Автор работы: Пользователь скрыл имя, 10 Февраля 2013 в 17:17, контрольная работа
Кантрольная работа па гісторыі Беларусі на тэму: “Культура Беларусі XIII – XVI ст.ст.”
1. Агульная характарыстыка беларускай культуры XIII – XVI ст.ст.
2. Царква і рэлігія на Беларусі. Рэфармацыя і контррэфармацыя
3. Беларускае адраджэнне. Ф.Скарына
4. Фарміраванне беларускай народнасці
Арыяне, дзякуючы шырокай сацыяльнай праграме, мелі шырокую падтрымку сярод гараджан і сялян. У гэтым рухе выразна выдзялялася дзве плыні – левая (плябейска-сялянская) і правая (шляхецка-бюргерская).
Левыя (Пётр Ганезій, Марцін Чаховіц, Лаўрэнці Крышкоўскі і інш.) крытыкавалі асноўныя прынцыпы феадальнага грамадства, патрабавалі скасавання прыгонніцтва, выступалі супраць дзяржаўнай улады наогул, патрабавалі спыніць войны. Праграма будавалася на прынцыпах прымітыўнага камунізму.
Правыя (Сымон Будны, Васіль Цяпінскі) прызнавалі сацыяльныя праблемы, але часткова, яны крытыкавалі свавольства магнатаў, але больш увагі ўдзялялі рэлігійным справам.
Абодве плыні спрабаваў аб’яднаць Фаўст Соцын, які ў 1580-х гг. распрацаваў новую канцэпцыю арыянства (сацыніянства). Новае вучэнне адкінула сацыяльныя праблемы, але феадалы, напалоханыя магчымасцю выбуха сялянскай вайны, перамятнуліся на бок контррэфармацыі. Радыкальныя прапаведнікі праследваліся на ўсёй тэрыторыі княства. Ерэтычны рух у сваіх актыўных праявах паступова згас.
Рэфармацыя адыграла важную ролю ў гісторыі Вялікага княства:
Каталіцкая царква не здавалася, яна ініцыявала пачатак контррэфармацыі – рух у каталіцкай царкве з мэтай вярнуць страчаныя пазіцыі. Пасля Трыдэнцкага сабора (1545-1563 гг.) падтрымку папы рымскага атрымалі езуіты (каталіцкі ордэн, створаны Ігнацем Лайолай у 1534 г.), якія паспяхова вярталі страчаныя каталіцтвам пазіцыі. Кантррэфармацыі сапутнічалі такія з’явы, як інквізіцыя, спісы забароненых кніг, але так сама і выдатная сістэма адукацыі.
У ВкЛ езуіты з’явіліся ў 1570 г. у Вільне па запрашэнню Віленскага біскупа Валер’яна Пратасевіча. Гэта былі Петр Скарга, Франц Сун’ер, Станіслаў Влошак. Адразу быў заснаваны калегіўм – навучальная ўстанова, што давала сярэднюю адукацыю. Вельмі ўдалай дзейнасці езуітаў у княстве спрыяла талерантнасць і верацярпімасць, дзякуючы чаму езуіты раскінулі свае шчупальцы па ўсёй краіне. Была створана адна з 35-ці правінцый у Еўропе – Літоўская езуіцкая правінцыя з цэнтрам у Вільні. Там жа дзейнічала створаная ў 1579 г. на базе калегіўма езуіцкая акадэмія (з правамі ўніверсітэта). Другі горад княства, дзе зацьвердзіліся езуіты – Полацк, калегіўм адкрылі ў 1581г., а да пачатку XVII ст. калегіўмаў стала 10 – у Нясвіжы, Оршы, Бярэсце, Пінске, Наваградке, Гародне, Віцебске, Мінске, Слуцке, і гэта былі лепшыя навучальныя ўстановы ў княстве. Адукацыю там маглі атрымаць як католікі, так і праваслаўныя, уніяты, пратэстанты. Адначасова навучэнцаў паступова схілялі да пераходу ў каталіцтва.
