Философия тарихындағы адамның шығу тегі және оның мәні туралы идеялар

Өз ілімінде Кант сана және бейсаналық мәсел елерін де қозғайды. Ол адамда ақылмен бақыланбайтын "қаранғы елестердің" бар екенін айтады. Және бұл танылмаған елестердің саласы сананың саласынан әлдеқайда көбірек. Осылайша Канттың философиялық антропологиясы Фрейдтен көп уақыт бұрын адамдағы сананылық пен бейсаналылықтың арақатынасы мәселесін күн тәртібіне қойды. Бұл жағдайда, егер Фрейд бойынша ләззат алу принципі биологиялық қажеттіліктерді өтеумен байланысты болса, ал Кант үшін "жұмыс өмірмен шаттанудың жақсы тәсілі". Адам көп жасаған сайын көп өмір сүрді, өмірі неғұрлым әрекетке толы болған сайын, өмірден көп ләззат алды.

Гегельдің антропологиялық концепциясы, оның бүкіл философиясы сияқты рационализммен қамтылған. Адамның жануардан артықшылығының өзі ең алдымен адамзатқа оның адамдығы туралы хабар беретін ойлауында. Ол адамның рухани әрекеттің субьекті және жалпы маңызды рух мен ақыл-ойдың тасымалдаушысы ретіндегі жағдайын аса үлкен күш-жігермен дәлелдеп берді. Тұлға индивидпен салыстырғанда адамның өзін "шексіз, жалпы және еркін" жан екендігін сезінгенде ғана басталады. Әлеуметтік тұрғыда оның ілімі индивидтен әлеуметтік бүтіндіктің приоритеті принципін айшықты түрде көрсетеді.

Гегельдің идеализмімен салыстырғанда материалист Фейербах тірі, эмпирикалық адамның маңыздылығын бекітеді. Ол адамды ең алдымен табиғаттың бөлігі, сезімдік- тәндік жан ретінде түсінеді. Оның философиясының өзегін құрайтын антропологиялық принцип адамның дәл осындай түсінігін ұсынады. Фейербахтың антропологиялық монизмі адамның идеалистік түсінігіне қарсы, жан мен тәннің дуализміне қарсы бағытталған және табиғатқа материалистік көзқарасты бекітумен байланысты. Бірақ адамның өзін Фейербах өте абстрактылы түсінеді. Оның адамы нақты әлеуметтік байланыстар және әрекеттерден оқшауланып қалады. Оның философиялық антропологиясының негізін Мен және Сен арасындағы қатынастар, оның ішінде, әсіресе еркек пен әйел арасындағы қатынастар ерекше маңызға ие бола отырып құрайды.

Маркс адамды түсінуде ең алдымен еңбек әрекетін алға тартады. Қоғамдық болмыс қоғамдық сананы анықтайды. Қоғам тұлғаның қасиеттерін детерминациялайды.

Өмір философиясы (Ницше, Дильтей) адамның ерекшелігін бірде органикалыққа, биологиялыққа жақындайтын, бірде мәдени-тарихи мәнде түсіндірілетін өмір феноменінен көреді. Өмір философиясында алдынғы орынға адамның ақыл-ойдан тыс қабілеттері шығады: сезім, ерік, интуиция. Көбіне санаға адам қылығының терең қайнар көзі болып саналатын бейсаналық қарсы қойылады. Фрейд және фрейдизм бейсаналықты санадан жоғары қояды. Діннің, мәдениеттің, барлық адамзаттықтың қайнар көзі адамның өзі ол туралы есеп бере бермейтін бейсаналықта деп есептеледі. Экзистенциализм, ең біріншіден индивидуалды адам өмір сүруінің шынайылығына мазасызданады. Ол еркіндікті табиғилықтан да, барлық тұлғасыз күштерден де іздейді. Алдынғы орынға сезім, бірақ жай ғана сезім емес, сезіну, алаңдау, мазасыздану процесі шығады. Бір мезеттік сезімдердің орнына ұзақ уақыттарға созылатын сезімдік көңіл-күй келеді.

Гуссерльдің феноменологиясы тұлғаның тұйықтығын игеруге ұмтылады. Көңіл-күй әуел бастан сыртқы әлемге бағытталғандықтан, ол интенционалды деп есептеледі. Адам жай ғана өмір сүріп қоймайды, ол әлемде өмір сүреді.

Өмір философиясы мен Гуссерльдің феноменологиясында негізі қаланған тенденцияларды дамыта отырып, XX ғасырдың 30-жылдары Германияда Шелер мен Плесснердің жұмыстарының арқасында адам проблематикасымен айналысатын ерекше философиялық пән - философиялық антропология қалыптасты. Философиялық антропологияның өкілдері адамды өзінің барлық толық болмысында философиялық тану бағдарламасын ұсынды. Олар адам болмысының эр алуан саласын онтологиялық, жаратылыстанымдық-ғылыми және гуманистік зерттелуін бүтіндей философиялық игерумен біріктіруге ұмтылды