Ақша қаражаттар және есеп айырысу

Банк чек кітапшасының тиісті жеріне чек кітапшасы берілген ұйымның немесе жеке адамға берілсе, оның аты – жөнін жазады. Чек кітапшасындаға ондағы жұмсалмаған соманың мөлшері көрсетіледі. Чек кітапшасы арқылы бір немесе бірнеше жабдықтаушы мен есеп айырысуға болады.

Банк мекемелері ұйымдардың ақшаларын олардың шоттарында сақтап, түскен сомаларды есеп шоттарға қабылдайды, олардың ақшаларын шоттардан аудару және беру, сондай – ақ банктің тәртібі мен келісім шартында қарастырылған  басқа да операцияларды жүргізу жөніндегі тапсырмасын орындайды.

 

 

Ұйымның есп шотындағы ақшасы шот иесінің тапсырмасы бойынша ғана аударылады. Есеп шоттағы ақшаны ұйымның рұқсатынсыз аудару қолданыстағы заңдылықтарда қарастырылған жағдайларға сәйкес соттың, мемлекеттік салық комитетінің қызметінің шешімдерімен ғана жүргізіледі.

Ұйымдар қолма – қол ақшасыз есеп айырысудың негізгі нысандарынан төлем тапсырмасын пайдаланады.

Ұйымдарда нақты ақшалар мен қатар пошта маркалары, демалыс және емдеу, сауықтыру орындарының жолдамалары, жол билеттері, сонымен қатар үкіметтің жәрдемі ретінде берілген қаражаттары, яғни үлкен жауапкершілікпен сақталуын қадағалауды талап ететін басқа да қаржылар сақталынады. Олар 1070  «Банктердегі арнаулы шоттағы ақшалар» шотында есепке алынады. Сонымен қатар бұл шотта ұйымға бюджеттен бөлінген белгілі бір мақсатқа жұмсалуы тиіс қаржылар, ұйымның демалыс – ағарту, демалыс лагерлеріне бөлген қаржылары есептеледі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2. Несиелік қатынастар есебі 

Несие – бұл банктің қаражатын құрайтын көзі ретінде барлық несиелік қатынастарды ұйымдастырудың әр түрлі формаларының болуын, сондай-ақ олардың жұмсалымдарының бір формасын білдіретін кең ұғымды сипаттайды. Ссуда - бұл ссудалық шот ашумен байланысты қалыптасатын несиелік қатынастарды ұйымдастырудың бір ғана формасын білдіреді.        Экономикалық категория ретінде кредит - кәсіпорындар, ұйымдар және бірлестіктер, сондай-ақ халық арасындағы несие белгілі бір мерзімге уақытша пайдалануға беру негізінде қалыптасатын өндірістік қатынастар жиынтығы.

Зерттеу заты сияқты несие құрылымы бір-бірімен өзара байланысты элементтерден тұрады. Мұндай элементтерге ең алдымен несиелік қатынастар субъектілері жатады. Несиелік мәміле бойынша несиелік қатынастар субъектісіне қарыз беруші және қарыз алушы жатады.

Несиегер – қарызды  беретін несиелік қатынастың бір жағы. Несиегер – бұл уақытша пайдалануға қарыз беруші субъектілері болып табылады.      Қарыз берушілерге:банктер,банктік емес мекемелер, мемлекет,шарушылық субъектілері және халық жатады.

Несие экономикадағы орны мен рөлі оның атқаратын қызметтерімен сипатталды. Жалпы несие экономикалық категория ретінде мынадай қызметтерді атқарады:

• қайта бөлі;
• айналыс шығындарын үнемдеу;
• айналыстағы нақты ақшалардың орнын уақытша алмастыру;
• капиталдың шоғырлануын жеделдету;
• ғылыми – техникалық прогресті жеделдету.

Несиені қайта бөлу қызметі кез келген  елдің ұлттық экономикасының толық құнды жұмыс жасауына өз үлесін қосады. Несие бұл қызметтің көмегімен  экономикалық жүйенің бір саласынан екінші бір саласына капитал ағымы болады. Кредиттің бұл қызметінен айырмашылығы қаржының бөлінуі әкімшілік  негізде жүргізілсе, ал салалар мен аймақтар арасындағы капитал ағымы несие арқылы,яғни ол нарықтық механизімі негізінде жүзеге асырылады.

Несие айналыс шығындарын үнемдеу қызметтінің іс жүзіне асу несиенің экономикалық мәнінен туындайды. Шаруашылық субъектілеріндегі ақшалай қаражаттардың түсуі мен жұмсалуы арасындағы уақытша болатын алшақтық кей жағдайларда қаржылай ресурстарға деген қажеттілікті туындатады. Міне, сондықтан да мұндай жағдайларда қарыз алушылардың барлық категориялары өздерінің меншікті қаражатқа деген жетіспеушіліктің орнын толтыру үшін несиені пайдаланады. Бұл дегеніміз капитал айналымын қамтамасыз етіп қана қоймай айналыс шығындарын үнемдеуге де мүмкіндік жасайды.

