Пассивтік операциялардың экономикалық мазмұны

   АҚ”Центр Кредит Банкінің”баланстық есеп беру 2007 жылға.

Активтер  (мың  тенге)  

Қолма-қол  валюта                                                                                                        1 330 584   

 Ұлттық валюта-тенге                                                                                                  645 833                                                                        

 Шетел валютасы                                                                                                       684 751 

ҚР Ұлттық  банк депозиттері                                                                                      1 136 990  

Басқа банктер  депозиттері(шығынды өтеуге провизия  есептеуінде)                   2 126 216         

Құнды қағаздар                                                                                                          3 392 643 

Аффирленген  бағалы металдар                                                                                        68 838 

Лизингілер  және қарыздар(шығынды өтеуге  провизия есептеуінде)                    21 044 011 

Басқа заңды  тұлғалар капиталына инвестициялау                                                      282 800 

Клиенттердің  төлеңбеген акцептері бойынша  міндеттемелер                                   14 338 

Негізгі қаражаттар(амортизациясы  есептелінген)                                                        831 621 

Материялдық  емес активтер(амортизациясы есептелінген)                                         128 540 

Басқа   да активтер                                                                                                               2 256  190     

Алу: класиффицирленген  активтер шығындарын жабуға басқа  да провизиялар және дебиторлық  қарыздар                                                                                                                                           84 115  

Барлығы активтер(330 584+645 833+684 751+1 136 990+2 126 216+3 392 643+68 838+ 21 044 011+282 800+14 338  +831 621+128 540+2 256 190+84 115 ) = 32 528 656  

Барлығы активтер 32 528 656 

Міндеттемелер (мың тенге) 

Депозиттар                                                                                                                       22 452 532 

 Талап етілегнге  дейінгі депозиттер                                                                          8 568 012 

 Жинақталған депозиттар                                                                                               841 905  

 Шұғыл депозиттар                                                                                                 13 042 615   

ҚР Ұлттық  банк алдындағы қарыздар                                                                             248 360 

Басқа банктер  және ұйымдар алдындағы қарыздар                                                   1 268 157 

ҚР Үкіметі  алдындағы қарыздар                                                                                      380 818 

Банк құнды  қағаздары                                                                                                      1 224 321     

Халықаралық  ұйымдар алдындағы қарыздар                                                              2 463 052 

Төленбеген акцептер бойынша банк міндеттемелері                                                     69 500       

Басқа да  қарыздар                                                                                                                679 230 

Басқа да  міндеттемелер                                                                                                          656 281 

Барлығы міндеттемелер.

(22 452 532+8 568 012+841 905+13 042 615+248 360+1 268 157+380 818+224 321+2 463 052+69 500+679 230+656 281)  =29 442 251                                                                                     

 

Капитал  (мың тенге)     

Жарғылық  акциоенерлік капитал(сатып алынған  акционерлер алдында)                             2 482  484                                                               

Қосымша капитал                                                                                                                         950 456   

Банктердің резерв капиталы                                                                                              228 035 

Негізгі құралдарды  есептеу бойынша резерв                                                                    17 098 

Есептелінген  резерв                                                                                                                1 440 

 Банк әмірінде қалған,бөлінбейтін  таза кіріс өткен жылдың                                         49 169 

Төленбеген таза кіріс.(шығынды жаппағанда)                                                             308 170     

 Барлығы капитал (2 482 484+950 456+228 035+17 098+1 440+49 169+308 170)=  3 086 405

29 442 251+3 086 405=32 528 656                                                                     

Барлығы пассивтер                                                                                                                 32 528 656           

 «Центр  Кредит Банкі» бойынша  біз баланста көріп отырғанымыздай  активті және пассивті операциялар әрдайым тепе-теңдікте болу керек.Актив және пассивтің барлығы 32 528 656 мың  теңгені құрап отыр.Банк балансы тепе-теңдікте .    

«Центр  Кредит Банкі» бойынша мысалға қарастырайық.       