Езуіты дасканала ведалі беларускую мову і карысталіся ею ў набажэнствах, іх пропаведзі ўзрушвалі. На беларускую мову былі перакладзены святыя кнігі і багаслоўская літаратура, але адначасова езуіты знішчалі забароненыя кнігі (першы раз кнігі гарэлі ў Вільне ў 1579 г. па загаду біскупа Георгія Радзівіла), яны дамагліся закрыцця пратэстанцкіх школ і друкарняў. Для простага народа адчыняліся дабрачынныя ўстановы, у 1687 г. езуіты адчынілі аптэку ў Гродне. Будаваліся велічныя культавыя храмы, мастацкае ўбранне і арганы ўражвалі – насельніцтва пацягнулася ў касцёлы.
Асноўныя напрамкі дзейнасці езуітаў:
Акрамя езуітаў на Беларусі дзейнічалі ўстановы (кляштары, калегіўмы, шпіталі і інш.) 17 мужскіх каталіцкіх манаскіх ардзяноў і 7 жаночых. Да таго, каталіцкая царква атрымала моцную падтрымку правячых колаў Рэчы Паспалітай. Абноўленае каталіцтва хутка выцесніла пратэстантызм на тэрыторыі княства і стала планаваць ліквідацыю праваслаўя.
Асаблівасці контррэфармацыі ў ВкЛ:
Беларускую культуру не абмінула такая з’ява як Адраджэнне, або Рэнесанс – эпоха станаўлення і росквіту ранняй буржуазнай культуры. Адраджэнне было абумоўлена якаснымі зменамі ў эканамічным і палітычным жыцці краін: зараджэннем капіталістычных адносін, фарміраваннем нацыянальных дзяржаў і абсалютных манархій, узмацненнем антыфеадальнай і рэлігійнай барацьбы. Вялікія геаграфічныя адкрыцці, з’яўленне кнігадрукавання, развіццё навукі і тэхнікі прывялі да ўзнікнення новай, пераважна свецкай культуры. На гэтай аснове сфарміраваўся новы, гуманістычны светапогляд. Гуманізм – філасофска-светапоглядная пазіцыя, якая сцвярджае высокую годнасць чалавека – творцу зямнога шчасця, прызнае права на свабоднае развіццё яго здольнасцей, абараняе ідэалы справядлівасці, чалавекалюбства, свабоды і дасканаласці асобы.
У канцы XV – пачатку XVI ст. складаліся перадумовы Рэнесанса на Беларусі: рост гарадоў, фарміраванне беларускай народнасці, ажыўленне грамадска-палітычнай дзейнасці і нацыянальна-класавай барацьбы.
Прадстаўніком рэнесансавай культуры на Беларусі быў першадрукар, гуманіст і асветнік Францыск Скарына (каля 1490 г. – каля 1551 г.).
Францішак (Францыск) Скарына (Скарыніч) нарадзіўся ў сям'і полацкага купца Лукі (Лукаша) Скарыны ў Полацку.
Першапачатковую адукацыю Ф. Скарына атрымаў у Полацку, які меў шматвяковыя кніжна-мовыя традыцыі, славіўся багатымі бібліятэкамі і высокаадукаванымі людзьмі. Азы царкоўна-славянскай граматы Францішак асвойваў, найбольш верагодна, дома або пры адным з полацкіх праваслаўных манастыроў.
Каб атрымаць вышэйшую адукацыю, летам 1504 Скарына, відаць, разам з купецкім абозам накіраваўся ў Кракаў у Ягелонскі ўніверсітэт. Восенню 1506 Скарына паспяхова завяршыў навучанне на факультэце свабодных навук і 14 снежня атрымаў першую навуковую ступень бакалаўра.
У 1511 ці 1512 Скарына паступіў на службу ў якасці «сакратара караля Дацыі» (Datiae). У старажытным італьянскім горадзе Падуя перад учонай калегіяй славутага універсітэта ён бліскуча здаў экзамен на годнасць доктара лекарскіх навук.
