Халықаралық тасымалдау

Жоспар:

Кiрiспе

1. Халықаралық тасымалдау.

2. Халықаралық тасымалдаудың түрлері.

3. Жукті тасымалдау шарты бойынша  жауапкершілік.

4. Жолаушыны және тендеме жүкті тасымалдау.

5. Жүк тасымалдау.

Қорытынды.

Қолданылған  әдебиеттер.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе.

     Тасымалдауды ұйымдастыру мен жүзеге асыру және оны басқа тұрғыдан да қамтамасыз етумен байланысты шарттық мiндеттемелер Қазақстан Республикасының, сондай-ақ басқа да мемлекеттердiң шарттық құқығының жеке бiр саласын құрайды.

    Көлiк – бұл жоғары дәрежелi техногендiкпен, техникалық жабдықталумен, қоғам мен мемлекеттiң тiршiлiк әрекетiн қамтамасыз ету үшiн стратегиялық маңызбен сипатталатын салалардың бiрi. Сол себептi тасымалдау қатынастары дәстүрлi түрде көлiк құқығы аясында қарастырылады және ол техникалық сипаттағы нормалардың көптiгiмен сипатталады.

    Сонымен қатар, сақтандыру қатынастары мен есептiк несиелiк қатынастарындағыдай, азаматтық құқықтық реттеу аясына көлiк қызметiнiң, мiндеттемелiк (тауарлы-ақша) қасиетi бар қатынастар тобы жатқызылған. Ертеректе олар екi жақты қасиетке, яғни азаматтық-құқықтықпен қатар, қазiргi терминологиямен айтатын болсақ, жария-құқықтық қасиетке ие екенi мойындалғанын атап өту қажет.

    Олар әкiмшiлiк актiден (яғни тасымалдауды жоспарлау актiлерi) және шарттардан туындай алатын. Соның салдарынан көлiк мiндеттемелерi туралы сөз болатын. Қазiргi таңда жоспар тасымалдауды жүзеге асыратын ұйымдардың iшкi, шаруашылық қызметi үшiн ғана маңызды,  сондықтан ойымызды, тасымалдауға қатысты шарттар – тасымалдау шарттары туралы өрбiткен дұрыс болар.

     Бұл айтылған сөз көлiктiң экономиканың ерекше саласы ретiнде, жоғары қауiп ретiнде, техникалық жағынан күрделi және тәртiпке салынған жүйе ретiнде қызмет етуiне қатысты ерекшелiктерiн ескермеуге болады дегендi бiлдiрмейдi. Сол себептi тасымалдаудың шарттық мiндеттемелерi көлiк түсiнiгiнiң өзiн анықтайтын, оның қызметiнiң стандарттары мен ұйымдастырушылық алғышарттарын (мысалы, көлiктi мемлекеттiк реттеуге қатысты) белгiлейтiн нормалар арқылы қарастырылады.

 

 

 

Халықаралық тасымалдау

         Тасымалдау шартын жасасудың экономикалық мақсаты жүктер мен адамдарды бір жерден екінші жерге апару қажеттілігі болып табылады. Көлік ұйымдарының, жүк жөнелтушінің, жүкті алушының, жолаушылардың мемлекеттер арасында жүкті тасымалдауды жүзеге асыруда пайда болатын осы қатынастар тасымалдау шартымен негізделген және осы шартпен реттеледі.

     Осы тараптар арасындағы кұкықтык  қатынастар ең алдымен, олардың  өзара жасасқан шартымен және  сонымен қатар, осы шартты реттейтін  зандылықтармен анықталады.

    Тасымалдау  шартын жасасу мен орындау  нәтижесiнде туындайтын     құқықтық қатынастардың жалпы  жиынтығын бiлу ушiн оны қурайтын  элементтердi қарастыру қажет, әсiресе, жуктi онытасымалдау мен жолаушылар қол жүгiн ажырата бiлген дұрыс.

     Тасымалдау шартын жасасудың  негiзi жүк тасымалдаушының жүктi немесе жолаушыны бiр орыннан  екiншi жерге белгiлi бiр  көлiк  құалымен сыйақыға өткiзуге мiндеттенуi болып табылады.