Мысал ретінде салыстыратын болсақ депозиттарды банк міндеттемесінде    ол 22 452 532 мың тенгені құраса,ал активте лизингілер және қарыздар  жағында 21 044 011 мың тенге құрады,бұдан айырма 1 408 521 мың тенге екенін көріп отырмыз.    

«Центр  Кредит Банкі»    

1)Міндеттеме: 22452532 (депозиттер)                           

32528656  (жалпы активтер және міндеттеме)       

 Актив:  21044011          (лизингілер және қарыздар)                                            

32528656          (жалпы  активтер және міндеттеме)       

 Айырма 1 408 521 мың.тг 4,3% құрады.      

 

Актив, пассив операциялар	32528656
Депозиттер	22452532
Лизингілер  және қарыздар	21044011
Міндеттемелер бойынша үлес салмағы	69.0%
Актив бойынша үлес салмағы	64.7%

 

  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
      

 

 

    Депозиттарды  банк міндеттемесінде ол 22 452 532 мың тенгені құрады,ал активте лизингілер және қарыздар  жағында 21 044 011 мың тенге құрады,бұдан айырма 1 408 521 мың тенге.Сонымен барлық депозиттар  қаржысын банк лизингілер және қарыздарға салады.Бұл деген өте жақсы көрсеткіш.Банк лизінгі және қарыздарға ақшаны басқа капиталдан алған жоқ. Банк өзінің жарғылық капиталына тиіскен жоқ.     

Бұл бөлімді қорыта айтқанда, активті  және пассивті операциялар бойынша  әр қашанда өзара байланыста болу қажеттілігін түсіндік. Бұл байланыссыз  банк балансының дұрыстылығы болмайды. Актив операция жағы пассив операция жағында тепе-теңдік болу қажет. Банктің әрі қызметін жалғастыру үшін баланс дұрыстылығы, дәлдігінің болуы.      

 Пассивтік және активтік операциялар   бір–бірімен  тығыз  байланысты.  Мысалы,  пассивтердің  құрылымы  мен  сипаты  көп  жағынан   банктің  активтік  операцияларды  жүргізудегі  мүмкіндігін  анықтайды,  ал  несие  саласындағы  банк  саясатының  өзгеруі  ресурстардың  сипатына  елеулі  әсерін  тигізеді.   
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
     

3  бөлім ДЕПОЗИТТЕРДІ  ЫНТАЛАНДЫРУ ЖӘНЕ  ҰЛҒАЙТУ КӨЗДЕРІ            

3.1 Экономиканың  қазіргі  секторында депозиттерді ынталандыру  және  ұлғайту  көздері.      

 Қазіргі  уақыттағы  банктік   жүйе  ресурстық  базасының   әрі  қарай  өсуі  2  негізгі   қайнар  көзге  ие:  бұл   депозиттер  (жеке  және  заңды   тұлғалар),  сонымен  қатар   жинақтаушы  зейнетақы қорларының  активтері.  Екінші  деңгейлі  банктер  депозитіне  арзан  және  «ұзын»  ақшаға     қатысты    көздер  ретінде  зейнетақы  қорларының  активтерін  тарту  үшін  банктер орнатылған  жағымды  жағдайды   (нарықты  шектеу  және мемлекеттік  бағалы  қағаздар  табыстылығының  төмендеуі,  корпоративтік  қағаздар  нарығының  дамымауы)  сәтті  қолданады.  2006 жылдың  жеті  айы  ішінде  екінші  деңгейлі  банктер  депозиттеріне  жинақтаушы  зейнетақы  қорлары  активтерін  салу  үлесі  шамамен  4 есе  өсті,  1.08.2008ж мәліметтері  бойынша олардың көлемі  жинақтаушы  зейнетақы қорының инвестициялық портфелінің 9,45%-ін  құрады,  жылдың  басына  осы мандар  2,6% -ке  теңелді.    

