Ұйымның қаржылық есеп беру құрамы мен элементтері

 

2. Ұйымдағы қаржылық есеп берудің баптарын бағалау

 

«Материалдық емес активтер»бабы бойынша шаруашылық қызметте ұзақ уақыт бойы пайдаланылатын және кіріс келтіретін материалдық емес объектілерге кәсіпорынның жұмсаған шығындары көрсетіледі.Материалдық емес активтерді кәсіпорынның құрылтайшылары жарғылық капиталға салым есебінде енгізуі сондай-ақ кәсіпорын өз қызметінің барысында сатып алуы мүмкін.бап бойынша бастапқы бағалау кезіндегі материалдық емес активтедің құны көрсетіледі.Материалдық емес активтер баланс валютасына қалдық құнымен енгізіледі.Материалдық емес активтердің тозуы өнімнің өзіндік құнына олардың бастапқы құны мен ұтымды пайдалану мерзіміне қарай кәсіпорын есептеген нормалар бойынша,бірақ кәсіпорын қызметінң мерзімінен аспайтындай болып жатқызылады.

Ұтымды пайдалану мерзімін анықтау мүмкін болмайтын материадық емес активтер бойынша тозу нормасы он жыл мерзімге есептеліп,бірақ кәсіпорын қызметінің мерзімінен аспайтындай болып белгіленеді.

Баланстың 2700«Материалдық емес активтер»деген бабын қалдық құнымен толтыру үшін 2710«Гудвилл»,2730Басқалар және Материалдық емес активтердің амортизациясы- бағдарламалық қамтамасыз ету,2740«Материалдық емес активтердің амортизациясы-гудвилл»,«Материалдық емес активтердің амортизациясы-басқалар»деген жинақтамалы шоттардың ақпараттарын қолдану қажет.

«Негізгі құралдар»бабы бойынша қолданыстағы,консервациядағы немесе запастағы негізгі құралдар бойыншамәліметтер көрсетіледі.Бұл бап бойынша заңдарға сәйкес кәсіпорынның меншігіне сатып алынан жер учаскілерінің құны да көрсетіледі.Аталған бап бойынша негізгі құралдардың бастапқы құны және тозуы және қалдық құны жеке көрініс табады.Негізгі құралдар баланс валютасына қалдық құнымен енгізіледі.Негізгі құралдарды түгендеу нәтижесі бойынша анықталған бастапқы құны мен қайта есептеу коэффициенттері негізгі құралдарды қайта бағалауға арналған алғашқы деректер болып табылады.Негізгі құралдар олардың бастапқы құнын тиісті коэффициентке көбейту жолымен қалпына келтіру құнына дейін қайта бағаланады.негізгі құралдар бағаланғаннан кейін негізгі құралдардың бастапқы құны қалпына келтіру құнына алмастырылады.Есеп беруде негізгі құралдардың тозуы жекелей көрсетіледі.

Ұзақ мерзімді инвестициялар бөлімі бойынша баланста кәсіпорынның ұзақ мерзімді инвестициялары,басқа кәсіпорындар активтеріне (бағалы қағаздар-облигациялар,акциялар)Қазақстан республикасының аумағында құрылған басқа кәсіпорындардың жарғылық капиталдарына салымдар,сондай- ақ кәсіпорынның басқа кәсіпорындарға берген қағаздары көрініс табады.

 

 

 

 

 

 

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2. Халықаралық қаржылық есеп стандарты бойынша ұйымдағы қаржылық есеп берудің ерекшеліктері

 

1. Ұйымның қаржылық есеп беруді пайдаланушылар және оны тапсырудың мерзімі

 

Шаруашылық субъектілері тоқсандық және жылдық қаржылық есептемені құрылтай құжаттарына сәйкес меншік иелеріне,мемлекеттік салық инспекциясына,мемлеккттік басқарудың басқа органдарына,несие беруші банктерге және басқа шаруашылық субъектілермен келісімдердің негізінде басқа да мүдделі ұйымдарға тапсырады.Шаруашылық субъектілері тоқсандық есептемені тоқсан аяқталғаннан кейін 30 күн ішінде,ал жылдық қаржы есептемесін жыл аяқталғанан кейін 90 күннің ішінде тапсыруға міндетті.

Бюджеттік мекемелер айлық,тоқсандық және жылдық қаржылық есептемені жоғары тұрған ұйымдарға олар белгіленген мерзімдерде тапсырады.

Қаржылық есептемені пайдаланушылар қатарына нақты қазіргі және әлеуетті инвесторлар,кредиторлар,жеткізушілер,қызметкерлер,содай-ақ министрліктер,ведомстволар және жұртшылық жатады.

