интернет арқылы мемлекеттік мекеме қызметтеріне ақы төлей алатындығын мәлімдеді. Бағдарлама аясында интернетті пайдаланудың 2000 пунктін ашу арқылы тек «э-үкімет»  порталға ену мүмкіндігін де қарастыруда.

Қазақстанда   Интернет көбінде жеке мүдделерін ұсыну мақсатында веб-сайттарын ашатын әуесқойлардың қызмет алаңына айналып келді. «Э-үкімет» жобасын  дамыту үшін тұтас алғанда, елдегі Интернеттің дамуына инвестиция тартылып, кәсіби мамандар мен мемлекет тарапынан қолдаулар қажет.  Интернет дамуындағы маңызды фактор – «бүкіләлемдік желі» қызметіне бағаның төмендеуі болмақ. Дегенмен бұл тек  интернет порталдарындағы kz. доменінің дамуына айтарлықтай әсер етпейді. Интернет пайдаланушыларының саны ұлғайғанымен, доменннің белсенділігі артпай отыр. Отандық Kaznet-тің проблемасы «э-үкімет» дамуымен де тығыз байланысты.

Бүгінде Қазақстанда IT-индустриясы  дамуы мен космосқа шығудың алып жобалары жүзеге асуда. «Kazsat» серігінің  ұшырылуы мен Alatau-city ақпараттық технологиялар  паркінің ашылуы «э-үкіметтің»   перспективалық бағыттарын болжауға мүмкіндіктер беріп отыр /25/. Мемлекеттің байланыс және хабар тарату, телекоммуникациялық қызметтердің тиімді де қолайлы жолдарын іздестіру жобалары болашақта қазақстандық бұқараның жаңа технологияларды меңгеру мен пайдаланауына мол мүмкіндіктер тудырады.

Әйтсе де жаңа институционалдық құрылымның пайда болуы еліміздегі бұрынғы саяси институттардың функциясын жеңілдете қоймайды. Ақпараттық қоғамда  азаматтық қоғам мен мемлекет, тура және өкілетті демократия арасындағы байланысты тасымалдау механизмінің қандай болу керектігі де әлі де шешімі табыла қоймаған проблема болып отыр. Интернеттің бұқаралық саяси  коммуникация құралы ретінде азаматтардың электоралды мінез-құлқына әсерін де бір жақты бағалауға болмайды. Ақпараттық  қоғамда демократияның қай түрі қалыптасатындығы саяси сарапшылар үшін әзірге беймәлім. Міне, осылайша, бүкіл әлемде, сондай-ақ Қазақстанда да ақпараттық технологиялардың дамуы демократия теориясында қызу пікірталас тудырып отыр.

Соңғы кезде қоғамда көп  айтылып жүрген мәселелердің бірі “Электронды  үкімет” мәселесі. Қазіргі замандық ақпараттық технологиялардың өмірді өзгертудегі  ықпалына тоқтала келе, Елбасының  бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің  қатарына кіру стратегиясын жария еткен  Жолдауына сәйкес Үкімет тарапынан  еліміздің бәскелестік қабілетін  арттыруға қызмет ететін “Электронды  үкіметті” құру жөнінде үлкен  жұмыстар жүргізіліп жатқанын баршаға  мәлім.

Қазақстандағы “электронды  үкіметті” құру төрт кезеңге бөліп  қарастырылған: Бірінші кезең – 2005-2006 жылдар аралығындағы уақытты  қамтиды. Ақпараттарды жариялау мен  таратуға арналған бұл кезеңнің нормативтік-құқықтық базасы қалыптасты деп айтуға болады. Мемлекеттік органдардың қазіргі  таңда 95 пайызының өзіндік веб-сайттары бар.

Екіншісі – 2006-2007 жылдар аралығындағы интерактивтік кезең. Бұл кезеңде мемлекеттік органдармен азаматтар арасындағы электрондық тікелей және кері байланыс жолға қойылуы тиіс. Біз қазіргі күні мұндай қызметтердің де алғашқы нышандары байқала бастағандығының куәсіміз. Ал оның негізгі нәтижелері электрондық түрдегі құжаттарды (анықтамалар, мен лицензиялар және басқа да рұқсат беру құжаттарын) беру болып табылады.

