Электронды-анықтамалық жүйені құрастыру

Электронды-анықтамалық  жүйені құрастыру

                                  

Мазмұны

 

 

	Кіріспе	3
1	Электронды-анықтамалық  жүйелер	4
2	Электронды-анықтамалық  жүйелерді құрастыру кезеңдері	6
2.1	Жоба файлын жасау технологиясы	8
2.2	Анықтамалық ақпаратты дайындау	12
2.3	Анықтамалық жүйенің  тақырыптық бөлімдерін құру	13
2.4	Мазмұнын құрастыру	14
2.5	Компиляцияны  орындау	17
3	«Кино әлемі»электронды-анықтамалық  жүйені практикалық енгізу	19
	Қорытынды	20
	Қолданылған әдебиет	22

 

Кіріспе

«Жылдамдықтар ғасырында» уақыт алтындай бағаланады. Адамдардың тамақтануға, өзімен айналысуға, отбасысымен айналысуға, кітап оқуға әрі реферат жазуға уақыты жоқ болып жатады. Кейде өмірге де уақыт жоқтай көрінеді.

Әрбір әрекет түріне алтындай уақытты үнемдеудің өз әдістері бар. Кітап оқу, реферат жазу және т.б. жағдайларда анықтамалық шығарылымдар мен кітаптардың анықтамалық аппаратын қолдану болып табылады. Ал белгілі бір бағдарламамен жұмыс жасаған кезде сұрақтар туындауы мүмкін. Бізге қажет объекті, оның функциясы, тағайындалуы, қолданылуы жайлы ақпаратты алу үшін анықтамалық қолданылады. 

Анықтамалық –  белгілі бір тәртіппен орналасқан іздеуге ыңғайлы оқуға арналған ғылыми не қолданбалы ақпарттың қысқаша  бөлігінен тұратын құрал. Анықтамалық әдебиетке түрлі энциклопедиялық сөздіктер, анықтамалықтар, статистикалық жинақтар, тарихи оқиғалар хроникасы, жолсілтемелер жатады. Анықтамалықтар оқырмандар үшін білімнің барлық облыстарында кез келген сұрақ бойынша байытылған  ақпарат ұсынады. Барлық анықтамалық құралдар қолданушыға оны қызықтыратын ақпаратты тез табуға мүмкіндік беретін іздеудің ыңғайлы аппаратымен жабдықталған. Анықтамалықтар білімнің тек негізін қалайды деуге болады, ол білімнің бір облысында базалық білім береді. Одан жан-жақты ақпаратты алғашқы дерек көздері мен оқу құралдары беруі мүмкін. Сондықтан көптеген анықтамалықтар кең библиографияға ие, сонымен оқырмандарды қажет бағытқа бағыттайды. 

Қазіргі заман  ақпараттық заман болғасын сонымен  бірге компьютерлік ғасыр болғандықтан жаңағы ақпаратты да электронды түрде сақтау қолданушыларға ыңғайлы болып табылады. Сондықтан берілген курстық жұмыстың тақырыбы электронды-анықтамалық жүйе құру болып табылады. Онымен жұмыс істеу процесінде пайда болған қиындықтарды шешу, артықшылықтары мен кемшіліктерін зерттеу мақсаты болып табылады.

Жұмыс мақсаты: профессионалды анықтамалық жүйе жасауды үйрену. Анықтама файлдарын құру бойынша ерекшеліктер мен мүмкіндіктерді зерттеу.

Мұнда анықтамалық  жүйені құрастыру қызығушылықтар мен хобби сәйкес тақырып таңдалып, сол тақырып бойынша мәліметтер жинастырып, келесі сұрақтарды қамтитын анықтамалық жүйе құрастыру қажет:

• Тақырып бойынша  анықтама бөлімдері (гүлдер, кітаптар, кино және т.б.) ;

• Мәліметтермен жұмыс  анықтама бөлімі;

• htm2chm бағдарламасымен  жұмыс бойынша жалпы сұрақтар (өте-өте қысқа, және тек әсер еткені ғана);

«Кітаптар» мен «бөлімдер» құрылып, кілтті сөздер мен индекс бойынша  іздеуді жасау керек.

