Ш ағын және орта кәсіпкерлікті қолдау инфрақұрылымының теориялық негіздері

            EMS  «Таңертеңгі 10» 10 бағыт бойынша және 4 бағыт бойынша «12-ге дейін жеткізу» қызмет түрлерін көрсету аясы кеңейтілді.

           2006 жылдың қазанында Алматыда қазақстандық-эстондық бірлескен кәсіпорын «Электронпост.kz» ашылды. Ол ақпараттық логистика қызметін, соның ішінде пошталық жөнелтімдерді басып шығару мен конверттеуді қамтиды.

          «Siemens» компаниясының көліктік-сұрыптаушы логистикасымен танысу мақсатында Будапешт қаласы (Венгрия) мен Констанце қаласында (Германия) келіссөздер өтті. Компанияның тәжірибесі біздің республикада Алматы және Астана қалаларында сұрыптау орталықтарын салу кезінде қолданылмақ. Компанияда қолданыстағы өндірістік қорларға ерекше назар аударылады. 2006 жылы пошта-жинақтау инфрақұрылымын дамытуға 2,5 млрд. теңгеден астам қаражат бөлінді. Бұл өндірістік объектілердің жан-жақты қамтылуына, жеке желінің компьютерлендірілуіне, пошта жабдықтары мен көлік паркінің жаңаруына септігін тигізді. 2006 жылы ұзақ мерзімді салалық бағдарлама аясында жұмыс сапасын жақсартуға бағытталған бірқатар жобалар жүзеге асырылды. Біріншіден пошта байланыс бөлімшелерін күрделі жөндеуден өткізу жобасы. Бюджеттік инвестициялар есебінен 2007 жылы 111 жаңа ауылдық пошта байланысы бөлімшелері салынып, бүкіл республика бойынша қалалық пошта байланысы бөлімшелері күрделі жөндеуден өтті. Барлық пошта байланысы бөлімшелерінің ішкі жабдықталуы да қазіргі заманғы критерийлерге сай келеді – жиһаз, электронды құрал-жабдықтар, компьютерлік техника, пошталық-кассалық құрал-жабдықтармен толық қамтылған. Қазіргі ақпараттық технологияларды қолдану арқылы көрсетілетін қызмет түрлері аясы кеңейтіліп, мыңнан астам жұмыс орны жасалынды. Тағы бір маңызды жоба – Қазпочта жүйесі арқылы электронды сауда мүмкіндіктерін дамыту. Бұл мәні зор тапсырманы «Самұрық» мемлекеттік холдингі коллегиясының мәжілісінде «Қазпочта» АҚ басшылығына ҚР Премьер министрі К. Мәсімов жүктеген еді. Жобаны орындау шеңберінде «Қазпочта» АҚ 2007 жылдың тамызында электронды сауда алаңын енгізу бойынша жұмыстарын бастады. Оны ұйымдастыру кезінде ұсынылатын тауарлар мен қызметтерді екіге бөлу – заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлермен ұзақ мерзімді негізде «бизнес – бизнес» ұстанымы бойынша көрсетілетін қызметтер мен тауарлар және қысқа мерзімді «жеке тұлға – тұтынушы» ұстанымына негізделген жеке тұлғалармен ұсынылатын тауарлар мен қызметтер. Бұл механизм қорғалған қызметтер мен тауарларды сату жүйесін құруға мүмкіндік бере отырып, «сатушы – сатып алушы» қарым-қатынастары үрдісін жеңілдетеді.

  Бұл жаңа қызмет  түрі мемлекеттік тапсырманы  орындау болғандықтан, ол әлеуметтік  сипатқа ие. Электронды алаңды  енгізу үшін барлық ауылдық  байланыс бөлімшелерін интернеттендіру  бағдарламасы құрастырылды. Интернет сауда республика халқына қарапайым дүкендерде болмайтын ерекше тауарларды үйге жеткізумен алуға мүмкіндік береді. Бұл қажетті тауарды іздеуге кететін уақытты үнемдейді. Осыған байланысты Қазпочта негізінде электронды сауда алаңын құру ең ұтымды шешім болды. Сонымен қатар Қазақстан аумағында Интернет жүйесіне қосылу 45 қоғамдық пункттері ашылды, байланыс бөлімшелері Интернетке қосылуды қажет ететін бағдарламалық қамтумен қамтамасыз етілді.