У Празе Ф. Скарына пры дапамозе заможных віленскіх і полацкіх мяшчан заснаваў друкарню. 6 жніўня 1517 г. выйшла з друку першая кніга “Псалтыр”. Затым на працягу 1517—19 г. у Празе ён выдаў яшчэ 22 кнігі Бібліі: «Іоў» (датавана 10.9.1517), «Прытчы Саламона» (6.10.1517), «Ісус Сірахаў» (5.12.1517), «Эклезіяст» (2.1.1518), «Песня песняў» (9.1.1518), «Прамудрасць божая» (19.1.1518), 4 кнігі «Царстваў» (10.8.1518), «Ісус Навін» (20.12.1518), «Юдзіф» (9.2.1519), «Суддэі» (15.12.1519), пазначаныя 1519 кнігі «Быцце», «Руф», «Эсфір», «Плач Ераміі» і «Прарок Данііл», а таксама не датаваныя кнігі «Выхад», «Левіт», «Лічбы» і «Другі закон». Чатыры кнігі «Царстваў» выпушчаны з суцэльнай нумарацыяй аркушаў і пазначаны адной датай. Таму можна лічыць, што Скарына выдаў у Празе 23 кнігі Бібліі ў 20 выпусках.
У 1520 г. Скарына пераехаў у Вільню, дзе ў 1522 г. выйшла ў свет “Малая падарожная кніжка” – зборнік рэлігійных і свецкіх твораў, якая складаецца з Псалтыра, Часаслоўца, акафістаў і канонаў, Шасціднеўца і Саборніка. У 1525 з'явілася яго апошняе выданне — Апостал, які ўключае апостальскія дзеі і пасланні.
Ф. Скарына ўвайшоў у беларускую літаратуру не толькі як выдатны перакладчык, заснавальнік беларускай школы перакладу, але і як таленавіты пісьменнік, аўтар цікавых твораў розных жанраў. Яго пяру належаць першыя ва ўсходнеславянсам свеце вопыты кніжнага вершаскладання: чатырохрадковая эпіграма на тытульным лісце кнігі «Іоў», вершаваны пераказ дзесяці запаведзяў у прадмове да кнігі «Выхад» і кароткі дыдактычны вірш у кнізе «Эсфір», заснаваны на прынцыпе біблейскага паралелізму. Скарына выступіў у якасці стваральніка новага літаратурнага жанру – прадмоў. Яны змяшчалі ў сабе кароткі змест твора.
Архітэктура і выяўленчае мастацтва
На працэс станаўлення і развіцця беларускай архітэктуры і выяўленчага мастацтва значна паўплывалі старажытнарускія традыцыі, а таксама лепшыя дасягненні архітэктуры і мастацтва заходнееўрапейскіх краін. Шырокае распаўсюджанне на Беларусі набыла готыка – мастацкі стыль, запазычаны ў Заходняй Еўропе. Найбольш тыпавыя гатычныя пабудовы вылучаліся вялікай вышынёй, стронкім сілуэтам і вертыкальнымі лініямі, вузкімі стральчатымі парталамі і вокнамі з каляровымі ветражамі, высокімі вежамі.
Готыка на Беларусі была прадстаўлена шматлікімі абарончымі збудаваннямі – замкамі, якія адначасова з’яўляліся адмістрацыйнымі, палітычнымі, эканамічнымі і культурнымі цэнтрамі. Мураваныя замкі пачалі будавацца ў першай палове XVI ст.
Абарончая сістэма складалася з замкаў розных тыпаў. Адны з іх будаваліся на ўзвышшах, другія змяшчаліся ў нізіннай балоцістай мясцовасці на штучным насыпу. Гэта быў новы тып замкаў – кастэлі.
Да тыпу кастэляў належалі: Лідскі замак, пабудаваны ў 30-я гг. XVI ст., замак у Крэве, які спалучаў рысы абарончага збудавання і вялікакняскай рэзідэнцыі.
Акрамя будаўніцтва кастэляў, перабудоўваліся і старыя драўляныя замкі.
Навагародскі замак існаваў у X–XVII стст. Ён пэўны час з’яўляўся рэзідэнцыяй вялікіх князёў літоўскіх. Шмат разоў перабудоўваўся. У пачатку XVI ст. з’явіўся Мірскі замак.