1 Электронды-анықтамалық  жүйелер

Бағдарламаның анықтамалық жүйесі немесе анықтама файлы берілген программалық  өніммен қалай жұмыс істейтінін туралы толық әрі соңғы ақпаратты қолданушыға беру үшін керек. Анықтамалық жүйе келесі талаптарды қанағаттандыруы қажет:

1. Бағдарламаны қолдану сұрақтары бойынша толық сипаттама беру.
2. Бағдарламаны қолдану сұрақтары бойынша графикалық материалдардың болуы.
3. Бағдарламаның кез келген формасынан сұратуға болатын қол жетімділік.
4. Ақпаратты іздеудің ыңғайлы жүйесі контексті сипаттаманың болуы.
5. Минималды мүмкін мөлшердің болуы.

Программалық  өнімнің анықтамалық жүйесі жобаны жасаушылар тобымен жазылады. Бағдарламаның ақпараттық толтырылуына жауап беретін адамдар программалық өнімнің тағайындалуы туралы ақпаратты жазады, ақпараттық толтырылуын сипаттамасын және бағдарламаны қолдану жайлы кеңес береді. Программалық код жасаушылар бағдарлама функцияоарына сипаттама, интерфейс элементтеріне тағайындау және жұмыс әдістерін береді. Сонымен бірге программисттер анықтамалық жүйе жиналуын және оның бағдарламаға интеграциясын жасайды. Бағдарламаның анықтамалық жүйесі алғашқы тестілеу орыдалады. Алғашқы тестілеу мақсаты дайын есес қолданушының бағдарламамен жұмысына арналған  анықтамалық жүйеде өлі гиперөтулер жататын  кемшіліктерін, сипаттама сәйкессіздігі яғни реалды бағдарламалық интерфейс, ұсынылатын ақпарат жеткіліксіздігінтабу болып табылады. Программалық өнімді жасаушылар тобы алғашқы тестілеуді өткізеді. Жиналған анықтамалық жүйенің деректерді бірге оқу жүзеге асырылады. Барлық сұрақтар, ұсынулар мен ескертулер құжаттандырылады. Табылған мәселесі бар орындар жайлы талқылау жүргізіледі. Бұл талқылаудың мақсаты анықтамалық жүйедегі қажет өзгертулерді анықтау болып табылады.

Анықтамалық жүйе қолданушы өзін қызықтыратын (мақалалар  қорымен шектелген) тақырып бойынша  максималды нақты (релевантты) ақпарат  алу үшін қажет. Мақаланы таңдау әдетте анықтаманың бөлімшелерінің иерархиясы бойынша жүзеге асады. Анықтамалық жүйелер іздеумен қиыстырып жасалады, онда релевантты мақаланы таңдау берілген кілтті сөздер немесе (толық мәтіндік іздеумен) сөйлем бөлігі бойынша анықталады. 

Анықтамалық жүйелердің мысалы – программалық өнім анықтамасы :  MS Windows платформасы үшін HTMLHelp, Unix-түрлі операциялық жүйелер үшін  man.

 Анықтамалықтардың  келесі типі – қойылған сұраққа  бір қысқа жауап беретін сұрақ-жауап  жүйелері. Оған электронды телефон  анықтағышы мысал бола алады.

Сонымен қатар  телефон анықтамалық-сервистік қызметтер  бар, оның қызметкерлері абоненттерге түрлі сұрақтарға жауап беріп, түрлі  қызметтер көрсетеді.

Қазіргі таңда анықтамалық  жүйелердің екі түрі бар, олар WinHelp пен Compiled HTML (CHM) және айта кететін жайт  WinHelp-тің ескі версиясы Windows 3.x-та да болған. Одан қазіргірегі болып CHM қолдану саналады, бірақ әлемде  түрлі Windows 95 болғандықтан, екі түрлі жүйелер үшін екі түрлі анықтама жасаған жөн.

Бірінші тип ол анықтамалық  жүйенің стандартты терезесі арқылы қол жетімді интерактивті құжаттандыру. Әдетте бұл тип қолданушыға қосымша жайлы, оның функциялары және т.б. жайлы ақпаратты хабар беру үшін қолданылады. 

Екінші тип болып  контексті көмек болып табылады. Үлкен емес қалқып шығатын терезеге шығатын қысқа ақпаратты беру үшін арналған. Қолданушы жұмыстан алаңдатылмай тұрып объект функциялары мен оның тағайындалуы жайлы ақпаратты алу үшін қосымшада анықтамалардың барлық типтері қолданылуы тиіс. Егер ол ақпарат жеткіліксіз болса, ол онда толық құжаттамаға қарайды.