Екінші  деңгейлі  банктер  (ЕДБ) депозиттері  жағдайының  динамикасы  ЕДБ  ресурстық  базасына   жағымды  және  жағымсыз  әсері  бар  келесі  негізгі  тенденциялармен  сипатталалды:     

- ҚР  ЕДБ-ң  активтер  құрылымында депозиттердің  үлес  салмағының  және  жалпы  көлемінің  өсуі.  Депозиттер   үлес  салмағының  ұлғайыуы 2007 жылы – 8,8 % ұлғайса, 2008жылы – 5,9 %, ал 2009жылдың   9 ай ішінде 1,3%  өсіп,   56,7 % -ға жетті;

• Депозиттердің  жалпы  көлемінің ұлғаюы шетел валютасындағы   салымдардың  тез  өсуі   арқасында болады, 2009жылдың  9 ай ішінде  шетел  валютасында  депозиттердің   өсу  темпі  ұлттық валютадағы  көрсеткіштерге қарағанда  2 есе өскен   (2007 жыл  үшін депозиттер  өсуінің  темпі   теңгеде   74,3 %,  ал   2008 жыл  үшін  – 62,8 %,   2009 жылдың   9 айы  ішінде  – 58,0%  құрады).

 

    Жеке   тұлғалар  депозиттерінің өсу  темпінің  жоғарылауы  2009 жылдың  9 ай  ішінде  10,8%  құрады,  сонымен  бірге  42,3%-ке  жетті,  заңды  тұлғалармен  салыстырғанда,  депозиттердің  жалпы  көлемінде   жеке  тұлғалар  депозитінің  үлес  салмағында  жағымды  көрініс  тапты. Жеке  тұлғалар  депозиттері жалпы көлемінің   өсуі  шетел валютасындағы салымдар  арқасында пайда болады.  Жеке  тұлғалар  депозиттерінің  өсу темптері  2007жылы -  74,6%,  2008 жылы – 66,5%,  2009 жылдың  9 айында – 90,6%  құрады,  ал   заңды тұлғалар  депозиттерінің  өсу  темптері  сәйкесінше  134,4%,  74,5%,  19,2%.    

Мерзімді  депозиттер  өсуінде  талап  еткенге  дейінгі  депозиттермен  салыстырғанда  тенденциялар  өзгеруін  белгілеуге  болады,  егер  2007-2009 жылдарда  байқалған  талап  еткенге  дейінгі депозиттер үлес  салмағының  түсуі бойынша тұрақты тенденция тартылған депозиттер жалпы көлемінің 2007 жылы - 63,3%  және  2008 жылы - 56,6% байқалса,  ал  2009 жылдың  9 айында  керісінше тенденция талап еткенге дейінгі депозиттер  үлес  салмағының 0,2% ден  36,8%   өсуі  байқалды.    

Нәтижесінде  жедел  депозиттер  үлес  салмағы    01.09.09 жылы – 60,7%,  тамызда  60,9%  құрады.  Сондай-ақ мерзімді  депозиттер  негізінде  депозиттер  өсуі  арқасында  өсетін  ерекшелігі  бар екенін  ескеруге  болады:  жеке  тұлғаларды  шетел  валютасында  және  заңды  тұлғаларды  ұлттық  валютада,  ал  талап  еткенге  дейінгі депозиттер – ұлттық  валютадағы жеке  тұлғалардың  депозиттері  арқасында,  шетел  валюасындағы заңды  тұлғалардың  депозиттері  арқасында.      

Сонымен,  ҚР  ЕДБ  ресурстық  (депозиттік)  базасының  баланстануы  бойынша  келесі  бағыттарды  атап  өтге  болады.  Біріншіден,  мерзімді  депозиттердің үлес  салмағы  мен  көлемінің  әрі  қарай  ұлғаюы   бойынша  шаралар  кешені  қажет  (әсіресе,  1 жыл  немес  одан  көп  айналым  мерзімі  бар  депозиттер).  Екіншіден, американдық  экономиканы инвестициялау құрамы  ретінде   депозиттердің  «долларизациясымен»  байланысты  бірқатар  шаралар  кешені  қажет.     

