Электронды-анықтамалық жүйені құрастыру

2.1 Жоба файлын жасау  технологиясы

 

 

CHM – бұл Compressed HTML Help  файлының кеңейтілуі. Форматты Microsoft гипермәтіндік анықтамалық  жүйелер үшін ойлап тапқан.  CHM файлын қарау үшін жүйеде InternetExplorer-дің  болуы жеткілікті. CHM файлдарында  әдетте Мазмұны – навигацияны  оңайлатуға арналған мақалалар тізімі бар жеке панель болады. CHM  файлдарында мазмұнының болуы  Windows-та  оның алдында қолданылған анықтама HLP  файлдарынан басты ерекшелігі.

Адамдар CHM форматында анықтама құрау процесімен қызығады. Оны екі  сөзбен айтып түсіндіру қиын. Оны түсіндіру үшін берілген курстық жұмыста «Кино әлемі» тақырыбы бойынша анықтамалық жүйе құру керек.

Кез келген мазмұнында ағаш тәріздес құрылымы, іздеуі бар және Избранное  закладкасына файлдарды қосуға болатын CHM файлын құру сипатталған. Мұнда анықтамалық жүйені құрудың ең қарапайым жолы көрсетілген. CHM файлына енгізілетін ақпаратты дайындалған, яғни өзінің ішінде сілтемелер, суреттер және өзге де объектілер орналасқан. Ең алдымен   CHM файлын құру мен компиляция процесі сипатталады. 

Анықтамалық жүйені неғұрлым тиімді әрі қрапайым құру үшін екі бағдарламаның бірі қолданылуы тиіс: Microsoft HTML HelpWorkshop не HTM2CHM.

HTM2CHM – Ярославом  Кириллов жасаған жұмыс істеуге  ыңғайлы кішкентай бағдарлама. Оның  орысша да интерфейсы бар және  ол қолданушыға түсінікті. Егер де анықтамалық жүйеде CHM файлында толық мәтіндік іздеу, индекс қажет болмаса және CHM файлының түрін кең жөнге келтіру қажет болмаған жағдайда HTML HelpWorkshop бағдарламасын қолданбауға да болады. Мазмұнын құрып, беттерді дұрыс тәртіпке келтіру және түрлі иконкаларды пайдалануды HTM2CHM бағдарламасында да жасауға болады.

htm2chm жеке  HTML-беттерін не жеке бүкіл сайттарды  CHM-файлдарына компиляциясын немесе керісінше  CHM-файлдарын HTML форматындағы бастапқы құжаттарға қайта жасауға арналған утилита болып табылады. Құрастырылатын анықтамалықтарда автоматты түрде ағаш тәріздес мақалаларының аты өзгертілетін мазмұн жасалады.

CHM-файлын htm2chm бағдарламасында құрастыру  үшін барлық біріктірілетін файлдарды  бір каталогқа көшіріп файлдардың индексациясын (Generator операциясы) жүргізу қажет (сурет 2.1).

 

 

Сурет 2.1 – htm2chm-де бастапқы файлдарды индекстеу

 

Одан кейін компиляцияны Compiler батырмасына басып, жобаның барлық мәліметтері бар буманы(яғни барлық HTML-файлдары мен суреттерімен бірге)  нұсқап, индекстену процесінде жасалған index.htm-ді тамырлық  HTML-файл ретінде нұсқап  орындаймыз (сурет 2.2).

 

Сурет 2.2 – htm2ch-де CHM-файлының компиляциясы

 

HTML HelpWorkshop –  Microsoft программистерінің туындысы (сурет  2.3).  HTM2CHM бағдарламасына қарағанда,  ол аса түсініксіз әрі оның  орысша интерфейсы жоқ. Мазмұн  файлын кириллицада дұрыс жасай  алмағанынан басқа барлық функционалдық  жағы қол жетімді. творение программистов. HTML HelpWorkshop бағдарламасында жасалатын оқулық HTM2CHM  бағдарламасында жасалған анықтамалық құжаттан гөрі ықшам болып шығады.

