Қазақстандағы бензин өндірісінің экологияға әсері

Ең негізгі ауыр таксинді металл бұл сынап, ванадий, никель.Мұнай өндірісінің улары адам ағзасына әсер етуін бірнеше топқа бөледі:

• жүйке жүйесіне: ауыр көмірсутекттер, күкірттікөмірсутек, метанол,меркаптан, тетраэтилқорғасын әсер етеді.
• тітіркендіргіш : азот оксиді, күкірт оксиді,аммиак
• қанға әсері: көміртегі монооксиді
• тұншықтырғыш: метан, пропан, азот инертті газ (ауадағы оттегіні және парциалды қысымды азайтып адам атмосферада 16% оттегіде және 118 мм.сынап бағанасыда парциальдық қысым оттегінің жетіспеуінен тұншығады.)

Барлық айтылған зиянды заттардың ішіндегі күкірттісутек, күкірт оксиді,меркаптандар күкіртқұрамдас газда көп таралады.Олар адамға және қоршаған ортаға өте қауіпті болып келеді.

Адам денсаулығына және балалардың денсаулығына ерекше әсер ететін бұл тетраэтил(метил)қорғасын. Оны сапасы төмен бензиндерге сапасын жақсарту үшін қосады Ондай бензиндерді "этилденген" деп атайды.Басқа елдерде оларды   "leaded gasoline" (құрамында қорғасыны бар бензин ) деп атайды. Мысал ретінде қорғасынның адамға және балаларға әсерін қарастырайық.

 

Балалар	Қанның құрамындағы  қорғасын (мкг/дл)	Ересектер
Өлім

                                                                     

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Мұнайөндіру және  мұнайхимиясы өндірісіндегі қалдықтар-  көмірсутектердің  құрамы ол шикізат мұнайына, өндіру тереңдігіне, пайдалану уақытына әртүрлі факторларға әсер етеді. Қазіргі таңда мұнайөндіру зауыттарында әрбір шығарылған қалдыққа белгілі бір норма қойылады, өкінішке орай қазірдің өзінде бұл нормаларды ешкім сақтамайды.Осы уақытқа дейін көмірсутектер қалдықтарының ПДК мынаған тең болды: бензин -5мг/дм³, керосин-1,2 мг/дм³,С₁₂ –С₁₉ -1мг/дм³ .

Сол себептен көмірсутектер қалдықтарының құрамын зерттеу қатаң жүргізіу қажет.

Біріншіден,  көмірсутектердің қалдық көзі ретінде олардың құрамы әртүрлі болады.Зеріттеу нәтижесінде мұнайөңдеу зауытында біріншілік мұнайды өңдеу территориясында  көмірсутектердің құрамы С₁-С₅ дейін 60-80 пайызды құрайды, ал екіншілік мұнайды өңдеуде және ГФУ-2 –дің құрамында 100 пайызды құрайды. (сурет1.1)

Ал 3.4 суретінде отын мұнай  химиялықөнеркәсібінде жылына 10-15 млн.т мұнайды өңдеп шығарады зеріттеу кезінде санитарлық қадағалау зонасында  атмосфера  ауасындағы жеке көмірсутектердің қалдықтарның концентрациясы  көрсетілген.

 Екіншіден, мұнай өңдеу кезінде технологияның өзгеруіне байланысты қалдықтардың қайнар көзі бұл қондырғылардың істен шығуынан немесе ескіруіне,өнімді сақтауда кезінде көмірсутек қалдықтары шығады оны 3.5 суретінен көруге болады.

Үшіншіден,өнеркәсіптегі  барлық процесстердің атмосфераға әсері 3.6 суреттен көруге болады .Осы көрсетілген зерттеу нәтижесінде орташа есеппен алғанда көмірсутектердің қалдықтары 60 тан 90 пайызға С₁-С₅ келеді, бір жағынан санитарлы қадағалау зонасында атмосфера ауасында С₁₀-С₁₆ көмірсутектері анықталмаған. (3.7 сурет)

Осылайша  көмірсутектердің қалдықтарын қоршаған ортаға тигізетін  әсерін қадағалап отырады. Қоршаған ортаны лас қалдықтармен ластамау үшін көптеген қауіпсіздік шараларны  шығару қажет және де қалдықсыз өндірісті  жоспарлау  қажет.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3.1 Қазақстанның қазіргі  экологиялық жағдайы

    Бүгінгі таңда жаһандық проблема болып отырған экологиялық мәселелер табиғаттың даму заңдылығын ескермегендіктен, оның тепе- теңдігінің  бұзылуынан пайда болады. Ал оны  қалпына келтіру жолындағы жұмыста  география ғылымының міндеті зор.