Осыған  байланысты  келесі  шараларды  ұсыну  қажет:

• банктің  банкроттығы  жағдайында  жеке  тұлғалар  салымдарының  (депозиттерінің)  кепілдеме  беру  (сақтандыру)  қоры жағынан  жедел  салымдар  бойынша  толық  компенсацияның  аса  жоғары  соммасын қою.  1,5 жылдан  жоғары мерзімде  депозитке  салу  кезінде толық компенсация соммасын  400 мың тг-ге  дейін көбейту,  және  2 жылдан  жоғары  мерзімде  депозитке салу  кезінде Қормен  мерзімдік депозиттердің   100%-к   сақтандыруын   қою;
• ұлттық  валютада  1,5 жылдан жоғары  мерзімде депозитке  кезінде  валюталық  бағамның  75%- ке желілік  өзгеруі  жағдайында  сақтандырма  қабылдау,  ал  2 жылдан  жоғары мерзімде     едпозитке  салу  кезінде жеке  тұлғалардың  салымдарын  кепілдендіру  қоры  жағынан 100%-к   сақтандыруын   қою;
• шоттар  бойынша  шетел  валютасында  ұлттық  валютасына  қарағанда  резервирлеудің    аса  жоғары   мөлшерлемесін  қабылдау. 

 

    Бұл бөлімді қорытындасақ, заңды  тұлғалар  мерзімді  депозиттерін  ынталандыру  үшін,  коммерциялық  банк  шараларынан  басқа, мемлекеттік  органдар  тарапынан  келесі  шараларды  қабылдау  мақсатты  деп  ойлаймын:

• банк  клиенттері  үшін  мерзімді  депозиттер  проценттері  бойынша салықтық  мөлшерлемелерді  төмендету,  яғни  олар  талап  еткенге  дейінгі  депозиттерден төмен  болуы  керек.  Қазір  заңды  тұлғалар депозиттерден  проценттер  бойынша  табыстан  15% -ін төлейді,  1 жылдан  жоғары мерзімді  10%  және  1,5 жылдан  жоғары  мерзімді  5%  мерзімді  депозиттер   бойынша  салықты  төмендету  қажет.  Осыған  сәйкес,  Салық  кодексіне  өзгертулер  енгізу  керек   (4 бөлім.  Корпоративтік табыс  салығы,  21 тарау,  135 бап,  2 пункт);
• жинақтаушы  зейнетақы   қорларының  депозиттері  мерзімін  өсіру  қажет,  яғни   қазіргі  уақытта  ЖЗҚ-ға 3  айға   дейінгі  ЕДБ-дегі   депозиттерге  қаражат  салуға  рұқсат  етілген,  менің  ойымша,  ЖЗҚ-на  депозиттерге  1 жыл және  жоғары  мерзімге  салуға  рұқсат  беру  керек,  бірақ та  банкротқа  ұшыраған банктер  мен  ЖЗҚ-ң әлеуметтік  ролін  ескере  отырып,  біріншіден,  ЖЗҚ-на 3 айдан  жоғары  мерзімге  салымдар  жасауға  рұқсат  етілген (1 топ  банктері)  банктер  тобын  шектеу;  екіншіден,  ЕДБ  депозиті  салымдарының   лимиті  15%-тен  жоғары  емес   ЖЗҚ-на  бір  банкке  инвестициялауға  рұқсат  беру;  үшіншіден,  1 жылдан  аз  емес  мерзімі  бар  мерзімді  депозиттерді  сақтандыру  үшін  заңды  тұлғалар мерзімді  депозиттерін  сақтандыру  қорын  құру,  осыған  сәйкес  компаниялармен  зейнетақы  активтерін  басқару  бойынша инвестициялық  қызметті  орындау Ережесіне  шамалы  өзгертулер  енгізу  қажет  (14.12.98 ж қойылымына  сәйкес  енгізілген  өзгертулер).