Қондыруды таңдау

Dmax = 35 + 0,025 = 35,025 мм

Dmin = 35,0 мм

білік  Æ 35 s6

es = +59 мкм, ei = 43 мкм

dmax = 35,0 + 0,059 = 35,059 мм

dmin = 35,0 + 0,043 = 55,043 мм

Шақтама алаңдарының орналасу сұлбасын құрамыз  (1.2-сурет)

Ең үлкен, ең кіші және орташа саңылауды анықтаймыз:

Nmax  = Dmin – dmax = 35 –35,059   = - 0,059мм

Nmin = Dmax – dmin =  35,025  – 35,043 = -0,018 мм

Nm = ( Nmax +Nmin )/2 = ( - 59 + (- 18))/2 = - 20,5 мкм

Қондыру шақтамасын анықтаймыз:

TN = Nmax – Nmin  = - 59 – (-18) = -41 мкм

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

5. Ауыспалы қондыруды есептеу

 

Бұл қондыруларды қозғалмайтын ажыратпалы біріктірулерде түйіспелі қосалқы тетіктер немесе қажет болған жағдайда біршама күш салу арқасында білік бойымен жылжи алатын тетіктерді центрлеу үшін қолданады.

Æ 45  Н8/m7

Кесте бойынша  СТ СЭВ 144-75. 

Тесік  Æ 45  Н8.

ЕS = + 39 мкм – жоғарғы шекті ауытқу,  EI = 0 – төменгі шекті ауытқу.

Тесіктің максималды және минималды өлшемі:

Dmax = Dном + ES = 45 + 0,039 = 45,039 мм

Dmin  = Dном + EI  = 45,0 мм

Білік  Æ 45 m7

es = 34  мкм – жоғарғы шекті ауытқу, ei = 9 мкм – төменгі шекті ауытқу

Біліктің максималды және минималды өлшемі:

dmax = dном + es = 45+ 0,034 = 45,034 мм

dmin  = dном + ei = 45 + 0,009  = 45,009 мм

Шақтама алаңдарының орналасу сұлбасын құрамыз  (1.1-сурет)

Ең үлкен, ең кіші және орташа саңылауды анықтаймыз:

Smax = Dmax – dmin  =45,039 – 45,009 = 0,03 мм

Smin = Dmin – dmax  = 45 – 45,034 = -0,034 мм

Sm  = ( Smax + Smin ) / 2  = (0,03 -0,034)/2 = -0,002 мкм

Қондыру шақтамасын анықтаймыз:

TS = Smax – Smin = 0,03+0,034 = 0,064 мкм

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

6. Қапсырма , тығын, мөлшерлегіш өлшемдерін анықтау

 

Шақтамасы 6-дан 17-ге дейін квалитет аралығындағы цилиндрлік беттері бар тетіктердің жарамдылығы сериялық және жаппай өндірісте шекті калибрлердің көмегімен анықталады. Калибрмен бұйым өлшемі анықталмайды, бақыланатын өлшем рұқсат етілген өлшем аралығына жата ма, жатпай ма соны  тексереді. Егер өтпелі калибр (ПР) өз салмағының күшімен өтсе, ал өтпейтін жағы (НЕ) өтпесе бұйым жарамды деп саналады. Егер ПР жағы өтпесе, онда бұл ақау жөндеуге келеді, бұйымда тағы алып тастауға болатын артық метал бар. Егер НЕ жағы өтпесе, бұйымнан метал артығымен алынған, сондықтан бұл ақау жөндеуге келмейді. «ПР» және «НЕ» жұмыс калибрлер бұйымды жасау процесінде бақылауға арналған, ПР тозған калибрлердің кейбіреуін, ал НЕ калибрінің тек жаңасын ғана қолдануға болады.

Тозуды баяулату үшін калибрлерді қаттылығы жоғары конструкциялық болаттардан және қатты қорытпалардан жасайды. Калибр шақтамалары МСТ 24853-81 (СТ СЭВ 157-75) стандартында берілген. Калибрлерді жасау шақтамалары: Н – тесіктерді бақылау үшін жұмыс тығын калибр (НS өлшеу беттері сфера болып келетін); Н1 – білікті бақылау үшін жұмыс қапсырма-калибр. Жұмыс процесінде тозатын ПР өтпелі калибрлер үшін тозу шақтамасы қарастырылған. 8 квалитетке дейінгі шақтамасы бар калибр тозуы бұйым өлшемінің шақтама алаңының шегінен тығындар үшін  Y шамасына және қапсырмалар үшін Y1  шамасына  шығуына болады. Барлық калибрлер үшін Н (НS) және Н1 шақтама алаңдары бұйымның шақтама алаңының ішіне қарай тығын үшін Z шамасына, қапсырма үшін Z1шамасына жылжиды.

Калибрлердің атқарушы өлшемдерін есептеу. Калибрлердің атқарушы өлшемі деп  калибрді жасау өлшемдерін айтамыз. Бұл өлшемдерді анықтау үшін қапсырма-калибрдің сызбасында ең кіші шекті өлшемі оң ауытқуымен, ал тығын-калибр үшін ең үлкен шекті өлшем теріс ауытқуымен көрсетіледі. Мұнымен калибрдің тозуы мен желінуіне максималды қор қамтамасыз етіледі.

