ҚР-дағы коммерциялық банктер және олврдың функциялары мен операциялары

 

«БТА Банкі» көп жылдар бойы жеке тұлғаларға арналған депозиттер рыногында алдыңғы қатарда  келеді. Қаржы - қаражаттарыңызды орналастыру  мерзімінің өзіңізге тиімді түрін таңдай алу мүмкіндігі Нақты таңдалған  уақытта қаржыңыздың қозғалысын жоспарлауға көмек береді. «БТА Банкі» Қазақстан Республикасы аумағында есеп айырысу-кассалық бөлімшелердің кең желісіне ие, бұл бөлімшелердің кез келгенінде депозит рәсімдеуге болады.  БТА Банкінің филиалдық   желісінің   тағы   да   бір

ерекшелігі - кез келген жақын жерде орналасқан есеп айырысу-кассалық бөлімшесінде (нақты бір ЕКБ-де ғана емес) депозитт ашуға да, жабуға да болады.

                                                                                                      Кесте 1

«БТА Банкі» АҚ-ның 2011-2012 жылдар аралығындағы көрсеткіштері

Көрсеткіш	2012, млн. теңге	2011, млн. теңге
Жиынтық активтер	2,273,930	2,097,935
Жиынтық жеке капитал	310,327	317,884
Клиенттерге заемдар	1,184,240	1,089,273
Клиенттердің қаражаты	1,557,476	1,415,755
Таза пайыздық табыс	48,117	43,608
Қызметтер мен комиссия бойынша таза табыс	35,254	29,972
Таза табыс	103	54,2

 

Клиенттерге ұсынылған ссуда бойынша сыйақы 2012 жылда банк табыстарының негізгі  бабы болып табылады. Есеп беру жылында  банктің осы қызметінен түскен табыстардың сомасы 2011 жылмен салыстырғанда 49,4 %-ке ұлғайды. Процентті алумен байланысты емес табыстар банктің бүкіл табыстарының 14%-н құрады. 2012 жылы банк табыстарының жалпы көлемінде 18%-ті құрай отырып, комиссиондық табыстар 37,9%-ке өсті және де бұл клиенттік базаның өсу динамикасын көрсетіп тұр.

 Банк шығындарының жалпы көлеміндегі үлкен үлесті (37%) процентік шығындар иеленіп отыр. Бұл шығындар несиелік мекемелердің және клиенттердің банк міндеттемелеріндегі қаражаттар үлесінің ұлғаюымен себепші болып отыр. Проценттік табыстардың проценттік шығындардан 1,9 млрд. теңгеге дейін ұлғаюы банктің жемісті жұмысын растап отыр.  Сыйақыны алумен байланысты таза табыстың пайдаға ықпалы өте зор. Сыйақыны алумен байланысты таза табыстың көлемі 2011 жылмен салыстырғанда 57,6% -ке өсті. Банктің проценттік емес табыстарының құрамында үлесі жоғары көрсеткіштер: қызмет көрсеткені үшін төлем, төлемдерді аудару, комиссиондық жинақтар және қаржы операциялардан табыс. Бұл операциялардың құрамына бағалы қағаздарды, асыл металдарды және шетел валютасын сатып алу-сату бойынша табыстар кіреді.

Банктің клиенттермен өзара қатынастарының келешекте  дамуы барлық клиент сегментін мұқият зерттеуін талап етеді. Осы мақсатта банк мамандары қаржы нарығының  тұтынушылық талғамдарын және даму тенденцияларын күрделі зерттеуін жүргізу шараларын қолданады. Осы зерттеулердің нәтижелері банктің ұзақмерзімді клиенттік саясатының негізін құрамақ. Оның ішіндегі маңызды принциптерінің бірі «банк-клиентке» қатысты  серіктестік  жағдайларын  және  өзара  тиімділікті  құру

 болып табылады. Бұндай қатынастарды құрудың инструменттеріне тарифтік саясатты жетілдіру және де сатуды ынталандыру және қолдау бағдарламаларын құру және іске асыру кіретін болады; осы шаралардың кешені банктің клиенттік менеджерлерінің құрамын күшейтуге, олардың білімдерін және мотивация деңгейін жоғарлатуға бағытталған. 2012 жылғы 1 сәуірдегі жағдай бойынша БТА Банкінің активтері жыл басынан бері 18,5 пайызға өсіп, 19,4 млрд. долларды құрады, нәтижесінде активтер бойынша БТА Банкінің нарықтағы үлесі 24,6 пайызды құрады. Негізгі көрсеткіштер 2012 жылдың 1-тоқсанының соңында активтердегі үлесі 66,5 пайызды құраған банктің несиелік портфелінің өсуімен байланысты. 1- тоқсанның соңында шағын, орта бизнес және бөлшек саудаға берілген несиелер барлық несие портфелінің шамамен 40 пайызын құрады.