  Қазіргі кезде 89 жедел пошта пункті қызмет көрсетеді, Қазпочта бөлімшелері негізінде «бір терезе» ұстанымы бойынша халыққа қызмет көрсету орталықтары ашылуда. «Қазпочта» АҚ басқаруды нығайту, персоналды оқыту, пошта байланысын жаңарту, бәсекеге қабілетті пошта-жинақ жүйесі мен тұтынушыларға көрсетілетін қызметтер сапасын көтеруге бағытталған қазіргі күнгі ақпараттық-технологиялық тізбектерді енгізуге зор назар аударады. Қоғамның бүгінгі күнгі стратегиясы – көрсетілетін қызметтер аясын кеңейту мен оларға нақты сапа стандарттарын бекіту. Компания сапа менеджменті жүйесін енгізумен белсенді түрде айналысуда. Бұл еліміздің Дүниежүзілік сауда ұйымына кіру қарсаңында өте маңызды болып табылады. 2007 жылдың желтоқсанында «Қазпочта» АҚ-ға ХС ИСО 9001:2000 талаптарына сәйкестілік халықаралық сапа сертификаты тапсырылды. Бұл сертификат - компания басқару жүйесінің халықаралық сапа менеджменті стандарттарына сай келетінінің куәлігі. Халықаралық сертификатқа ие болып және сапаға деген ұстанымын көпшілікке паш етіп, «Қазпочта» АҚ өзінің күнделікті жұмысымен халықаралық деңгейге сай сапалы қызмет көрсету компанияның барлық басқару деңгейлерінде, өндрістік бөлімшелерінде басымды міндеті екенін, ал тұтынушылардың қанағаттануын көбейту атқарған жұмысының мақсаты мен нәтижесі екенін растайды.

Қоғамның техника-экономиялық көрсеткіштеріне талдау жасасақ. Кәсіпорының нарықтағы ұстанымын талдау кезінде оның күшті және әлсіз жақтарын ғана емес, әсер ететін нақты факторларды анықтау қажет. Фактор деп экономикалық, өндірістік  және өзге де қызмет нәтижесіне әсер ететін үрдістерді қозғаушы күш. Басқаша айтсақ өндіріс тиімділігін анықтауға және әсер етуге мүмкіндік беретін барлық жағдайлар. Факторлардың болуы бәсеке қабілеттілікті қамтамасыз ету үшін жеткіліксіз. Сондықтан осы факторлар негізінде бәсекелестікті арттыруға ие болу және олар қаншалықты пайдалылығына байланысты болады.

    Кәсіпорынның  бәсеке қабілеттілігі мынадай  факторларға байланысты:

1. Кәсіпорынның өнімдерінің ішкі және сыртқы нарықтағы бәсеке қабілеттілігі.
2. Өндірілген өнім түрі.
3. Нарықтың сыйымдылығы. (Жыл сайынғы сату көлемі)
4. Саланың бәсеке қабілеттілігі.
5. Аймақтың немесе елдің бәсеке қабілеттілігі.

Ресей ғалымдарының бір  тобы негізгі факторларға келесі көрсеткіштерді жатқызады:

1. Кәсіпорынның қаржылық жағдайы.
2. Кәсіпорынның өзінің ғылыми зерттеу конструкторлық әзірлемелерге арналған базаның дамуы және оларға жұмсалатын шығындар деңгейі.
3. Өнімді өткізу тораптарының болуы.
4. Техникалық қызмет көрсету жағдайы.
5. Өткізуді ынталандыру құралдары мен жарнама ықпалдығы.
6. Негізгі сатып алушылардың төлем қаьілеттілігі және ақпаратпен қамтамасыз етілу деңгейі.

Қаржылық тұрақтылығы  – табыстың шығынан тұрақты түрде  артуы. Ол ақша қаражаттарын еркін пайдалануға  мүмкіндік береді және оларды тиімді пайдалану арқылы өнім өндіру және өткізу процессін үздіксіз болуына  жағдай жасайды. Содан қаржылық тұрақтылық барлық өндірістік-шаруашылық қызмет үрдісінде қалыптасады және кәсіпорынның жалпы тұрақтылық негізгі бөлігі болып табылады.