Пайдалы қазбалар  қорының  ғылыми негізсіз пайдалануы, жер бетіндегі  өсімдіктер әлемі мен  жануарлар  дүниесінің  жұтаңдануы және  табиғи ортаның  шектен  тыс  ластануы  күрделі экологиялық  проблемаларды тудырды. Кейбір  өндіріс  орындарынан бөлінген  зиянды  қалдықтардың  шектен  тыс  көбеюі қоршаған орта жағдайының  нашарлауына,адам ден саулығының бұзылуына  апарып  соғуда. Осының  барлығы қоршаған ортаны қорғау  мәселесіне  ерекше  көңіл бөлуді және оны қалпына келтіру жұмыстарымен  айналысуды, сондай–ақ оның  ресурстарын тиімді  пайдалануды талап етеді.Оған дәлел Теңізшевройл компаниясы жалпы көлемі 1,9 млрд. Долларды құрайтын өндірістің қоршаған ортаға жағымсыз әсерін азайту жөніндегі жобаларды жүзеге асыру нәтижесінде өндірілген бір тонна өнімге шаққандағы газдардың алаулардағы жағылу көлемін 77 пайызға және ауаға таратылатын шығарындылар көлемін 66 пайызға қысқартуға қол жеткізді.

2009 жылы ауаға жіберілетін  шығындылардың орташа деңгейі  өндірілген мұнай тоннасына шаққанда 2,82 кг-нан келіп отыр. Бұл жоба  тарихындағы ең бәсең көрсеткіш.

Сондай-ақ соңғы төрт жылда авариялардың салдарынан төгілетін  мұнай көлемі де ескі тұрба құбырларын тексеткізу және ауыстыру жұмыстарына  ірі қаржы салу арқасында айтарлықтай төмендеді.

2009 жылдан бастап 2011 жылға дейінгі  кезең аралығында  ТШО өндірістің  қоршаған ортаға әсерін одан  әрі қысқарту және желілер  мен  жабдықтардың сенімділігін  арттыру жобаларына 418 млн.доллар  қаржы бөлуді жоспарлап отыр.

Каспий мұнайын  өндіруде  шетелдіктер  қазір тек табыс көзін  ойлап отырғаны белгілі, ондағы табиғатқа үлкен  зиян келіп тұрғанынан екенін ешкім ойлап жатқан жоқ.

Қазақстанда  табиғи ресурстар  қорының азаюымен қатар олардың  тозуы, ластануы экологиялық жағдайдың  шиеленісуімен үздіксіз ұлғаюда. Дамудың жаңа  сатысы- ғылыми  техникалық прогресстің негізіндегі жоғары технологияға ауысу  табиғатты  пайдаланудың жаңа  стратегиясының қалыптасуы арқылы жүзеге асуы  тиіс. Оның өзі өз кезегіндегі мемлекеттік және қоғамдық экологиялық саясатты мұқият жүргізуді талап етеді.

Қоршаған ортаның ластануы адам  баласының тіршілік ортасының  сапасыздандырып, бүкіл қоғамның қалыпты  дамуына кері әсерін тигізуде.Әлемдік  қоғамдастықпен қатар Қазақстандықтардың да қалыпты салт тұрмысы экологиялық жағдайларға  қарай алаңдаушылық күйге  түсуде.

Экологияның нашарлай түсуі  Қазақстан жағдайында бұрын-соңды  болмаған жаңа проблемалар тудыруда. Оған ауа, су, топырақ ресурстары мен өсімдік пен жануарлар әлеміндегі соңғы жылдардағы өзгерістер мысал бола алады.Шығыс Қазақстан жағдайында да экологиялық проблемалар жеткілікті. Соның ішінде түрлі-түсті металлургия, вольфрам, уран, қорғасын, мырыш өнеркәсіптері елді мекендер мен қала тұрғындарына көптеген қолайсыздық туғызуда.

Экологиялық жағдайлардың бәріне талдау жасау, оның зардабынан сақтандыру, шаралар қолдану, қоғамдық пікір туғызу үшін көпшіліктің экологиялық білімі мен тәрбиесін, мәдениетін көтеру керек.

Қазақстандағы өндіріс  орындарына байланысты туындаған экологиялық  проблемалар көп жағдайда алдын-ала ескерілмеген себептерге негізделген. Қарағандыдағы, Шымкенттегі, Жамбылдағы, Алматыдағы,Атыраудағы кейбір зауыттардың табиғатқа теріс әсерлері соған дәлел .

Бүгінгі таңда халыққа  экологиялық білім мен тәрбие беру мәселесін мемлекеттік деңгейге көтерудің қажеттілігі  туындап отыр. Экологиялық білім  беру дегеніміз - адамзат қауымының, қоғамның, табиғаттың және қоршаған ортаның үйлесімділігін және табиғатты  тиімді пайдаланудың жолдарын халыққа түсіндіру. Оның ішінде, қоршаған орта мен  табиғи ресурстарды  тиімді  пайдалану арқылы табиғатты аялай  білетін, оны бүлінуден қорғайтын, экологиялық білімі мен  мәдиениеті жоғары, ізгілікті, адамгершілігі мол жас ұрпақты  тәрбиелеудің маңызы зор. Экологиялық дағдарыстың ұлғаюын мейлінше тежеу, табиғатпен қоршаған ортаны қорғаудың жолдарын ұғындыру жалпы халықтың экологиялық сауатын ашу, жастарға үздіксіз білім беру нәтижесінде ғана  іске асады.

Экологиялық білім мен  тәрбие  беру негізінде жеке адам мен қоғамның табиғатқа деген  оң көз қарасын, экологиялық  мәдениетін  қалыптастыра аламыз.