HTML HelpWorkshop жайлы  әңгіме ұзақ болмақ. Себебі алғашқы  рет жобаның көп жөнге келтіретін орындарын нұсқау қажет.

Microsoft HTML Help Workshop – CHM форматында  көмек файлдарды жасайтын көбінесе  өндеушілерге арналған мамандандырылған  шешім. Тегін болуы себебімен  қолданушылардың кең шеңберіне  ұсынылады, берілген пакетті интуитивті  түснсікті әрі қабылдауға оңай деп айта алмаймыз, оны оқу үшін аз емес уақыт керек, оның орысша не қазақша интрефейсы жоқ деуге болады.

 

 

Сурет 2.3 – Microsoft HTML Help Workshop бағдарламасының түрі

 

Microsoft HTML Help Workshop кірістірілген  иерархиялық мазмұны және алдын ала дайындалған HTML-файлдарынан генерацияланатын құжаттар бойынша толық мәтіндік іздеуі бар анықтамалық мәліметтерді құруға мүмкіндік береді. Қажет болған жағдайда оның негізінде құрастырылған құжат жеке беттердің түзетуі кірістірілген редакторында кодтық деңгейде болуы мүмкін, редактор мүмкіндіктері тэг енгізу мен шрифті өзгертумен шектелген. Мәтіндік құжаттарға кестелер, OLE-объектілер, гиперсілтемелер, батырмалар және т.б. енгізумүмкіндіктері қарастырылған. Кірістірілген графикалық редакторда скриншоттарды құру, суреттерді  grayscale резиміне не 256-немесе 6-түсті түрге айналдыру, өлшемі мен фооматын өзгерту қарастырылған. Мазмұны қолмен жасалады және қиын ағаш тәріздес құрылымды болуы мүмкін. CHM-құжатының сыртқы түрін жөнге салуға болады: навигациялық панельдегі (мысалы, «Содержание», «Индекс», «Поиск», «Избранное») закладкалар панелін реттеу, ондағы батырмалар тізімін, терезе өлшемін және т.б. Беттердің әрқайсысы тез іздестіру үшін кілтті сөздер жиыны қарастырылады.

 

 

 

 

2.2 Анықтамалық  ақпаратты дайындау

 

 

Ең алдымен таңдалған  тақырып бойынша қажет мәліметтерді түрлі дерек көздерінен тауып, оны  қолданушы білімі мен құрылып  жатқан анықтамалық жүйе деңгейіне  байланысты  редиктирлеп өзгерту  керек. Егер құрылып жатқан анықтамалық  мемлекеттер жайлы болса, онда географиялық мәліметтер, егер спорт жайлы болса, онда жаңалықтардан, спорттық бағдарламалардан спорт жайлы мәліметті, ал егер кино жайлы болса, онда соңғы кездегі және бұрынғы кинофильмдер мен актерлер жайлы ақпарат табу керек.

HTML-файлды кез келген мәтіндік редактор арқылы дайындауға болады. Егер мәтіндік редактор терілген мәтінді  HTML-форматында сақтауға мүмкіндік беретін болса, онда оны тез жасауға болады. Егер қарапайым редакторды қолданатын болсақ, мысалы, Windows құрамына енетін Блокнотты, онда HTML тілі негіздерін оқып үйренеуге тура келеді.

Қарапайым жағдайда барлық анықтамалық ақпарат бір ғана HTML-файлына енгізілуі мүмкін. Ал егер анықтамалық жүйе бойынша навигация  үшін  анықтамалық ақпараттың барлық бөлімшелері аталатын Содержание вкладкасын қолодану керек деп тұжырымдалады, бұл жағдайда әрбір бөлімшенің ақпараты жеке-жеке HTML-файлдарында орналасуы керек. Яғни Microsoft Office Word бағдарламасында құжатты дайындап оны сақтаған кезде HTML форматында сақтау қажет (сурет 2.4).

 

 

Сурет 2.4 – құжатты HTML форматында сақтау

Құрылған HTML-файлында басқа тақырыптық бөлімдерге навигациялайтын  гиперсілтемелер қолданылуы мүмкін.