Қаржылық тұрақтылық көрсеткіштері  кәсіпорын активтерінің жағдайын, құылымын, қарыздық капиталды тарту деңгейі осы қарызға қызмет көрсетуді ұйымдастыру қабілетін сипаттайды.

    Кәсіпорының қаржылық  тұрақтылығын бірқатар көрсеткіштер  сипаттайды. Олар :

1. Меншікті капиталды шоғырландыру.
2. Қарыздық капиталды шоғырландыру.
3. Қаржылық тәелділік коэффициенті.
4. Тұрақты қаржыландыру коэффициенті.
5. Ағымдағы берешек коэффициенті.
6. Қарыздарды меншікті капиталмен жабу коэффициенті.
7. Қаржылық ливиридж коэффициенті.

     Кәсіпорынның іскерлік белсенділік коэффициенті кәсіпорынның іскерлік белсенділігі, оның өз капиталын қаншалықты пайдаланғандығын көрсететін бірқатар айналымдылық көрсеткіштерімен сипатталады. Кәсіпорынның іскерлік белсенділігі сандық және сапалық криитерилер жүйесінің көмегімен анықталады. Сапалық көреткіштеріне өткізу нарығының кеңдігі, кәсіпорынның іскерлік репутациясы, оның бәсеке қабілеттілігі, тұрақты сатып алушылар мен жабдықтаушылардың болуымен сипатталады. Бұл критерилерді сол саладағы немесе бизнестегі қызмет ететін бәсекелестердің параметрлерімен салыстыру қажет.

1. Іскерлік белсенділік келесі көрсеткіштермен сипатталады :
2. Активтердің айналымдылық коэффициенті.
3. Айналымнан тыс активтердің айналымдылық коэффициенті.
4. Негізгі құралдардың айналымдылық коэффициенті.
5. Ағымдағы активтердің айналымдылық коэффициенті.
6. Меншікті капиталдың айналымдылық коэффициценті.
7. Тауарлы-материалды қорлардың айналымдылық коэффициенті.
8. Дебиторлық берешектің айналымдық коэффициенті.
9. Кредиторлық берешектің айналымдылық көсеткіштері.

     Кәсіпорынның рентабельдігін бағалау көрсеткіштері. Кәсіпорынның қызметінің тиімділігі мен қаржы нәтижелерінің салыстырмалы сиптттамасын Рентабельдік бойынша сипаттауға болады. Кәсіпорынның қызмет тиімділігін бағалау кезінде табыстың абсолютті көрсеткіштері, оның қаншалықты тиімді жұмыс істеп тұрғанын толық сипаттай алмайды. Содан салыстырмалы көрсеткіштер ретінде рентабельділік көрсеткіштерін есептеу қажет. Рентабельділік көрсеткіштері кәсіпорынның салыстырмалы табыстылығын сипаттайды, яғни капитал немесе қаражаттың шығынға қатынасы пайызтүрінде өлшенеді. Олардың ішінде негізгілер ретінде келесілерді бөліп көрсетуге болады :

1. Активтердің рентабельдігі.
2. Ағымдағы активтердің рентабельдігі.
3. Меншікті капиталдың рентабельдігі.
4. Негізгі өндірістік қорлардың рентабельдігі.
5. Сатудың рентабельдігі.
6. Өнімнің рентабельдігі.
7. Өндіріс рентабельдігі.

   Абсолютті өнімділігін  бағалау үшін абсолютті көрсеткіштермен  қатар салыстырмалы көрсеткіштер  пайдаланылады. Оларға :

1. Абсолютті өтімділік коэффициенті. Бұл көрсеткіштің мәні қысқа мерзім міндеттемелерден қайсысы тез арада жабылатындығын көрсетеді. Бұның мәні неғұрлым жоғары болса, соғұрлым қарыз жабу кепілдігі жоғары.
2. Жедел өтімділік коэффициенті. Бұл көрсеткіш ағымдағы міндеттеменің қандай бөлігін ақшалай қаражаттармен емес, күтіліп отырған ақша түсімдерімен жабылатындығын сипаттайды.
3. Ағымдағы өтімділік коэффициенті. Ол ағымдағы активтердің, ағымдағы міндеттемелерді жабу дәрежесін сипаттайды.
4. Кәсіпорынның жалпы қаржылық және іскерлік белсенділігін бағалайтын, ресми негізделген, қоғамға міндетті түрде толтыру қағидасы жүктелген отчет түрі «Кірістер мен шығыстар жайлы отчет». Аталмыш есеп беру құжатында кәсіпорынның өнімін өндіру мен одан түскен және ол пайданың шығындарға үлесі мен таза пайданың қалай шығатыны көрсетілген.