Есептеуге арналған формулалар:

1) Тығын-калибр

1. Жаңа ПР калибрдің ең үлкен өлшемі: ПРmax= Dmin + Z + H/2.

2. Тозған ПР калибрдің ең кіші өлшемі: ПРmin тозу = Dmin – Y  .

          Егер өлшемі осы мәнге тең немесе кем болса, онда ол жарамсыз.

3. Жаңа өтпейтін калибрдің НЕ ең үлкен өлшемі: НEmax = Dmax + H/2,

мұнда  Dmin, Dmax – бақыланатын тесіктің рұқсат етілген шекті өлшемдері.

 

2) Қапсырма-калибр

1. Жаңа ПР калибрдің ең кіші өлшемі: ПРmin= dmax – Z1 – H1/2. 

2. Тозған ПР калибрдің үлкен өлшемі: ПРmax тозу = dmax + Y1.

Егер өлшемі осы мәнге тең немесе үлкен болса, онда ол жарамсыз.

3. Жаңа өтпейтін калибрдің НЕ ең кіші өлшемі: НEmin = dmin - H1/2 мұнда dmax, dmin – бақыланатын біліктің рұқсат етілген шекті өлшемдер.

 

Tесік пен білікті бақылауға арналған тегіс калибр өлшемдерін есептеу.

10-нұсқа

Тесік Æ 20Н8.

СТ СЭВ 144-75 стандарты бойынша өлшем ауытқуын табамыз:

Жоғарғы ауытқу ES = +10 мкм , төменгі ауытқу  EI = -23.

Максималды диаметр Dmax  = 20,01 мм,  минималды диаметр Dmin = 19,97 мм.

8 квалитет үшін 18-30 мм аралығында мәліметтерді табамыз: H = 4 мкм,  Z = 5 мкм, Y = 4 мкм.

1. Жаңа ПР калибрдің ең үлкен өлшемі:

ПРmax= Dmin + Z + H/2 = 19,977 + 0,005 + 0,004/2 =20,004  мм.

Сызбада қойылатын калибр өлшемі 20,007 – 0,004 мм.

2. Тозған ПР калибрдің ең кіші өлшемі:

ПРmin тозу = Dmin – Y  = 19,977 – 0,004 = 19,973 мм.

Егер өлшемі осы мәнге тең немесе кем болса, онда ол жарамсыз.

3. Жаңа өтпейтін калибрдің НЕ ең үлкен өлшемі:

НEmax = Dmax + H/2 = 20,01 + 0,004/2 = 20,012–0,004  мм (2.1-сурет)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Білік Æ  20f7.

СТ СЭВ 144-75 стандартына сәйкес өлшем ауытқуын табамыз:

Жоғарғы ауытқу es = -20 мкм, төменгі ауытқу  ei = -41 мкм.

Максималды диаметр dmax  = 19,98 мм,  dmin = 19,959 мм.

7 квалитет үшін 18-30 мм аралығында мәліметтерді табамыз: H1 = 4 мкм,  Z1 = 3 мкм, Y1 = 3 мкм.

1. Жаңа ПР калибрдің ең кіші өлшемі:

ПРmin= dmax – Z1 – H1/2 = 19,98 - 0,003 - 0,004/2 = 19,975 мм.

Сызбада қойылатын калибр өлшемі 19,975 + 0,004 мм.

2. Тозған ПР калибрдің ең үлкен өлшемі:

ПРmax тозу = dmax + Y1  = 19,98 + 0,003 = 19,983 мм.

Егер өлшемі осы мәнге тең немесе үлкен болса, онда ол жарамсыз.

3. Жаңа өтпейтін калибрдің НЕ ең кіші өлшемі:

НEmin = dmin - H1/2 = 19,95 - 0,004/2 = 19,948+ 0,004 мм (2.2-сурет)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  (Керілісті қондыру)

Тесік Æ 35 Н7.

СТ СЭВ 144-75 стандарты бойынша өлшем ауытқуын табамыз:

Жоғарғы ауытқу ES = +25 мкм , төменгі ауытқу  EI = 0.

Максималды диаметр Dmax  = 35,025 мм,  минималды диаметр Dmin = 35,0 мм.

8 квалитет үшін 30-50 мм аралығында мәліметтерді табамыз: H = 4 мкм,  Z = 6 мкм, Y = 5 мкм.

1. Жаңа ПР калибрдің ең үлкен өлшемі:

ПРmax= Dmin + Z + H/2 = 35 + 0,006 + 0,004/2 = 35,008 мм.

Сызбада қойылатын калибр өлшемі 35,008– 0,004 мм.

2. Тозған ПР калибрдің ең кіші өлшемі:

ПРmin тозу = Dmin – Y  = 35 – 0,005 = 24,995 мм.

Егер өлшемі осы мәнге тең немесе кем болса, онда ол жарамсыз.