Кәсіпорынның,ұйымның,мекеменің жылдық қаржылық есебі мүдделі пайдаланушылар,сатып алушылар,жеткізушілер,инвесторлар,биржалар банктер және басқалар үшін ашық баспа сөзде жарияланады.

Есепті жыл аяқталғанан кейін ашық түрдегі акционерлік қоғамдар,банктер,сақтандыру компаниялары жылдық қаржылық есептемені газеттерде,журналдарда және жеклеген кітапшаларда жариялауға міндетті.Жарияланатын қаржылық есептеме міндетті аудиторық тексеріске түсіп,оның дұрыстығын тәуелсіз аудитор растауы тиіс.

Ұйымның қаржылық есеп беру мен бухгалтерлік есепке аудиторлық тексерулер Қазақстан Республикасының заңдарына көзделген жағдайда,сондай –ақ әкімшіліктің немесе шаруашылық етуші объектінің құрылтайшыларының төртен бірінің бойынша жүргізіледі.

 

2. Ұйымның қаржылық-шаруашылық қызметінің есебін беру

 

Қаржы шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы есеп беру Қазақстан Республикасындағы бухгалтерлік есептің №3стандартында ашылып көрсетіледі.Бұл стандарт бағалау әдісі,есеп саясаты өзгерген кезде және елеулі қателіктер анықталғанда және түзетілгенде қаржы-шаруашылық қызметтің нәтижелері туралы есеп беру мен олардың қаржы есептемелеріндегі баптардың сыныптамасын белгілейді.

• Негізгі қызметтен(өнімдерді,жұмыстарды,қызметтерді сатудан)алынған табыс;
• Сатылған өнімнің,жұмыстың,қызметінің өзінідік құны;
• Жалпы кіріс;
• Кезең шығындары.Оған енетіндер:жалпы және әкімшілік шығындары,проценттерді төлеу шығындары,сату жөніндегі шығындар;
• Негізгі қызметтен алынған кіріс немесе зиян;
• Салық салуға дейінгі әдеттегі қызметтен алынған кіріс немесе зиян;
• Табыс салығы,
• Салық салудан кейінгі әдеттегі қызметтен алынған кіріс немесе зиян-төтенше жағдайлардан алынған кіріс немесе зиян;

Кесте1- Таза кіріс немесе зиян

Баптардың атауы	Сомасы
Кірістер
Таза салу	14000000
Процент түріндегі кіріс	500000
Кірістердің жиынтығы	14500000
Шығындар мен шығыстар:
Сатудың өзіндік құны	9000000
Тауарларды жеткізу жөніндегі көлік шығыстары	250000
Ескірген ТМҚ бойынша шығындар	500000
Өндірістік үстеме шығындар	250000
Сатудың өзіндік құнынын жиыны	10000000
Жалпы кіріс	4500000
Сату жөніндегі шығындар	10000000
Жалпы және әкімшілік шығындар	500000
Процент төлеу шығындары	500000
Өзге шығындар	0
Шығындардың жиыны	2000000
Табыс салығына дейінгі және төтенше баптардың кірісі	2500000
Табыс салығы бойынша шығындар	750000
Төтенше табыс немесе зиян	0
Таза кіріс	1750000

 

Осы баптардың сомасының өзгерісі түсіндірме жазбада ашылып көрсетілуі тиіс.

Стандарт сондай-ақ тоқтатылған операцияға анықтама берді.Бұны тоқтатылған операциялар бойынша кәсіпорын филиалының сатылуымен немесе таратылуымен түсіндіруге болады.

3. Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп беру

 

Бұл есепте кәсіпорынның қаражат көздері анықталып,олардың қалай пайдаланылатыны көрсетіледі.Бұл есеп түрі негізгі қызметтен түсетін құралдардың кәсіпорынның есепті мерзім үшін ұсталатын ақша құралдарын жабу үшін  жеткіліктілігін  көрсетеді.Ол  пайдаланушыларға операциялық,инвестициялық ,қаржылық қызмет тұрғысынан есепті мерзімде ақша құралдарының түсуі немесе кетуі туралы ақпарат беріп,субъектінің қаржылық жағдайындағы өзгерістерді бағалауға мүмкіндік береді.Басқаша айтқанда ақша құралдарының қозғалысы туралы есеп- бұл субъект құралдарды қайдан алып, қалай жұмсалатынын көрсететін құжат.

Кейбір мемлекеттерде бұл есепке ерекше мән беріледі.Инфляция жағдайында бұл есептің рөлі басқа есептерді жасауды есептеу әдісі қолданғандықтан өсіп келеді.Демек,бұл есеп түрі әлем тәжірибесінде жаңа,бірақ ол енгізу сәтінен бастап жетілдірілген.