 

2.3 Анықтамалық жүйенің тақырыптық бөлімдерін құру

 

 

Анықтамалық жүйені құрастырған  кезде анықтамалық тақырыптық бөлімдерді жасау негізгі операциялардың бірі болып табылады. Идеалды түрде ол классификациялаудың ортақ принципімен біріктірілген анықтамалық бөлімдерінің қысқа ғана тізімнен тұруы керек. Әдетте тақырыптық бөлімдер иерархиялық жүйеде ұйымдастырылады. Бұл қолданушыға жалпы тақырыптан жеке тақырыптарға орналасуға мүмкіндік береді. Сонымен бірге әрбір бөлім басқа тақырыптарға қажеттіліксіз ең жоғары иерархия бөліміне өтуге болатын жеткілікті сілтемелер саны құрауы қажет.  Тақырыптық бөлімдердің жиынын анықтау аса қажет болғанымен бұл қажеттілікті орындау үнім мүмкін бола бермейді. Бұл жағдайларда анықтамалық жүйеге қосымша терезе енгізу қажеттілігі туады.  

• Қалқып шығатын терезе қолданылатын терминдер сипаттамасынан құралуы мүмкін. Кейін терезе қосымша ақпаратты шығару үшін қолданылады. Жүзіп шығатын терезе жетімді анықтамалық жүйенің орындары ирек сызықпен ерекшеленген мәтін түрінде көрінеді.
• Ағымдағы анықтама бөлімінен шықпай-ақ қосымша терезе қосымша ақпаратты алу үшін қолданылады. Алдыңғы терезеден гөрі оның өзінің атауы (және қажет болған жағдайда айналдыру жолағы) болады. 

Менің таңдалған  «Кино әлемі» тақырыбым бойынша  киноны жанрлар бойынша бөлу жүзеге асырылған және сол бөлімдерге өту  бас беттегі сілтемелер арқылы жүзеге асады және керісінше (сурет 2.5).

 

Сурет 2.5 – Анықтаманың тақырыптық бөлімдері

Тақырыптық  бөлімдер таңдалған тақырыпты толық  қамтып қолданушыға ыңғайлы формада  болуы керек.

 

2.4 Мазмұнын  құрастыру 

 

 

Мазмұны – кез  келген CHM файлының міндетті бөлігі. Бұл  закладкаларда  барлық мақалалар(бөлімдер) атауы көрініп тұрады. Бұл тізім тізбектелген не ағаш тәріздес болуын қолданушыға ұсынылатын ақпарат құрылымына байланысты болады. Кей кезде қысқаша TOCфайл (TableofContents) деп атайтын .HHC кеңейтілуі бар файл мазмұнына жауап береді. TOC файлын құрылғаннан кейін бастаймыз.

Әдеттегідей  мақалалар атауы HTML беттерінің (тег TITLE) атауларынан құралады. Мазмұнның  бастапқы файлын құру үшін HTM2CHM бағдарсъламасын  қолданамыз, себебі HTML HelpWorkshop бағдарламасында 

генерацияланған TOC файлының кириллица қате көрінісі мәселесін шеше алмадым.

HTM2CHM бағдарламасында  мазмұн файлын құру – оңай  операция. HTM2CHM бағдарламасын қосып  бағдарламаның жұмыс істеу режимдерін  көреміз (сурет 2.6).

 

 

Сурет 2.6 – HTM2CHM бағдарламасындағы жұмыс істеу режимдері

Мазмұнды  таңдап, HTML файлы бар буманы және нәтижеленген TOC файл аты мен орналасуын нұсқау қажет мазмұн бетін генераторы бетіне өтеміз (сурет 2.7).

Сурет 2.7 – HTM2CHM бағдарламасында мазмұн файлын құру

Мазмұн файлын генерациялағанннан кейін мазмұнға кіретін барлық мақалалар вертикалды сызықтық тізім түрінде редакторда ашылады (сурет 2.8).