Жиі мынадай қинынырақ  мәселе пайда болады – толық электрондық  кітап, анықтамалық немесе әдімтемелік  құрал жасау. Бірақ бұл жағдайда аса қымбат шешу жолды таңдамаған жөн. Бұдан ақылдырақ істеу қажет, келесідей альтернативті бағдарламаларды қолданған жөн: HelpCruiser, HelpMaker, HelpNDoc, HelpScribble, Microsoft HTML Help Workshop және htm2chm пакеттері.

CHM-файлдарын генерациялау  принципі әр түрлі шешімдерде  ұқсас болып келеді. Әдеттегідей  алғашында бастапқы файлдарды  дайындаған жөн (бағдарламаға байланысты олар HTML, DOC және т.б. басқа форматтарда болуы мүмкін).   Әдетте оларды бір каталогте – міндетті түрде егер генерация CHM-құжатының генерациясы осы файлдар негізінде жүзеге асатын болса, басқа жағдайларда бұл шарт қажет емес, бірақ жұмыстың ыңғайлығы үшін қалаулы. Одан кейін жоба файлын құрастырады, оған мазмұн мен индекс құрайды да жобаны ақпаратпен толтырады. Барлығын оның барысында жеке файлдар бір CHM-құжатына айналдыратын компиляция процесі аяқтайды.

Жобаны дайындау мен оны толтыру процесіне қатысты түрлі шешімдерде ол әр түрлі болып келеді. Интернеттен алынған ақпаратты ешбір қиындықсыз тез арада CHM-құжатына біріктіруге мінсіз сай келетін  htm2chm бағдарламасында оны жүзеге асыру оңайырақ. Бірақ ол компиляциялаған файлдарда іздеу мүмкін емес, бірақ мазмұны автоматты түрде жаслады – бастапқы HTML-беттерінің аттары бойынша, бұл мәселені шешудің ең оңай жолы болып табылады.

 

 

2 Электронды-анықтамалық  жүйе құрастыру кезеңдері

 

 

Анықтаманы  құру — аса назарды қажет ететін жауапты процесс. Анықтама  — бұл бағдарламалық қамтамасыздандырумен жұмыс істейтін барлық жастағы адамдарға оның мазмұны түсінікті әрі қарапайым  тілде жазылған бағдарламамен жұмыс істеуге арналған құжат.

Анықтаманы  құру  программист бағдарламамен жұмысқа байланысты барлық ақпаратты қолданушыға ол арқылы жеткізуді жүзеге асыратындықтан көп уақытты алып жатады. Анықтаманы құру процесінің алдында мына бес кезеңді өту керек. 

Бірінші кезең. Қолданушыға түсінікті анықтама мәліметтерін құру.

Анықтама мәтіні тек қана программистке түсінікті анықтамалар мен сөздерден тұрмауы қажет, ондай сөздер синонимдермен алмаслырылып және мүмкіндігіне қарай функциямен жұмыста мысал келтіру керек. Егер сөз алмастырылмайтын болса, онда қолданушы үшін шығып тұратын блокта аббревиатура мағынасы мен түсінідірілуін жасау керек.

Анықтамалық жүйеде графикалық элементтерді қолдану қолданушы  үшін анықтамалық мәліметті оңай түсінуге және белгілі бір функцияның түсінуге мүмкіндік береді.

Жасалған текст  оқылатын болу үшін оның форматтауын жасау керек.

Сіздің анықтамалық  мәліметтернініңіз қаншалықты түсінікті  екенін тексеру үшін, қолданушы қабілеті бар және сіздің жобаңызбен мүлдем таныс емес адамға беріп, одан кейін  оған анықтамалық мәдіметтер бойынша  сұрақтар қойып, егер де ол көбіне жауап берсе, онда мәліметтер түсінікті деген қорытындыға келуге болады.

Басқа түрлі  жасауға болады, қолданушыға сұрақтар қоймай-ақ қарапайым тест (қағазға  да жасауға болады) жасап оны анықтамалық  мәліметтерді оқыған қолданушылар тобына таратуға болады, тесттің нәтижелері анықтамалық ақпараттың қаншалықты түсінікьі екендігін көрсетеді.