У сувязі з пашырэннем каталіцызму на ўсёй тэрыторыі Беларусі пачалося будаўніцтва касцёлаў. Быў пабудаваны Троіцкі касцёл у вёсцы Ішкалдзь (Баранавіцкі раён), захаваўшыяся да нашых дзён касцёлы ў вёсцы Усулюб (Навагрудскі раён) і ў Іўі.
У культавай архітэктуры канца XV – першай паловы XVI ст. з’яўляецца новы тып пабудоў – інкастэляваныя храмы, прыстасаваныя да абароны.
У выяўленчым мастацтве Беларусі другой паловы XIII – першай паловы XVI ст. вылучаюцца іконапіс, фрэскі, кніжная мініяцюра, гравюра, арнамент, драўляная разьбяная скульптура.
З распаўсюджаннем ідэй Адраджэння звязана і развіццё свецкага жывапісу, пераважна партрэтнага жанру. Захаваліся выявы партрэта Ягайлы ў касцёле ў Сандаміры. У Трокскім замку знаходзіцца шэраг фрэсак, прысвечаных Вітаўту.
У рамках дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва на Беларусі ў другой палове XIII – першай палове XVI ст. развівалася размалёўка па дрэву, чаканка па металу, выраб керамікі. Беларускія майстры добра ведалі тэхналогію металаапрацоўкі, выраблялі металічныя ўпрыгожванні і посуд. Развівалася касцярэзная вытворчасць. Беларускія рамеснікі таксама стваралі розныя рэчы з каменю.
Разнавіднасцю дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва з’яўлялася кафлярства.
Такім чынам, другая палова XIII – першая палова XVI ст. – яркі і самабытны перыяд у развіцці беларускай культуры, перыяд росту палітычнай і патрыятычнай свядомасці беларусаў, сінтэзу рэнесансава-гуманістычных павеваў і сярэдневяковых рэлігійных традыцый ў духоўным жыцці, пашырэння культурных сувязей паміж беларускім і іншымі народамі.
Народнасць – гістарычна склаўшаяся моўная, тэрытарыяльная, эканамічная і культурная супольнасць людзей, уласціва рабаўладальніцкаму і феадальнаму ладу. Да асноўных прыкмет народнасці таксама адносяцца: этнічная самасвядомасць, саманазва, пэўны псіхічны склад характэру. Беларуская народнасць утваралася паступова на аснове старажытнарускай народнасці. Якія фактары паўплывалі на гэты працэс?
Узнікненне беларускай народнасці і яе развіццѐ былі перш за ўсѐ звязаны з тэрытарыяльным адзінствам рассялення. Прыродныя ўмовы Беларусі былі ў цэлым досыць спрыяльныя для жыцця і дзейнасці насельніцтва. Умеранакантынентальны клімат, дастатковая колькасць ападкаў, перавага дзярнова-падзолістых глеб – усѐ гэта дазваляла развівацца сельскай гаспадаркі. Ядро этнічнай тэрыторыі беларускай народнасці ў асноўных рысах адпявядала арэалам рассялення яе старажытным продкаў – крывічоў, дрыгавічоў, радзімічаў.
На фарміраванне этнічнай тэрыторыі беларускай народнасці ўплывалі і каланізацыйныя працэсы, што ў пэўнай ступені развіваліся стыхійна, а з часам усѐ больш актыўна выкарыстоўваліся дзяржаўнай адміністрацыяй, феадаламі. Працэс засялення з удзелам беларускага, украінскага, польскага, літоўскага насельніцтва адбываўся ў розных регіѐнах Занѐмання і Падляшша. Акрамя ўсходнеславянскага ў склад беларускага этнасу былі ўліты асобныя групы польскага, балцкага і цюрскага (татарскага) насельніцтва. Яны жылі побач са славянамі і з’явіліся дадатковым кампанентам утварэння беларускай народнасці. Але іх наяўнасць увогуле не парушала цэласнасці этнічнай тэрыторыі беларусаў.