Магистральді мұнай құбырлары

 

 

 

ЖОСПАР

 

КІРІСПЕ..................................................................................................................3

 

1 Магистральді мұнай  құбырлары жүйесін пайдалану.......................................4

2 Магистральді құбырмен тасымалдау..................................................................6

3 Каспий Құбыр Консорциумының  пайдалануға берілуі....................................8

4 «Атасу – Алашаңқай» мұнай құбырының пайдалануға берілуі......................9

5 «ҚазТрансОйл» АҚ-тың «Солтүстік Бозащы – Қаражанбас» мұнай құбырын пайдалану басталды...............................................................................................11

 

ҚОРЫТЫНДЫ....................................................................................................12

 

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР..............................................................13

 

 

КІРІСПЕ

 

Мұнай-газ кендері  жер жүзінде белгілі бір аймақтарда ғана орналасқан. Пайдалану орындары әр тарапта болып тасымалдауға тура келеді. Әр ел «шикі мұнайды» еліне апарып, оны өңдеп әр салалы өндіріске пайдаланады. Шикі мұнай тасымалдау оларға тиімді болып келеді. Алғашқы кезде мұнай негізінен су жолымен (өзен, теңіз) баржы, кейініректе танкерге құйылып тасымалданады. Бірте-бірте теміржол арқылы цистернамаен тасу да пайда болды.  Бүгінде мұнай-газ өнімдері алып магистраль құбырларымен мыңдаған километрге сорап станцияларымен айдалып тасымалданатын болды. Мұнай тасымалдауға қиындықтар да жеткілікті: өртену қауіптігі, тасымалдық ыдысы ашық болса пайдалы жеңіл фракциясының ұшып кетуі, жабық тығындалған ыдыста жылылықтан көлемі көбейіп жарылыс беруі, магистраль құбырлардың жарылуынан, тесілуінен қоршаған ортаны ластауы, т.б.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысымен 1997 жылы сәуірде  құрылды. Компанияны құрудағы мақсат мұнай тасымалдау, экспорты мен импорты мәселелерінде Қазақстан Республикасының мүдделерін сақтау болды. Қазақстан Республикасының Үкіметі 1997 жылғы 2 сәуірде мемлекет жарғылық қорына 100 пайыз қатысатын «ҚазТрансОйл» мұнай тасымалдау жөніндегі ұлттық компаниясы» жабық акционерлік қоғамын құру туралы №461 қаулы қабылдады.

Қазіргі кезде «ҚазТрансОйл»  АҚ Республикадағы аса ірі мұнай  құбыры жүйесі арқылы шикі мұнайдың жеткізілуін  бақылауды және басқаруды жүзеге асырады, оны экспортқа, сондай-ақ Қазақстанның мұнай өңдеуші зауыттарына трасымалдауды қамтамасыз етеді.

«ҚазТрансОйл» мұнай  тасмалдау, экспорты мен импорты  мәселелерінде Қазақстан Республикасының  экономикалық мүдделерін сақтау, кәсіпорындарды басқару құрылымын оңтайландыру, инвестициялар тарту, барлық магистральді мұнай құбыры үшін бірыңғай тариф саясатын жүргізу жолында мемлекеттік саясатты жүзеге асырушы болып отыр. Тәуелсіздігімізді алғаннан кейін жаңадан Кеңқияқ – Атырау, Әлібекмола – Кеңқияқ, Солтүстік Бозащы – Қаражанбас, Атасу– Алашаңқай мұнай құбырлары іске қосылды, Атырау – Самара мұнай құбырының, Ақтау кемежайының, бір темір жол қотару және терминалының қуаты кеңейтілді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1 Магистральді мұнай құбырлары жүйесін пайдалану

 

Құбырлардың сенімділігін артыру және апатсыз жұмысын қамтамасыз ету – «ҚазТрансОйл» өндірістік қызметінің ең маңызды бағыттары.

Соған орай компанияда магистральді жүйенің сенімділігі мен қауіпсіз пайдалануын қамтамасыз ет, жаңа технологиялар  іздестіру жәнеқұбырлардың ақаулы жерлерін анықтауға мүмкіндік беретін арнаулы жабдықтар енгізу бойынша кешенді іс-шаралар жүргізіледі.

«ҚазТрансОйл» мұнай  құбырларының жылдық құрылымы мынадай: 20 жылдан артық пайдалануда болған құбырлар – 3 500,4 км, 20 жылдан 10жылға дейін – 993,9 км, 10 жылдан кем – 778,4.