Анықтаманың тиімділгін де осы жолмен тексеруге болады, кейін қолданушыға бағдарламадағы бірнеше операцияларды жасауға  мүмкіндік беруге болады

Екінші кезең. Бөлімдерін құру.

Анықтамалық ақпарат  түгел мәтін терілген болмауы  керек, қолданушыға бағдар тауып, оған қажетті мәліметті табуға қиын болады. Анықтамалық мәліметтерді әрбіреуі белгілі бір облыста мәселелерді  шешуге бағытталған топтарға бөлінуі  керек. Мәліметтің бөлінуі логика бойынша болуы қажет, анықтамалық ақпараттағы ортақты мысалы, белгілі деретермен жұмыс істеуге қатысты функцияларжәне т.б. көрсету қажет.

Үшінші кезең. Қайта жасау мен деректердің  кілтті сөздерін жасау. 

Кілтті сөздер анықтамалық жүйенің беттерін байланыстыруға және жүйенің семантикалық ядросын құруға мүмкіндік береді. Беттер арасындағы байланыс бір беттен келесі бетке өтуді тездетіп, сонымен қажет мәліметті аз уақытта табуды қамтамасыз етеді. Беттер арасындағы қайта жасау кілтті сөздер негізінде жүзеге асырылады.

Төртінші кезең. Іздеу механизмін құру.

Іздеу механизмі  анықтамалық жүйеде навигация құралы болып табылады. Көп жағдайда немесе үнемі іздеу механизмі мәліметті  кілтті сөздер не мәтін  негізінде  жүзеге асырылады. Кілтті сөздер бойынша  іздеуді қолданып, анықтамалық жүйеден мәтіннен іздегеннен гөрі қажет ақпаратты тезірек табуға болады, Поисковый механизм, является средством мгновенной навигации в справочной системы.

Бесінші кезең. Қабықшаны таңдау.

Анықтамалар келесі форматта жасалуы мүмкін: doc (rtf), pdf, chm, hlp, exe, html және т.б. Осы форматтардың әрбіреуінде мысалы, doc, pdf сияқты, анықтамалық жүйені құру төртінші кезеңін жүзеге асырыла бермейді. Себебі одармен жұмыс бойынша қосымша бағдарламалық қамсыздандыру қажет. Анықтамалық жүйе үшін қабықшаныдербес таңдауға болады, бұл қолданушы үшін бқосымша бағдарламалық қамсыздандыруды іздеп қиналмауға және операциялық жүйемен ОС Windows автоматты түрде қабылданатын   мысалы, rtf, hlp, exe сияқты анықтамалық форматты қолдануға мүмкіндік береді. Өнімнің түріне назар аударған жөн, егер орындалған бағдарлама кроссплатформалы болса, онда қапараттық жүйе де кроссплатформалы болуы керек.

Анықтамалық жүйені құрастырып жазу.

Анықтамалық мәліметтерді қабықшаға енгізуді, кіллті сөздер тізімін автоматты жасайтын, қайта құруды орындайтын, қабықшаға іздеу мехинизмін жасауды қамтамасых етеді. Келесі бағдарламалық қамтыздандыруды қолдануға кеңес беріледі:

htm2chm – жеке  суреттері бар HTML беттерімен қатар  толықтай сайттарды (мысалы offline браузерларымен алынған) бір CHM (Windows-тың  стандартты құралдарымен ашылады) файлына оны ыңғайлы сақтау үшін қайта құруға  мүмкіндік беретін бағдарлама. Компиляция кезінде конвертер әдейі файлдарды қысады.

Help & Manual  –  әр түрлі help-форматты файлдар  құруға мүмкіндік береді.  Оларды бағдарламаға құру ыңғайлығы үшін WYSIWYG редакторы салынған.  Барлық құрылған жобаларды мынадай форматтарда сақтауға болады: HTML Help 1.x, Winhelp, Microsoft Help 2.0, Adobe PDF, e-Books, Browser-based help және т.б.  Бұдан басқа бағдарлама help-файлдарын бір форматтан басқасына конверттауға мүмкіндік береді.  Help & Manual-ға мәтінмен жұмыс істеуге арналған бағдарламадан басқа скнриншоттарды құру мен графикалық файлдарды редактирлеуге арналған утилиттер кіреді.