Ал, келесі қызметі, яғни кредиттің айналыстағы нақты ақшалардың орнын уақытша алмастыруы. Қазіргі несиелік шаруашылықта мұндай орнын алмастыруға толық мүмкіндік бар. Бұл қызмет іске асу процесінде тек қана тауар айналысын емес, сондай-ақ нақты ақшалардың уақытша орнын ауыстыра отырып, ақша айналысын да жылдамдатады. Несиенің бұл қызметі несиелік ақшалар: чектер, вексельдер, несиелік карточкалар көмегімен жүзеге асырылады. Несиенің бұл қызметі арқылы ақша массасына және төлем айналымына да ықпал етеді.

Несиенің ғылыми – техникалық прогресті жеделдету қызметі ғылыми – техникалық ұйымдардың қызметін қаржыландырумен сипатталды. Сондықтан да, несиенің көмегінсіз көптеген ғылыми – зерттеу орталықтарының (бюджеттік қаржыландыруда отырғандардан басқалары) жұмыс жасауы қиынға түседі. Сондай-ақ несие өндіріске ғылыми технологияларды жаналық ретінде енгізу үшін де аса қажет болып табылады. Себебі, ондай шығындар бастапқыда кәсіпорынның қаражатымен, оның ішінде орта және ұзақ мерзімді банктің несиелері есебінен қаржыландырады.

Несиенің түрлері – ол ұйымдастыру-экономикалық нысандарына байланысты әрбір несиені сипаттау. Несиені түрлерге бөліп жіктеуде әлемдік біркелкі стандарт жоқ. Несие қатынастарының дамуына және тауар-ақша айналысының өрістеуіне байланысты несие ақшалы және тауарлы болып бөлініп, одан әрі несиенің жаңа түрлері пайда болуы мүмкін.

Несие түрлері төмендегі жағдайларға байланысты жіктеледі:

• Несиемен қамтамасыз етілетін ұдайы өндірістің сатысына. Өнім өндіретін шаруашылық субъектісі несиені құрал-жабдықтар алуға, шикізат, жанар-жаңар майлар алуға және т.б. қажетіне жұмсаса, халық тұтыну заттарын алуға пайдаланады. Жалпы алғанда несие айырбас категориясы ретінде жиынтық өнімді өндіруге, бөлуге және тұтынуға қолданылады;
• Экономиканың салаларында қолданылуына. Өнеркәсіп мекемесіне берілген несие өнеркәсіптік несие деп аталады. Сонымен қатар ауыл шаруашылығы несиесі, саудалық несие түрлері болады;
• Несиенің қамтамасыз етілуіне. Тікелей қамтамасыз етілген несиеге, мысалы, нақты тауарды сатып алуға берілген несие жатады. Жанамалай қамтамасыз етілген несие, мысалы, өз ақша қаражаты аз болған жағдайда тауар қорларының жетіспей қалған бөлігін төлеуге алған несие.
• Несие үшін төлем. Несие ақылы және ақысыз болып бөлінеді. Бұндай болып бөлінуінің себебі несиенің капитал ретінде қолданылуынан, яғни несие алушы оны өзінен-өзі өсетін құн ретінде қолданып, қайтару уақыты келгенде қарызға алған сомасын процент түріндегі өсімімен қайтаруы керек. Сондықтан несие ақылы құн категориясы.

Дегенмен, бұрыңғы және қазіргі тарихта ақысыз несие берілетін жағдайлар бар. Қазіргі кезде ақысыз несие, мысалы, инсайдерлерге беріледі. Достық несие де – ақысыз несие түрі.

Несие түрлері – бұл оның несиелерді жіктеу үшін пайдаланатын, экономикалық-ұйымдастырушылық белгілері бойынша ең детальданған сипаттамасы, яғни, несиенің іс-тәжірибедегі нақты қосымшасы.

Қазақстанда несие түрлері былайша жіктеледі:

• Айналым қаражатын қалыптастыруға берілетін несие;
• Негізгі құрал-жабдықты қалыптастыруға берілетін несие;
• ТМҚ аясында шұғыл қажеттілікке, сондай-ақ нормативтен тыс қорлардың аясында уақытша қажеттілікке берілетні несие;
• өндірістің маусымдық шығыны аясында берілетін несие;
• жол үстіндегі есеп айырысу құжаттары аясында берілетін несие, аккредитивтер;
• төлем несиелері.