Үшінші, яғни 2008-2009 жылдар аралығындағы Транзакциялық кезеңде азаматтарға мемлекеттік қаржы қызметтерін көрсету ісі жүзеге асып, түрлі төлемдерді электрондық түрде де жүргізе беруге жол ашылады.

Төртінші соңғы кезең  – 2010 жылдардан басталып, одан арғы уақыттарды қамтитын ақпараттық қоғамды  қалыптастыру кезеңі. Бұл уақыттары  мемлекет пен қоғам арасындағы қазіргі  рәсімді қарым-қатынастың негізгі  түрі болып есептелетін қағаз  құжаттардың орнына негізінен электрондық  құжаттар басым сипатқа ие болады. Өмірдің барлық салалары бойынша  электрондық байланыс пен қызмет көрсету түрлері тереңдей еніп, қоғамды  жаңа сапалық дамуға қарай бастамақ. Бұл жағдай қазіргіге қарағанда  адамдардың қолын едәуір жеңілдетіп, уақытты үнемдеуге жеткізетін болады [6].

“Егемен Қазақстан” газетінде  бұл тақырып төңірегінде көптеген мақалалар жарық көрді. Солардың бірі журналист  Сұңғат Әліпбайдың “Электронды үкімет құру: тәжірибе және нәтиже” мақаласында “электронды үкімет” құру мәселелері жан-жақты айтылған, сонымен қатар Ақпараттандыру және байланыс агенттігі төрағасының орынбасары Қуанышбек Ескеевтің баяндамасынан үзінділер келтірген /26/. Әрине, елiмiздегi  ақпараттық  технологиялардың одан  әрi серпiндi дамуына,  Қазақстандағы “электронды үкiметтiң” қалыптасуы мен өркендеуiне елiмiзде Республика Президентi Н. Назарбаевпен алғаш рет 7 маусымда ұйымдастырылыған Интернет-конференция ерекше маңызға ие болғанын айта кету керек.  Бұндай Интернет-конференция елiмiзде алғаш рет  өткiзiлдi және екi сағаттан астам уақытқа  жалғаты. Н. Назарбаев Интернет-аудиторияның дауыс беруi нәтижесiнде ең  таңдаулы  отыздыққа  енген сауалдарға,  сондай-ақ Интернет-конференция  сайтының поштасынан  iрiктелiп алынған жаһандық  желiнi пайдаланушылардың сұрақтарына жауап бердi.  Конференцияға орай  арнайы ашылған веб-порталға 5195  сұрақ  келiп түскен.  Жаһандық желi  арқылы өткен конференцияға жас мөлшерiне қарай 16 мен 26 жас аралығындағы азаматтар (1197 сұрақ), ал әлеуметтiк  мәртебесi бойынша – мемлекеттiк қызметкерлер (1131 сұрақ)  белсене қатысқан [7].

Бүгінде халықаралық жаһандық желі ретінде Интернет миллиондаған адамдарды біріктіріп отыр. Ал Қазақстанда  ақпараттандыру жөніндегі алғашқы  бағдарлама 2005 жылы бекітілді, осы жылдан оны іске асыру басталды.

«Бүгінде біздің коммуникациялар  рыногымыздың екі негізгі даму векторы  бар. Біріншіден, осы заманғы инфрақұрылымды құру және одан әрі дамыту, осының негізінде  сапалы байланыс қызметі ұсыныла  алады. Екіншіден, тұтынушылар санын  ұлғайту, бұған сапа мен төмен  бағалар есебінен қол жеткізіледі».  Қазір Интернетке қол жеткізу  қызметін 388 ұйым көрсетеді. Өткен жылмен салыстырғанда пайдаланушылар саны бір жарым есе дерлік ұлғайып, 820 мың адамды құрайды. 2006 жылы Интернет тарифтері күндізгі уақытта 2 есеге, кешкі уақытта 4 есеге төмендетілді. Жылдың аяғына дейін тарифтердің  төмендеуі тағы 23%-ды құрайды. Дамыған  ақпараттық технологияларсыз кез келген басқа ел секілді Қазақстан да өзін бәсекеге қабілетті санай алмайды. Сондықтан Алматы облысының Алатау кентінде біз ІТ-технологиялардың арнаулы  паркін құрдық, мұнда әлемнің 25 аса  ірі компаниясы заманауи бағдарламалар  жасай отырып, жұмыс істеуін бастады. Бұл компаниялардың әрқайсысы біздің 100-200-ден азаматтарымызды үйретеді.