2012 жылғы 1 сәуірде таза пайда 103 млн. долларды  құрады, бұл өткен жылдың осы  мерзіміндегі көрсеткіштен 1,9 есеге  өскенін көрсетеді және пайданың 65 пайызынан тұрады, сыйақы мен комиссия бойынша – 15%, сондай-ақ қазынашылықтың саудалық мәмілесі бойынша -20%-ды құрайды.

1-тоқсанда  депозиттер көлемі 23,1%-ға өсті. Депозиттер  қорландыруды 26,4 пайыз активтермен  қамтамасыз етті. 2012 жылдың 1 тоқсанының  соңында міндеттемедегі жеке тұлғалар депозиттерінің үлесі 21,1 %-ды , заңды тұлғалар депозиттерінің үлесі 15,5 %-ды құрады. Осылайша БТА Банкінің депозиттік қорының өсу қарқыны ЕДБ депозиттік қорының өсу қарқынынан 3 пайызға асып түсті.

Халықаралық нарықтардан капитал тарту әлі де болса банк қорының өсуінің негізгі көзі болып табылады. Банк жыл басында жария етілген халықаралық нарықтардан қаржы тарту жоспарын әрі қарай жалғастырады. Аталған жоспарға сәйкес банк жалпы сомасы 2 млрд. долларды құрайтын еурооблигациялар шығару және синдикатталған несиелер арқылы ашық түрде қаржы   тартпақ   ниетте. 

 

2.2 «БТА Банкі»  АҚ-ның активті және пассивті  операцияларын талдау.

2012 жылдың 1 наурызына  қарай банктік сектордың жиынтық  есептік меншікті капиталы 1 айда 606 млрд. теңгеге немесе 1,9%-ке ұлғайып, 361,3 млрд теңгені құрды. Банктердің жиынтық активтері 164,1 млрд. теңгеге дейін жетті. Капитал адекваттылығының көрсеткіштері есеп беру кезеңіне К1 – 0,093; К2 – 0,158 құрған болатын (01.02.05 күніндегі жағдай бойынша: К1 – 0,097; К2 – 0,162).

Банктердің ссудалық портфелі (банкаралық заемдарды ескере отырып) 1 айда 56,5 млрд. теңгеге өсіп (3,1%), 1869,4 млрд. теңгеге дейін жетті. 2012  жылдың 1 наурыздағы жағдай бойынша  банктердің несиелік портфелінің құрылымында  стандартты несиелердің үлесі 57,9%, күдікті – 38,8%, сенімсіз – 3,3% құрады. 2012 жылдың 1 ақпанындағы жағдай бойынша стандартты несиелердің үлесі 56,2%, күдікті – 40,9%, сенімсіз – 2,9% құраған болатын.

Заңды және жеке тұлғалардан  тартылған салымдардың жалпы  сомасы (банктер мен халықаралық қаржы ұйымдарынан басқа) 8,4%-ке ұлғайып, 4713,6 млрд. теңгені құрады. Соның ішінде заңды тұлғалардың салымдары 80,5%-ке ұлғайып, 1253,9 млрд. теңгені құрады, жеке тұлғалардың салымдары 3,0%-ке өсіп, 459,7 млрд. теңгені құрады.

Екінші деңгейдегі банктер табыстарының жалпы сомасы 2012 жылдың 1 наурызына өткен жылдағы тура сол кезеңімен салыстырғанда 25,8%-ке ұлғайып, 60,9 млрд. теңгені құрады. Шығындар сомасы өткен жылдағы тура сол кезеңімен салыстырғанда 31,7%-ке өсіп, 55,2 млрд. теңгені құрады. Банктердің бөлінбеген таза табыстары 5,7 млрд. теңгені құрады. Бұл көрсеткіш өткен жылдағы тура сол кезеңіндегі көрсеткіштен 12,3%-ке төмен болып тұр.