 

 

Сурет–1 Мұнай құбырларының жылдық құрылымы

 

Құбыр жүйесін  ізерлеу

 

Магистральдік құбырлардың  техникалық жай-күйін зерттеу жөніндегі  ең тиімді әдістердің бірі – құбырды  жаппай тексеруге және әр түрлі тұрпаттағы сыртқы және ішкі ақаулардың елеулі санын анықтауға мүмкіндік беретін құбырішілік тексеру снарядтарымен ізерлеу. 

«ҚазТрансОйлда» мұнай  құбырын құбырішілік ізерлеу  жоспарлытүрде жүргізіледі. Оның нәтижелері бойынша компания қызметкерлері  ақаулы жерлерді жедел оқшаулау жөніндегі іс-шараларды жүргізеді.

Ішінара немесе күрделі  жөндеу тұрапты – мұнай құбыры бойынша ақаулардың таралу аймағына байланысты.  Ақаудың шоғырланған  жерлері бар учаскелер анықталады, оларды күрделі жөндеу жолымен, яғни құбыр ауыстыру арқылы жояды.

2006 жылы ізерлеуге жататын мұнай құбырының 80 –ы зерттелді, қалған 20-ын 2007-2008 жылдары ізерлеу жоспарланып отыр.

Жүргізілетін мұнай  құбырларын зерттеу нәтижелері бойынша  «ҚазТрансОйлда» 2003-2006 жылдары жалпы  ұзындығ 402,9 км мұнай құбырларын ауыстыру жөнінде жұмыстар жүргізілді.

Құбырлардың ақауларын жою

 

Құбырішілік ізерлеу  нәтижелері бойынша анықталған құбыр  ақауларын жою кезінде ең соңғы  технологиялар мен материалдпр  қолданады. Құбырларды ағымдағы жөндеудің  әлемдік тәжірибедегі бар технологиялары мен әдістерінен  CLOCK SPRING (сағаттық серіппе), композитті спираль жалғастырғыш сияқтылары компанияда кеңінен қолданылады.

2006 жылы ақаулы учаскелердің  өткізу қабілетін ақаусыз деңгейге  дейін қалпына келтіруге мүмкіндік  беретін жинау жалғастыру технологиясы алғаш рет қолданылды.

Осы әдісті қолдану ақаулы учаскелерді зерттеу, жөндеу конструкцияларын белгілеу кезінде және композитті құрамының  қатаюы уақытында, өткізу қысымының  азаюы жағдайында айдау үрдісін  тоқататпай жұмыс істеуге мүмкіндік  береді. Осы әдіс құбыры тоқтауды, оны босатуды жер және от жұмыстарын жүргізуге байланысты басқа да іс-шараларды жүргізуді, ауаны ығыстырып шығару және құбырды жұмыс режиміне келтіруді талап етпейтіндіктен орама жөндеумен салыстырғанда едәуір үнемді екендігін атап өту қажет. Дене ақауларын жөндеудің жинау-жалғастыру технологиясы жер мен атмосфераны ластауға әкеліп соқтырмайды, яғни өндірістің экологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелері шешіледі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2 Магистральді құбырмен тасымалдау

 

Магистраль құбырларымен тасымалдау. Мұнай мен газ мыңдаған километр жерлерге магистраль құбырлары арқылы айдалып жеткізіледі. Соңғы жылдары мұнайдың көбі, түгелге жақыны, газ түгелдей осы әдіспен тасымалдануда. әр қашықтықта орналасқан сорап, компрессор станциялары үздіксіз мұнай мен газды айдап тұрады. Кәсіпшіліктің ішіндегі өнімді  тасуда да жергілікті құбырдың мәні зор.

Бұрынғы Совет Одағында мұнайдың 85% магистраль құбырымен тасымалданған. Газ магистраль құбырлар тек 1970 жылдың өзінде 200 млрд. м³ газды өткізіп тұрған. Жер жүзінде мұнай және газ құбырларының бармай жатқан жері кемде кем. Мұнай және газ желілерінің ұзындығы сонша, жер шарын бірнеше орауға жетеді. Магистраль құбырының диаметрі 1000-1200 м, кейде одан да асады. Құбырдың диаметрі үлкен болса қысыммен көп мұнай және газды өткізуге жағдай болады.  Құбырдың беріктігі осы күнге дейін В.Г. Шуховтың формуласымен есептеледі. Құбырлар берік болу керек. Оның соққыға төзімділігі, эластикалығы,  жер қысымына беріктігі, жылу айырмашылығына төзімділігі, химиялық бейқамдығы, тағы басқа қасиеттері жеткілікті болуы қажет. Құбыр сыртқы қабыда кездесетін әрекеттерге төзімді болып жасалады. Америкадағы бір магистраль құбыр желісінің 87 жыл бойы пайдаланылғаны белгілі. Оның құрылысы басқаларға әрине өнеге болғандай.