8 - кесте – «Қазпочта» АҚ Алматы почтаснабының 2006-2007 жж. негізгі техника-экономикалық көрсеткіштері

        2004 жылы кезең шығындары -537681,0 теңгеге қысқарды. Кезең шығындарының төмендеуіне жалпы және әкімшілік шығындардың, пайыздарды төлеу шығындарының, сату бойынша шығындардың төмендеуі әсер етті.

        Негізгі қызметтен түскен табыс  көлемі 2003 жылға қарағанда 2004 жылы 328880 теңгеге өсті. Жалпы табыс көлемі қаншалықты көп және өткізілген өнімнің өзіндік құнына кірмейтін тұрақты шығындарды білдіретін кезең шығындары қаншалықты аз болса, негізгі қызметтен түсетін табыс соншалықты жоғары болады.

        Негізгі емес қызметтен түскен табыс 167500 теңгені құрайды. Ол материалдық емес активтерді, негізгі құралдарды, бағалы қағаздарды сатудан түскен, яғни кәсіпорынның негізгі қызметімен тікелей байланысты емес операциялардан түскен  табыстардың болмауымен байланысты. 

        Салық салынғанға дейінгі жиынтық табыстың 496380 теңгеге дейін өсуіне негізгі қызметтен түскен табыс пен негізгі емес қызметтен түскен табыстың ықпалы тиді.

        Таза табыстың көлемі 2004 жылы 2003 жылға қарағанда 502366,0 теңгеге жоғарылады. Салық салынғанға дейінгі жиынтық табыстың және негізгі қызметтен түскен табыс көлемінің өсуі, ал кезең шығындарының кемуі таза табыстың артуына оңтайлы әсерін тигізді. 

        2004 жылды алдыңғы жылмен салыстырсақ,  өткізілген өнімнің 1 тг. кеткен  шығынның  00 теңгеге азайғанын байқай аламыз. Өткізілген өнімнің өзіндік құны мен кезең шығындары неғұрлым аз болса, өткізілген өнімнің 1 тг. кеткен шығын да соғұрлым аз болады. Өткізілген өнімнен түскен табыстың өсуі, ал кезең шығындарының қысқаруы өткізілген өнімнің 1 тг. кеткен шығынның кемуіне септігін тигізді.

        2004 жылы өнімнің рентабельділігінің  0,01733528 пайызға (%) көтерілуіне таза табыстың өсуі және  кезең шығындарының кемуі ықпал етті. Таза табыс пен өткізілген өнімнен түскен табыс өссе, өнімнің рентабельділігі де өседі. 

        Сату рентабельділігі 2003 жылға қарағанда 2004 жылы 0,01724237 пайызға (%) өсті. Бұл көрсеткішке таза табыс пен өткізілген өнімнен түскен табыс мөлшерінің жоғарылауы, өткізілген өнімнің өзіндік құны, кезең шығындарының азаюы әсерін тигізді.

        Алдыңғы жылмен салыстырғанда өндіріс рентабельділігі 2004 жылы 0,15585295 пайызға (%) артып отыр. Таза табыстың өсуі, негізгі қорлардың орташа жылдық құны, негізгі қызметтен түскен табыстың артуы  мен кезең шығындарының төмендеуі бұған негізгі себеп болды.

        2004 жылы жұмысшылар саны 102 адамға көбейді. Олардың жұмысқа тұруына әр түрлі себептер әсер етеді. Жалақы деңгейі мен фабрика жұмысшыларының жұмыстан кетуі және түрлі операцияларды орындау үшін жаңа еңбек қолына деген сұраныстың артуы солардың бірі.