     Сонымен, халықаралық тасымалдау  дегенiмiз -мүлiктердi және  жолаушыларды  бiр мемлекеттен екiншi  мемлекетке  жеткiзу немесе транзитпен жүктердi, жолаушыларды өткiзу.

    Халықаралық  тасымалдауды iшкi тасымалдаудан айырудың  негiзгi белгiлерi:

  -жүк, жолаушы кеден шекарасынан өтуі керек;

- жүкті немесе  жолаушыны шекарадан өткізбей-ақ  халықаралық тасымалдау деп есептеуге  болады;

- халықаралық  тасымалдауда ұлттық валюта дан  басқа шетелдік валюта қолданылады;

- халықаралық  тасымалдаудың қайнар көздері  ретінде халықаралық коевенциялар, ұлттық заңдар , халықаралық әдет-ғұрып  танылады.

   Халықаралық  тасымалдау шарты жасалған болып  , шарттың екі жақ тараптары  да өзара еркіндік білдіруі  болған кезде  есептеледі. Осылайша, жүкті тасымалдау шарты ереже бойынша , консенсуалды шарт болып табылады, яғни  шарттың мазмұны мен екі тарап қатысқан сәттен бастап құқықтық нәтижені тудырады, бірақ басқа да жағдайлар бар, олар әр түрлі ұлттық заңдарда бекітілген.

    Жүкті  тасымалдау шарты бойынша   бір тарап (тасымалдаушы) өзіне  басқа тараптың (жүк жөнелтушінің ) сеніп тапсырған жугін белгіленген мекенге жеткізуге және жукті алуға уәкілетті адамға (алушыға) оны беруге міндетті, ал жүк жөнелтуші жүкті тасымалдағаны үшін шартқа немесе тарифке сәйкес ақы төлеуге міндетті.

    Жолаушы мен теңдеме жүкті тасымалдау шарты тиісінше жол жүру билетімен және тендеме түбіртегімен рәсімделеді. Жол жүру билеті мен теңдеме жүк түбіртегінің  нысаны  көлік туралы заң актілерінде көзделген тәртіпте белгіленеді.

    Шарт нақты болып табылады және жүк жөнелтушінің жүкті белгілі бір мекенге  жеткізуге тасымалдаушыға беріп, оның осы мақсатты жүзеге асыруды қабылдап алған сәтінен жасалған деп танылады.

   Жолаушыны   тасымалдауға қатысты шарт жасасқан  кезде келісім  қай кезден  басталатынын анықтау қажет. Құқықтық  доктрина және сот тәжірибесі бұл сұрақты шешудің бірнеше  жолын ұсынады (билетті сатып алу сәтті, көлік құралына отырғызу басталған сәтте және т.с.с.)

   Халықаралық  жеке көлік құқығында тасымалду  шарты екі жақты сипатқа ие  және көліктік жабдықтауды қайтарумен  байланысты бола бермейді, сонымен  қатар, құқықтық доктрина және  сот тәжірибесі тасымалдау шартының  қайтарымсызжығын білдіреді.

    Сондықтан  әр мемлекеттегі тасымалдау шартының  нақты анықтамасы өзара ұқсас,  дегенмен , өзара айырмашылықтарға  ие.

    Тасымалдау  шартында әр түрлі құқықтық  субъектілер қатысады. Халықаралық тасымалдау тараптарының субъектісі ереже бойынша жек және  заңды тұлға табылады. Шарттың бір тарабы  ретінде тасымалдауға мүдделі және осы тасымалдау үшін белгілі бір ақшалай сыйақыны төлеуге дайын тұлға танылады; тасымалдау шартының екінші тарабы ретінде көлік құралын  иеленуші және сондықтан, белгілі бір сыйақы  үшін жөнелту бойынша қызметті жүзеге  асырушы  тұлға қатысады. Шарт бойынша бір тарап болып табылатын тасымалдаушы ретінде көлік ұйымы , яғни тасымалдаушы танылады, бірақ «тасымалдаушы» деген  ұғымның  өзі эволюцияға ұшырады. Англосаксондық, француз, неміс құқығы бойынша тек қана тасымалдау шартын жасасқан көлік  құралын меншіктенуші (Shippower-англ; Ship Her-неміс; le bourdeois Navire-француз). Француз және неміс  құқығында  «көлік иеленушімен» (armature.Reeder) қатар «фрахтователь» (freteur,Vertracher) термині пайда болады, осындай өзгерістер  Солтүстік Еуропаның көптеген елдерінде және Голландияда пайда болды. АҚШ-та олар freight / con tractors деп аталады.