 Құбырмен басқа өнімдерді  тасымалдауға болады. Тас көмір,  руда уақталып сумен айдалады. Ростов қаласынан Берлинге құбырмен  тірі балықтар сумен бірге  айдалып жеткізілген. Клауш қаласында  (Украина) ленинваршадан (Венгрия)  қашықтығы 300км жерден құбырмен этилен жеткізіледі. Құбырларды пайдалану күрделі жұмыс. Бұлардың ішін тазарту, парафинді тұндырмау, төменқысымды пайдалану, өнімнің ағынын көбейту т.б. проблемалар туып тұрады. Бұлардың кейбіреуі тасымалдық өнімге арнаулы ерітінділер қосумен шешіледі. Құбырдың ұзын бойындағы автомат жүйелері тасымалды қауіпсіз етуді жеңілдетеді.

Құбырларды төсеу де оңай жұмыс  емес. Құбыр жолында кездескен  өзеннен, тау жотасынан, түпсіз батпақтан, теңіз түбінен өтіп салынады. Теңізде  құбырды қысыммен су айдап түбіндегі құмға көмеді және бұл жұмыстар арнаулы кеме көмегімен атқарылады.

Дүние жүзінде 1972 жылдың басында 1 млн 600 мың км құбыр желісі пайдалануда  болды. «Дружба» құбырының ұзындығы 5327 км диаметрі 1020 мм. Самотлар-Тюмень-самсра желісінің ұзындығы 2119 км, қбырдың диаметрі 1220 мм. Өзен-Құйбышев «ыссы» құбырының ұзындығы 1500 км, диаметрі 1020 мм. Магистральді құбырды басқару инженерлік шеберлікті талап ететін күрделі жұмыс.

 Мұнай және мұнай өнімдерін тасымалдауда көліктің ең тиімдісі құбыр көлігі болып табылады. Оның мынадай артықшылықтары бар:

1) өнімді жіберіп тұрудың үздіксіздігі;

2) өнімді алыс жерлерге тасудағы  өзіндік құнының төмендігі;

3) автоматизациялау үшін кең  мүмкіндіктер;

4) егер тиімді болса, құбырды  ең қысқа жолмен өткізу мүкіншілігі.

Өнімдерді едәуір қашықтыққа айдайтын құбырларды магистралдық деп атайды. Айдайтын сұйық түріне байланысты әр түрлі аталады: мұнай құбыры -  мұнай айдау үшін; мұнай өнімдері құбыры – сұйық өнімдер, мысалы бензин, керосин, дизелдікке отын, отын, мазут айдау үшін.

Магистральдік құбыр мынандай бөліктерден  тұрады:

1. құбыр;
2. бір немесе бірнеше сорап станциясы;
3. байланыс құбырлары.

Магистральдік құбырлар келесі көрсеткіштермен сипатталады: ұзындығы диаметрі, өткізгіш қабілеттілігі, айдайтын станциялар саны.

Ұзындығы 1000 км-ге жететін және одан асатын қазіргі магистральдік құбырлар дегеніміз – жеке көлік өнеркәсібі, олар аса қуатты негізгі және аралық айдайтын станциялары бар құйғыш станциялармен жабдықталған. Олардың өткңзгіш қабілеті жылына 50 млн.т. Мұнай құбырлардың шартты диаметрі 500, 700, 800, 1000, 1200, 1400 мм. болаттан жасалады. Мұнай және мұнай өнімдерін алысқа жібергенде құбырда пайда болатын едәуір гидравликалық кедергіні жеңуге тура келеді. Сондықтан бір сорап станциясы берілген қысымда айдаудың қалыпты режимінқамтамасыз ете алмаған жағдайда құбырдың бойына бірнеше сорап салынад.

Құбыр көлігі тиімділігімен  қатар,табиғат жағдайларынан тәуелсіз  болатындықтан, жыл бойы жұмыс істей береді, бұл басқа көлік түрлеріне қарағанда өте пайдалы. Сол себепті магистралдық құбырлардың саны жылдан жылға өсіп келеді.

Ең ірі құбыр жүйелеріне мынадай жүйелер жатады. Батыс  Сібірден Уфа мен Самараға дейін. Рязань мен Москваға бұрылысы бар Альметьевск-Ярославль-Нижний-Кириши және Узень-Самара, Самара-Тихорецкая, Самара –Лисичанск т.б.