3. Жаңа өтпейтін калибрдің НЕ ең үлкен өлшемі:

НEmax = Dmax + H/2 = 35,025 + 0,004/2 = 37,025–0,004  мм (2.3-сурет)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Білік Æ  25u8.

СТ СЭВ 144-75 стандартына сәйкес өлшем ауытқуын табамыз:

Жоғарғы ауытқу es = 59 мкм, төменгі ауытқу  ei = 43 мкм.

Максималды диаметр dmax  = 35, 059 мм,  dmin = 35,043 мм.

8 квалитет үшін 18-30 мм аралығында мәліметтерді табамыз: H1 = 4 мкм,  Z1 = 3,5 мкм, Y1 = 3 мкм.

1. Жаңа ПР калибрдің ең кіші өлшемі:

ПРmin= dmax – Z1 – H1/2 =  35,059 - 0,0035 - 0,004/2 = 35,053 мм.

Сызбада қойылатын калибр өлшемі 19,955 + 0,004  мм.

2. Тозған ПР калибрдің ең үлкен өлшемі:

ПРmax тозу = dmax + Y1  = 35,059 + 0,0035 = 35,063 мм.

Егер өлшемі осы мәнге тең немесе үлкен болса, онда ол жарамсыз.

3. Жаңа өтпейтін калибрдің НЕ ең кіші өлшемі:

НEmin = dmin - H1/2 = 35,043 - 0,004/2 = 33,043+ 0,004  мм (2.4-сурет)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

Шама бірлігін іс жүзінде өлшеу үшін нормаланған қателіктері бар өлшем құралдары деп аталатын техникалық құралдар қолданылады. Өлшем құралдарына жататындар: өлшемдер, өлшемдік түрлендіргіштер, өлшеуіш аспаптар, өлшеуіш қондырғылар мен жүйелер, өлшеуіш жабдықтар. Өлшем (физикалық шаманың өлшемі, ҚР СТ 2.1-2000) деп берілген мөлшердегі физикалық шаманы жаңғырту (сақтау) үшін қолданылатын өлшем құралы. Өлшемнің бұл құралдарына кірлер, ұзындықтық ұштың өлшемдері, т.б. жатады. Тәжірибеде бір мәнді және көп мәнді өлшемдер, сондай-ақ өлшемдер жиыны және магазині қолданылады. Бір мәнді өлшемдер бір мөлшердегі шамаларды жаңғыртады (кірлер). Көп мәнді өлшемдер физикалық шаманың бірнеше өлшемдерін бейнелейді. Мысалы, миллиметрлік сызғыш заттың ұзындығын сантиметрмен де, миллиметрмен де көрсете алады.

Метрология өндіріс тиімділігін, техникалық деңгейді және өнім сапасын жетілдіруде үлкен мәнге ие болуда. Ғылым мен техниканың дамуы өлшеу дәлдігінің тұрақты түрде жоғарылауын талап етуде. Қазірдің өзінде адам нанотехнологияны жасап шығарды, яғни молекулалар деңгейінде жұмыстар жүргізілуде, бұл дегеніміз – микропроцессорлы техниканы жасап шығару. Сол себепті метрологияны дамыту, метрологиялық ұйымдар мен қызметтердің жұмысын жетілдіру сұрақтарына ғылыми-зерттеу институттарының, ғылыми-өндірістік бірлестіктердің, өндірістік өнеркәсіптердің жетекшілері өте жоғары деңгейде мән беру керек. Жаңа өнімді жасап шығарудың, технологиялық үрдістерді дайындау мен үйренудің, өндірісті ұйымдастырудың  бастапқы кезеңдерінде метрологиялық қамтамасыздандырудың мәселелері шешілсе, шығын азайып, тиімділік жоғарылайды.

Өлшем  – бұл берілген өлшемде физикалық шаманы көрсетуге та-ғайындалған ӨҚ.

Калибрлер – берілген шекарада өлшемдерді, бөлшек пішіндерін және беттердің өзара орналасуын табу мен бақылауға тағайындалған құрылғылар болып табылады. Оларға тығындар, жақтамалар және бұрандалық калибрлер жатады.

Өндірісті метрологиялық турғыда тиімді қамтамасыз етуде, стандарттаудың рөлі өте зор. Ол үшін Мемлекеттік өлшем бірлігін қамтамасыз ету жүйесімен стандарттар өңделіп, «өлшем бірлігін қамтамасыз ету туралы» заңы қабылданды.

 

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН  ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:

 

1. “Стандарттау, метрология және сертификаттау”: Оқулық – Алматы/

Т. М. Мендебаев,  Е. С. Асқаров,  А. Ө. Ермекбаева,  И. Ж. Жаханова    

2) “Метрология”: Оқулық – Алматы/ Р.Қ.Ниязбекова, В.Н.Михалченко, Г.Қ.Бектұрғанова, В.А.Донбаева, К.У.Тоғызбаев, Л.А.Байбосынова

3) “Стандарттау, сертификаттау және метрология негiздерi”: Oқу құралы-Астана/ М. Рақымжанова

4) Интернет ақпараттары