     1921 жылы Гаага ережесінде «тасымалдаушы» термині енгізілді.

     «Қазақстан Республикасының Көлік туралы» Заңына сәйкес тасымалдаушы — бұл меншік құқығы негізінде немесе басқа да заңдылық негізде көлік құралын иеленетін жүкті, жолаушыны, тендеме жүкті және поштаны өтемақыға немесе, сәйкесінше, рұқсат не белгіленген тәртіпте берілген лицензия негізіңде жалдауды ұсынатын жеке немесе занды тұлға.

   Халықаралық тасымалдауда тасымалдаудың  бірнеше түрі бар:

1.Теңіз тасымалдауы.

2.Әуе тасымалдауы.

3.Теміржол  тасымалдауы.

4.Автокөлік  тасымалдауы.

5.Аралас  тасымалдауы.

    1. Жүкті теңіз арқылы тасымалдау  шарты бойынша тасымалдаушы өзіне  жүк жөнелтуші сеніп тапсырған  жүкті межелі портқа жеткізуге  және жүкті алуға уәкілетті  адамға (алушыға) беруге міндеттенеді.     Осы Қазақстан Республикасының  теңіз көлігімен жүк тасымалдау  қағидасы «Сауда мақсатында теңізде  жүзу туралы» Қазақстан Республикасы 2002 жылғы 17 қаңтардағы Заңының  4-бабы 2- тармағының 23 тармақшасына  сәйкес әзірленді және Қазақстан  Республикасының теңіз көлігімен  жүк тасымалдау тәртібін анықтайды.

    Ең  күрделі құқықтық мәселелер халықаралық  теңіз тасымалдауында туындайды.  Бұл осы алдағы қатынастардың  әр түрлілігімен және құқықтық  қайнар көздердің әр түрлі  сипатта болуымен түсіндіріледі.

 

Көптеген  мемлекеттердің зандылықтарында жүкті  теңіз тасымалдауына қай елдің  заңы қолдану керектігін қарастыратын коллизиялық нормалар жоқ. Бұл мәселелер  сот тәжірибесімен шешіледі. Ұлыбритания  және Франция соттарында (француз  зандылығына сәйкес) кеменің жалау  заңы колданылады, ал Германия соттарында мүлікті қабылдаған жердің заңы қолданылады. Польша елінің зандылығына сәйкес тараптардың  еркіндік заңы колданылады. Тасымалдау шарттарында еркіндік болмаса, тасымалдаушының  заңы қолданылады.

Жүкті теңіз  тасымалдауы әр түрлі негізде  жүзеге асырылуы мүмкін. Егер мұндай тасымалдау теңіз тасымалдаушысының бүкіл  немесе жарты, яғни бір бөлігін беруді ұсынбайтын болса, онда тасымалдауға қатысушылардың арасындағы қатынас коноссаментпен рәсімделеді.

     2. Әуе тасымалдауы — жаңа тасымалдаудың  бір түрі. XX ғасырдың басы XIX ғасырдың  соңында әуе тасымалдауына байланысты  ең бірінші 1929 жылы конвенция  қабылданды. Ол — «Әуе тасымалдауының  кейбір ережелерін унификациялау»  туралы Варшавалық конвенция.

     1944 жылы «Азаматтық авиация» туралы  Чикаго конвенциясы қабылданды. Осы конвенцияға Қазақстан Республикасы да косылған.

    Қазақстан Республикасы мен Германияның арасында әуе қатынасы туралы келісім жасалды. Қазіргі таңда, әуе қатынасы бойынша Қазақстан Республикасы 20 мемлекетпен шартқа кол қойған.

    Халықаралық әуе тасымалы дегеніміз – жүктің немесе жолаушылардың жөнелтілетін жері мен баратын жері тиісінше екі елдің аумағында орналасқан, сондай – ақ басқа мемлекетің аумағында қонып, жөнелтілетін жері бірінші елдің аумағында орналасқан әуе тасымалы.

Варшава конвенциясы  мынадай жағдайларда қолданылмайды:

а) аралас тасымалдауында;

ә) пошталық корреспонденцияны тасымалдамайды.

