Жазбаша деректемелер археологиялық зерттеулермен ұштастырылып

452 ж. Еділ Италияны ойрандап, Падуя, Милан секілді қалаларын алады. Рим салық төлеп құтылады. Сөйтіп ол осынау ұлы жорықтан Дунай бойындағы мемлекетінің астанасы Еділқалаға (Этцельбургке) үлкен жеңіспен, салтанатпен оралады.

Осының алдында  Еділ герман тайпаларын бағындырған  кезде Бургундия ханшайымы Илдионаға (Хилдикаға) ғашық болып қалған еді. 453 ж. елінде үлкен той жасап, осы ханшайымға үйленеді. Бірақ алғашқы неке түнінде белгісіз жағдайда кенеттен қайтыс болады.

Оның орнына әкесімен бірге шерулі жорықтарға қатысып, қолбасшылық дарыны танылып, үлгірген батыр баласы Эллақ отырады. Еділ өзінің көзі тірісінде оны мұрагері етіп белгілеген болатын.

Сөйтіп билік  басында болған он тоғыз жыл ішінде Ғұн империясының жеріне жер, еліне ел қосып, даңқын алысқа жайған Еділ қаған Шығыстың ұлы жаугер ұлдарының бірі ретінде тарихқа енді. Содан да болар, батыстың тарихшылары оның есімін «адамзат тарихындағы ұлы адамдар Ескендір Зұлқарнайын пен Юлий Цезарь есімдерінің қатарына қояды».

Германдықтардың белгiлi эпикалық шығармасы болып табылатын «Нибелунгтар туралы жырда» және өзге де герман эпосының шығармаларында, скандинав сагаларында Аттила (Этцель, Атли) Рим империясының қол астындағы халықтарды азат етушi ретiнде сипатталады.Византияның атақты жылнамашысы, 5 ғ. тарихшысы және мәмiлегерi, ғұн патшасына 448 ж. жiберiлген Византия елшiлiгiнiң мүшесi грек Приск Паниос, жеке көрiнiстер түрiнде сақталған өзiнiң «Византия тарихында» Еділді iрi мемлекет тұлғасы, ұлы iстермен айналысқан дана билеушi, талантты мәмiлегер және әдiлеттi сарапшы ретiнде, Еділ қаған мемлекетiн Римнiң қауiптi бақталасы ретiнде суреттей отырып, шындықты бейнелеген.

                                                        

 

                                                            Еділ қаған                                                                 

                                                    

 

 

 

Орнауы	434—453
Толық аты	Еділ
Туғаны	406
Қайтыс болғаны	453
Алдыңғысы	Бледа, Руғила
Соңғысы	Еллақ
Атасы	Мұнзық

 

 

 

 

 

 

 

 

                     

                                    Еділ қаған империясы

                

          Италияға жорық                           Дунай алқабындағы ұрыс                                          

 

                              Атилланың  Лев I мен кездесуі.Рафаэль.Фрескадан үзінді.

                     

 

 

Жалпы, ғұндардың  батысқа жорығы “Халықтардың ұлы  қоныс аударуына” түрткi болды.Ғұндардың шығысқа қарай оралуы көптеген халықтардың орындарынан көшіуіне

себепкер болды. Ол Қазақстанды мекен еткен тайпалардың этно-саяси тарихына елеулi өзгерiстер енгiздi.

Атилла қайтыс болғаннан кейін ғұндар империясы  әлсірей түсті.Олар Еуропада жаулап алған жерлерінің көбінен айырылды.Империяның әлсіреуін сезген елд, көптеген тайпалар

ғұндарға қарсы  жиі-жиі шабуылдар жасап отырды.Атилланың өлімінен кейінгі ел ішіндегі жағдай қиындай түсіп,ғұн империясы әбден әлсіреді.Сонымен бүкіл Еуропаны

шошындырған алып,мықты ғұндар мемлекеті жойылды.Қазақстан  территориясындағы

ғұндар үйсіндердің  құрамына қосылып кетті.

Ғұндардың әлемнің “тарих сахнасында”қалдырған ізі өте зор.Олар Еуропа халықтарының

этниқалық құрамына өте үлкен әсерін тигізді.Бүкіл  Еуропаны жаулап алған Атилла мен  оның жауынгерлері тарих шежіресінде  мәңгілікке ұмытылмайды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                            Ғұндардың зергерлік бұйымдары

 

                           

 

 

 

 

                     

 

                                      Шаруашылық құралдары

 

 

 

                         

 

                                   

 

 

 

                                             Қолданған әдебиет:

 

1. Қазақстан тарихы.Очерктер.
2. Қазақстан тарихы ”Шың”.
3. “Қазақтар” кітабы  I том.
4. Қазақстан тарихы. Г.В.Кан және Н.У.Шаяхметов.