Ақша құралдарының қозғалысы туралы есептің негізгі мақсаты-пайдаланушыларды ақша құралдарының түсуі мен кетуі туралы ақпаратпен қамтамасыз ету. Және бұл-есепті мерзім үшін инвестициялық және қаржылық қызметін талдаудың негізгі құралы. Оның басты мақсаты-инвесторларға төмендегіні бағалауда көмек көрсету:

• Субъектінің ақша құралдарының алдағы тиімді ағымдарын генерациялау қабілетін және өз міндеттемелерін төлеу,дивидендтертөлеу қабілетін;
• Таза табыс пен ақша құраладарының түсу (кету)көлемі арасындағы айырмашылықтар себептерін;
• Қолма-қол және ақшасыз ақша ағымдарының барлық аспектілерін,субъектілердің инвестициялық,қаржылық қызметіне олардың қозғалысы;

Шаруашылық субъектілерінің қызмет ерекшеліктерінің бірі-бүкіл кәсіпкерлік қызмет өндіріс  түріне және қызмет көрсету саласына қарамай былай бөлінеді:

• Табыс алумен байланысты операциялық (негізгі) қызмет.
• Инвестициялық-құралдарды акциялар және басқа да құнды қағаздарға салу,күрделі салым немесе ұзақ мерзімді активтерді құру немесе алу нәтижесіндегі ақша құралдарының қозғалысы;
• Қаржылық-алынған дивидендтер,проценттер есебі.Жеке капитал мен қарыз құралдарының құрамы мен өлшеміндегі өзгерістер субъектінің қызмет нәтижесі болып табылады.

Субъект қызметінің түріне қарай топтастыру қажылық жағдайына олардың әрқайсысының ықпал етуін бағалауға мүмкіндік береді.

Қызметтің осы түрлерінің барлығы ақша құралдарының түсу мен кету каналдары болып есептеледі. Бухгалтерлік есептің №4 стандартымен «ақша құралдарының қозғалысы туралы есеп» оларды түсу және кету каналдар тұрғысынан қозғалуын ашу талап етіледі. Мұнда субъект тура немесе жанама әдіс қолданғанын ашып көрсету керек.

Тура әдіс ақша түсімдері мен төлемдері түрлерінің мазмұнын ашуды көздейді.Бұл әдіс ақша операциясын талдауға негізделеді. Ол ұшін әр есептің сатьясын зерттеп,түзетулер жасау керек. Өткерілген өнімнен ақша түсімдерінен бастайды,олардан барлық шығындарды алып тастайды. Қорытындысында операциялық қызметтен түскен ақша құралдарының соммасын шығарады.

Тура әдісті қолдануда операциялық қызмет нәтижесінде пайда болатын ақша құралдарының мысалы,(ақша құралдарының түсуі):

• Тауарларды сату мен қызмет көрсетуден;
• Тауарлы-материалдық запастар мен қызмет көрсету аванстары;
• Процент,дивидендтер,әр түрлі сияқы түрінде;
• Басқа да түсімдер;

Жанама әдіс таза табысты немесе шығындарды өзгертуледі көздейді. Бұл ағымдағы акитвтер мен міндеттемелердің және инвестициялық қызмет нәтижесіндегі табыстар мен шығындарғабайланысты.

Бұл әдіс негізінде бухгалетлік баланстың қаржылық-шаруашылық қызметі нәтижесі туралы есеп пен бухгалтерлік баланс туралы ақпарат жатыр. Мұнда қаржылық-шаруашылық қызмет нәтижелері туралы есептің әр статьясына өзгертулер енгізу көзделмейді.

Операциялық қызметтен түсетін ақша құралдарының келіп түсу негізгі болып таза табыс алынады.

Ақша құралдарының түсу және кету негізгі каналдарының бірі-инвестициялық қызмет.

Қаржылық-шаруашылық қызмет нәтижелері туралы есепте инвестициялық қызмет акциялар,негізгі құралдарды сатумен байланысты табыстар мен шығындар көрсетілген жерде көрсетіледі.

Қаржылық қызмет- ақша құралдарының түсу және кетуін негізгі каналы,оның нәтижесі болып жеке капитал мен қарыз құралдарының өлшемі мен құрамындағы өзгерістер табылады. Қаржылық қызметтің ақша құралдарының қозғалу мысалдары:

Ақша құралдарының түсуі:

• Акциялар мен басқа құнды қағаздарды шығарудан;
• Банк кредиттерін алу;
• Басқа түсімдер;