     Әуе тасымалдауында жүкке қатысты әуе жүкқұжаты қодданылады, оны жүк жіберуші үш данада толтырады. Әуе жүкқұжатында жүк женелтушімен тасымалдаушының қолы болуы керек. Қазіргі кезде «Штемпель» қолданылады.

      Тасымалдаушы егер тауарды уақытында жеткізбесе немесе жоғалтып алса жауапкершілікке тартылады.

     Жүк қабылдаушы тауарды қабылдап алғаннан кейін, тауар жетіспесе жеті күн ішінде хабарлауы керек. Егер тауар уакытында жеткізілмесе онда қосымша 20 күн беріледі.

     Әуе тасымалдауында чартерлік тасмалдау қолданылады. Бұл шартта фрахтователь — тасымалдаушы, фрахтовщик — жүк жіберуші.

  3. Темір жол тасымалы– көлік кешенінің жетекші саласы, жүктер мен жолаушыларды алыс қашықтыққа тасымалдайтын басты қатынас құралы. Темір жол көлігі локомотивтер мен вагондардан тұратын, арнайы рельс жол арқылы тасымалдауға арналған көлік түрі болып табылады. Темір жол көлігінде тасымал құны басқа көлік түрлерімен салыстырғанда біршама төмен, қатынауы тұрақты. Қазақстанның ішкі құрлықтық орналасуы жағдайында Темір жол көлігі елдің көлік кешенінің құрамында аса маңызды рөл атқарады. Темір жол көлігі 19 ғасырда ірі өнеркәсіп орындарының ашылуына, әсіресе, кен қазып, металл өңдеудің дамуына байланысты пайда болды. Дүние жүзінде тұңғыш Темір жол көлігі 1825 Англияда Дж. Стефенсон салдырған ұзындығы 21 км “Стоктон – Дарлингтон” желісінде қатынады. Бұдан кейін Темір жол көлігі 19 ғасырдың 30-жылдары Австрияда, Германияда, Бельгияда және Францияда пайда болды. 1830 жылда АҚШ-та, 1837 жылда Ресейде темір жол желілері ашылады. 1850 – 1870 жылда Азияда, Африкада, Оңтүстік Америкада, Австралияда салына бастады. Темір жол құрылысы аз уақыт ішінде жедел қарқынмен дамып, 20 ғасырдың басында темір жол торабының әлемдегі жалпы ұзындығы 1 млн. км-ден асып түсті. Қазақстан аумағында алғашқы Темір жол көлігі Покров – Слободка – Урбах желісімен 1894 жылда 25 қазаннан қатынай бастады. Бұл жолдың 130 км-і Қазақстан жерімен өтті. Темір жол көлігімен тасымалданатын негізгі тауар өнімі – көмір, түрлі кентас, астық, мұнай, тағы басқа отын-энергетикалық жүктер.

 

   4.Жол  жүру  ережелерi 1949 жылғы Жол жүру белгiлерi мен сигналдар туралы хаттамалармен реттеледi. Cонымен қатар Кеден конвенциясы қолданылады. (1975 жыл)

   Еуропалық  елдер  арасындағы жуктi халықаралық автокөлікпен тасымалдау шартының талаптары 1956 жылғы 19 мамырдағы жуктi  халықаралық жол журу шарты туралы Конвенциямен реттеледi.

 Автокөлік тасымалдауында автокөлікпен ушiншi тұлғаға зиян келтiруде кепiлдiк берудi  қамтамасыз ету маңызды болып табылыды.   Осылайша  автокөлік хабарламаны ұйымдастыру туралы келiсiмдер бойынша, яғни екi жақты , автокөлік тасымалдауында , азаматтық жауапкершiлiктi cақтандыру мiндеттi турде қарастырылуы қажет.

      5. Аралас тасымалдар – бұл әртүрлі тапсырысшылардың ұсақ өлшемді жүктерін бір бағытта бір көлік құралында тасымалдау. Құрама тасымалдар ұсақ өлшемді жүктерді жеткізу құнын төмендетуге мүмкіндік береді. Олар Сізге толық машинаны емес, тауардың ұсақ партиясын топтамасын қажет болғанда керек болады, бірақ толық машинамен салыстырғанда пайыздық қатынаста қымбатырақ шығады.