Айдау принципіне қарай  іс жүзінде екі түрлі жүйе қолданылады: подстанциялық және транзиттік. Магистралдық құбырлар теміржолдағы сияқты арнаулы техникалық қадағалауды қажет етеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3 Каспий Құбыр Консорциумының пайдалануға берілуі

 

2001 жылы Каспий Құбыр  Консорциумының (КҚҚ) Теңіз –  Новороссийск мұнай құбыры пайдалнуға  берілуі Қазақстанның мұнай өнеркәсібі тарихындағы елеулі өқиға болды. КҚҚ өткізу қуаттарына құқығы бар бір қатар мұнай компаниясы бұл арнаға тікелей шыға алмайтындығы себепті «ҚазТрансОйл» АҚ өзінің «Атырау» мұнай айдау стансасында Өзен – Атырау, Кеңқияқ – Атырау, Мартыши – атырау мұнай мұнай құбырлары арқылы және темір жолмен келетін көмірсутегі шикізатын КҚҚ жүйесіне ауыстырып құюға арналған нысандарды іске қосты.

2006 жылы Қоғам жүйесі  арқылы КҚҚ мұнай құбырына  ауыстырып құйылған мұнай көлемі 4,4 млн. тонна құрады.

 

 

Сурет–2 КҚҚ, МұнайТас, ҚҚҚ мұнай құбырларына ауыстырып құю көлемі (2001 – 2006 жылдар).

 

Ақтөбе облысында өндірілетін  өскелең мұнай көлемін тасымалдауды қамтамасыз ету мақсатында 2003 жылы қуаты жылына 6млн. тонна Кеңқияқ  – Атырау және 3,6 млн. тонна Әлібекмола – Кеңқияқ мұнай құбырлары пайдалануға берілді.

Кеңқияқ  – Атырау мұнай құбырының пайдалануға  берілуі Ақтөбе мұнайын Атырау МАС  бағытына тасымалдау көлемін елеулі ұлғайтуға мүмкіндік берді, бұл  орайда жүк жөнелтушілердің осы  бағыт бойынша бұрын пайдаланылып келген темір жол тасымалына сенімді әрі экономикалық тиімді баламаға қолы жетті. Кеңқияқ  – Атырау мұнай құбыры жобасын «МұнайТас СБҚК» АҚ іске асырылды, «КазТрансОйл» АҚ бұл қоғамның қатысу үлесінің 51%-ына ие, ал CNPC International қытай компаниясы оған 49% үлеспен қатысады.

 

 

 

4 «Атасу – Алашаңқай» мұнай құбырының апйдалануға берілуі

 

20 шілдеде «Атасу –  Алашаңқай» ұлтаралық мұнай құбыры  өндірістік пайдалануға қосылды.  Қазіргі кезде «ҚазТрансОйл»  АҚ («ҚазМұнайГаз» ҰК» АҚ еншілес компаниясы) мұнай құбырын пайдалану және техникалық қызмет көрсету жөніндегі жұмыстарға кірісті. Алғашқы тәуліктің қорытындысы бойынша құбыр арқылы 5433 тонна мұнай айдалды. Мұнай құбырының иесі – «Қазақстан – Қытай құбыры» ЖШСБК.

ҚР Энергетика және минеральдық ресурстар министрлігі бекіткен мұнай жеткізу кестесіне сай шілденің аяғына дейін «Атасу – Алашаңқай» мұнай құбыры арқылы 187 мың тонна мұнай, ал тамызда 210 мың тонна мұнай айдау жоспарлаған.

Алғашқы кезеңде «Атасу – Алашаңқай» мұнай құбырының  қоры негізіне Құмкөл өңірінің мұнай көлемі, Батыс Сібір мұнайы, сондай-ақ Ақтөбе облысының мұнайы, оның ішінде темір жол құярлығында ауыстырып құю арқылы темір жолмен «Атасу» БМАС-қа жеткізілетін «СНПС – Ақтөбемұнайгаз» АҚ мұнайының көлемі көзделген.

       

         Анықтама

«Атасу – Алашаңқай» магистральды мұнай құбыры жобасы ҚР Үкіметі мен ҚХР Үкіметі арасындағы «Мұнай және газ саласында жан-жақты  ынтымақтастықты дамыту туралы» 2004 жылғы 17 мамырдағы бас келісімге, сондай-ақ «ҚазМұнайГаз» АҚ пен Қытай  ұлттық мұнай-газ корпорациясы (CNPC) арасындағы «Атасу – Алашаңқай» мұнай құбырын салудың негізгі қағидаттары туралы» 2004 жылғы 17 мамырдағы келісімге сәйкес іске асырылды.

Жобаны іске асыру  мақсатында «Қазақстан – Қытай құбыры»  ЖШС құрылды, оны тең үлес негізінде «ҚазТрансОйл» АҚ және Қытай мұнай мен газды барлау және игеру жөніндегі ұлттық корпорация құрды. 
«Атасу – Алашаңқай» магистральды мұнай құбырының алғашқы түйісуі 2004 жылғы 28 қыркүйекте дәнекерленді.