Сурет 2.8 – TOC файлының редакторы

HTM2CHM мақалаларды алфавит бойынша сұрыптауды автоматты түрде немесе қолымен жасауға мүмкіндік береді. Мақалалар атауларын редиктирлеуге болады, сонымен қатар мақалаларға жеке иконкалар белгілеуге болады. Ағаш тәріздес құрылым мен иконкаларды белгілеу HTML HelpWorkshop-та да жасауға болады, бірақ  HTM2CHM бағдарламасында бұл ыңғайлы жасауға болады. 

Мысалы, HTM2CHM-де мақалалардың орнын өзгерту  CTRL батырмасын баса отырып тінтуірмен ыңғайлы жасауға  болады. Иконкалар да оңай қойылады. 

Қысқаша айтқанда, мазмұн файлын редактирлеу HTM2CHM бағдарламасында жасауды ұсынамын, ал CHM файлының қосымша күйге келтіру қажет болса, онда ол үшін HTML HelpWorkshop-ты қолдану керек деп ойлаймын.

 

2.5 Компиляция  орындау

 

Компиляция  — бастапқы анықтамалық ақпараттың анықтамалық жүйе файлына (СНМ-файл) айналдыру процесі.

HTML Help үшін бастапқы  ақпарат болып келесілер саналады:

• проект файлы(ННР-файл);
• контекст файлы (ННС);
• анықтамалық ақпарат файлы (НТМ-файлдар);
• иллюстрациялар файлы (GIF- и JPG-файлдар).

Компиляция  нәтижесі анықтамалық жүйе файлы (СНМ-файл)болып табылады.

Анықтамалық жүйені оңайырақ Microsoft HTML Help Workshop не htm2chm көмегімен құрастыруға болады.

Анықтамалық ақпаратты  құрастыру үшін мыналар керек:

• анықтамалық ақпарат файлдарын дайындау;
• проект файлын жасау;
• контекст(мазмұн) файлын жасау;
• компиляцияны орындау.

Соңғы аталған  үш қадам HTML Help Workshop не htm2chm бағдарламасында орындалады.

Мазмұн файлы  дайын болған соң, CHM файлының компиляциясына өтуге болады. Бағдарламаның бас  терезесінде Создать үлкен батырмасын басамыз (сурет 2.9).

 

 

Сурет 2.9 – CHM файлының компиляция диалог терезесі

 

Жаңа ғана құрылған мазмұн файлы жайлы ұмытпай, барлық өрістерді толтырамыз. Бірнеше секундтан  соң CHM файл дайын болады.

Өкінішке орай, HTM2CHM толық мәтіндік іздеуді жасау  мүмкіндігі жоқ, сондықтан Мазмұнымен аяқтап, CHM файлымен жұмысты мен  HTML HelpWorkshop-та жалғастырдым. Онда басқа да жаңа мүмкіндіктер ашылды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3 «Кино әлемі» электронды-анықтамалық жүйені практикалық енгізу

 

 

Кино – қазіргі  кезде аса белгілі кең таралған салалардың бірі. Қазіргі таңда кинетматографты жалыққан кезде қолданатын ең күшті құрал деп сану кең таралған. Адамдар әлемде түрлі кино қарайды. Бұрын бұл ақ-қара кино болса, ал қазір түрлі түсті. Бірақ бұл тек сауық қана емес, сонымен бірге білімді байытудың бірден бір құралы болып табылады. Көптеген Жер, планеталар, жануарлар, өсімдіктер, адамдар және т.б. жайлы оқуға арналған фильмдер бар. Бүгінгі таңда дамдар оқыдан гөрі көруді ұнатады. Бұл уақыт үнемдеуге мүмкіндік береді. Сонымен бірге прогресс бір орында тұрмайды, онымен бірге кинематограф жылдан жылға жақсарып, бұл индустрияға көптеген адамдарды  қызықтырып келеді. Ғалымдар өте ертеде тарихда болған оқиғаларды оның көмегімен қалпына келтіре алады. Бұл ғылымға енгізген ең маңызды әрі қажет салым болып табылады. Сондықтан бұл тақырып мен үшін аса маңызды.