Жуырда Үкімет 7 жаңа портал ашты, олардың қатарында білім  беру, медицина порталдары, “электрондық кітапхана”, құқықтық тұлғалардың  порталы, шағын және орта бизнестің  порталы бар.  
Биылғы жылы менің тапсырмам бойынша “Самғау” холдингі құрылды, ол ақпараттық технологияларды дамытуға қатысты мәселелермен айналысады. Ақпараттандыру және байланыс жөніндегі агенттік осы мәселелерді реттеумен шұғылданады. Мен былай деп санаймын, біз өте үлкен де қызықты істі бастап отырмыз. Адамдар жаңа технологияларды игеруге мүдделі болуы тиіс, өйткені бүкіл әлем көп кешікпей біз оларсыз тұрмыста да, жұмыста да, өз мамандығымызда да бола алмайтындай жағдайға ілгерілеп барады.

Қазақстан жылдан-жылға экономикасы  дамып, әлем елдерінің алдында өзінің азулы да қуатты Мемлекет екенін нық  дәлелдеп келеді. 2006 жылдың 18 маусымында Қазақстандық тұңғыш жер серігі, хабар  тарату және геостационарлық спутнигінің  сынағы ақталғаннан кейін, сондай-ақ Қазақстан аумағында байланыс мониторингі  жүйесі мен жерден басқару кешенін  “ҚазСат” «Байқоңыр» айлағынан «Протон» зымыран алып жүрушісімен геостационарлық  орбитаға табысты алып шығарылды.       Телевизиялық хабар тарату мен белгіленген спутниктік байланысты қамтамасыз ету және деректерді беру үшін арналған ғарыштық аппарат, жаңа технологияларды және жинақталымды пайдаланумен құрылған. Спутниктің дабылын сенімді қабылдау аймағына Орта Азия, Кавказ, Ресей Федерациясының орталық бөлігі, оның ішінде Москва облысы кіреді.  
Қазақстанға В.Путиннің ресми сапары шеңберінде, қазақстандық алғашқы геостационарлық спутнигін М.В.Хруничев атындағы МҒҒӨО-мен жасап шығару мен ұшыруына 2004 жылы қаңтарда келісім шартқа қол қойылды.  Оның жасап шығарылуына 15 астам шетел фирмалары, оның ішінде борттық телекоммуникациялық құралдардың жетекші өндірушілері - Boeing, Alcatel Alenia Spazio Italia, ComDev қатысты. Мамандардың пікірінше КазСат жерсерігінің жасалуына кеткен 65 миллион доллорды, Қазақстан екі-үш жылда бірнеше есе қылып қайтарып алады. Ал кейбір мамандардың пікірінше, бұл республиканың имиджі үшін жасалған жоба дегенді айтуда. Қалай десек те, ғарышта өз жер серігі бар Мемлекеттер санаулы ғана, Қазақстан биылғы жылдан бастап сол Мемлекеттердің арасынан ойып тұрып орын алды. Сонымен қатар Ресей үкіметі мен Қазақстан үкіметі арасында КазСат 1, КазСат 2 жер серіктерін ғарышқа ұшыру  жобалары жасалуда. Бұл жобаға сәйкес Қазақстанның Ғарыштық айлағын Ресейлік және отандық мамандар 2015 жылға дейін бірігіп игерудің бірлесіп жұмыс жасамақ. Мұндай қадамдарды Қазақстанның әлем елдері алдында имиджінің көтерілуіне жасалған маңызды қадам десек қателеспейміз [5].