Қамтамасыз етілуі бйынша:

• жылжымалы және жылжымайтын мүлікпен, ТМҚ-пен, кепілдікпен, мақтандыру келісімшартымен толық қамтамасыз етілген;
• ішінара қамтамасыз етілген;
• Қамтамасыз етілуі болмайтынбанкілік.

 Қайтарылу мерзімі  бойынша:

• Қысқа мерзімді;
• Орта мерзімді;
• Ұзақ мерзімді.

Өтелу тәртібі бойынша:

• Бөліп-бөліп төлеу;
• Бір жолғы өтеу;
• Кезең сайын бір қалыпты өтеу.

Тәуекелді деңгейі бойынша:

• Субстандартты;
• Стандартты;
• Күмәнді;
• Сенімді;
• Сенімсіз;
• Ұзартпалы.

Ақылылығы бойынша:

• Қалыпты пайыздық мөлшерлемесі;
• Жоғары пайыздың мөлшерлемесі;
• Төмен пайыздың мөлшерлемесі;
• Пайызсыз.

Салалық бағыты бойынша:

• Сауда-саттық несиесі;
• өнеркәсіп несиесі;
• ауыл шаруашылық несиесі;
• құрылыс несиесі.

Ашылатын шот түрлері бойынша:

• жай ссудалық шот бойынша несие;
• арнайы ссуда шоты бойынша несие;
• контокоррренттік шот бойынша несие;
• овердрафт бойынша несие;

Несиенің айрықша түріне жылдам сатылатын жылжымалы мүлікпен немесе құқықпен қамтамасыз етілген, қысқа мерзімді әрі ссуда мөлшері бойынша тіркелетін ломбардтық несие жатады.

Ломбардтық несиені негізгі әр алуан түрлеріне құндықағаз кепілдігімен, тауар кепілдігімен, талап кепілдігімен берілетін несиелер жатады. Қарыз алушы ломбардтық несиені өз қалауынша; шектеусіз пайдалана алады.

Жаңартпалы несие – ссуда капиталының ұлттық және әлемдік нарықтарында қолданылатын жаңғыртпалы несие. Ол несие келісіміне қатысушы елдер арасында қосымша келісімсөзсіз автоматты түрде берілекді.

Несие желісі қарыз алушының алдындағы несие ұйымның оған несие келісімшартының белгіленген әрекет ету кезеңі ішінде белгілі бір мақсатқа және келісілген мөлшерде несиені беру жөніндегі заң тұрғысынан ресімделген міндеттемесі. Несие желісінің ашылуы несие беруші мен қарыз алушының ұзақ уақытқа созылатын тығыз ынтымақтастығын білдіреді.

Овердрафт несие ұйымның шот иесіне, оның ағымдағы банк шотына қойылатын талап бойынша төлем арқылы беріледі. Яғни, бұл төлем шотта ақшалай қаражат болмаса да, шот иесінің несие берушінің алдында пайда болған берешегінің түскен қаражаттың есебінен кейін оған өтеуін қарастыратын келісімшарт шегінде беріледі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2. ЖШС «К-Елдос ЛТД» серіктестігінің негізгі техника- экономикалық көрсеткіштеріне сипаттама
1. ЖШС «К–Елдос ЛТД» жалпы сипаттамасы

 

ЖШС «К–Елдос ЛТД» 2004 жылы 14  шілде айында құрылған. Серіктестіктің негізгі мақсаты: жарғысы бойынша қызметінен таза табыс алу болады.

  Бұл мақсаттарға жету  үшін келесі қызмет түрлерін  жүзеге асырады:

• Ауылшаруашылық, мал шаруашылық өнімдерін және халық тұтыну тауарларын өңдеу және сату
• Құрылыс материалдарын , канцеляриялық тауарларды сатып алу және сату
• Қамтамасыз ету, өткізу, сауда – саттық және коммерциялық қызметі
• Қоғамдық тамақтану пунктері, автожуу, дәріхана, базар,сауда үйлері, ресторан, фирмалық дүкендер жүйесін ашу
• Сауда – делдалдық, көтерме – даналап саудалау
• Тұрғын – үй, офистер және өндірістік жайлар салу
• Авто жолдарын салу
• Жобалық, сметалық, транспорттық, заңгерлік, тұрмыстық және басқа да қызметтер
• Автокөлік бағыттарын ашу
• Жолаушыларды тасымалдау
• Автотұрақтар, техникалық қызмет станциясын ашу
• Халық пен ұйымдарға тұрмыстық, транспорттық қызмет көрстету
• Жөндеу – құрылыс монтаждық және электормонтаждық жұмыстары, күрделі құрылыс
• Делдалдық қызмет
• Сыртқы экономикалық қызмет, экспорт–импорт операциялар