                                                                                                     Кесте 2

«БТА Банкі» АҚ-ның 2011-2013 жылдар аралығындағы көрсеткіштері

Көрсеткіштер	2011, млрд. теңге	2012, млрд. теңге	2013, млрд. теңге
Жиынтық активтер	129,7	164, 1	224,3
Банктердің ссудалық портфелі	1812,9	1869,4	1912,6
Заңды және жеке тұлғалардан тартылған салымдар	4317,6	4713,6	4986,5
Заңды тұлғалардан тартылған салымдар	250,78	1253,9	1459,9
Жеке тұлғалардан тартылған  салымдар	445,9	459,7	492,8
Валюта балансы	39,8	58	95,4

 

  "БТА Банкі" АҚ қызметінің басты бағыттарының бірі заңды тұлғаларды қаржыландыру (несиелендіру) болып табылады. Біз өз қаражаттарымызбен, сондай-ақ шетелдік несие желілерін тартумен қысқа мерзімді қаржыландыруды, орта және ұзақ мерзімді қаржыландыруды жүзеге асырамыз. Қандай да бір жобаны уақтылы қаржыландыру оның іске асуына себеп болады, ал егер қаражат қарастырылмаған жағдайда тамаша жобалар тек қағаз бетінде ғана қалып қояды.

 «БТА Банкі» соңғы жылдары қарқынды даму үстінде. Валюта балансы 2012 жылы 58 млрд. теңгеден 2013 жылы 95,4 млрд. теңгеге дейін өсті. Бұл жағдай банкті көптеген көрсеткіштер бойынша Қазақстанның банктік қызметтер нарығында 4-ші позициямен қамтамасыз етіп отыр.

Коммерциялық  ссудалардың өсім қарқыны баяулады (2012ж. – 59,7%, 2013ж. – 63,4%), бірақ баланс валютасындағы олардың үлесі  салыстырмалы түрде қалып отыр және орналастыру құралдырының арасында жоғары үлес салмаққа ие болып отыр.

Халықаралық қаржы институттарымен ынтымақтастықтың шеңберінде банктердің және қаржы мекемелерінің  алдындағы міндеттемелерінің құрамында  – 92,0 млн. АҚШ доллар сомада 2 синдицирленген займ (2011 жылдың маусымында және қазан айында 1 жыл мерзімге тиімді жағдайларда алынған).

2011 жылдың  басында банк 2013 жылда өтеу мерзімімен  субординирленген облигацияларды, 2012 жылдың желтоқсанында 5 жыл  айналым мерзімімен ішкі теңгелік  облигацияларды шығарған болатын. Бұл банкке өзінің пассивтерінің құрамында клиенттерді несиелеудің көзі болып табылатын ұзақ мерзімді қаражаттардың үлесін ұлғайтуға мүмкіндік берді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сурет 1. Жылдар бойынша активтер өсімінің динамикасы (мың. тг.)

 

Клиенттерге ұсынылған ссуда бойынша сыйақы 2012 жылда банк табыстарының негізгі бабы болып табылады. Есеп беру жылында банктің осы қызметінен түскен табыстардың сомасы 2011 жылмен салыстырғанда 49,4 %-ке ұлғайды. Процетті алумен байланысты емес табыстар банктің бүкіл табыстарының 14%-н құрады. 2012 жылы банк табыстарының жалпы көлемінде 18%-ті құрай отырып, комиссиондық табыстар 37,9%-ке өсті және де бұл клиенттік базаның өсу динамикасын көрсетіп тұр.

 

 Банк стратегиясы өзіне көшбасшы банк позициясын және қаржылық қызметтер провайдері (жеткізушісі) позициясын ұстануды кіргізеді.

Осы стратегияны жүзеге асыру үшін банк мыналарға жұмылдырылмақ:

• Банктік қызметтерді кеңейту.

Сондай-ақ, банк өз қызметтерінің ауқымын кеңейтуге көңіл бөледі. Банк өзінің корпоративтік клиенттік базасын кеңейте және несие (ссуда) қоржынының сапасын жақсарта бермек.

• Ақпараттық басқару жүйесі мен операциялық тиімділікті жақсарту.  
  Банк операциялық тиімділікті адамзат ресурстары мен ақпараттық технологияларға ұйымдық қайта құрылымдау және инвестициялар жолымен жақсартуға жұмыс істеді. Банк жетекші ақпараттық жүйелерді енгізуді жалғастыра бермек.

Талдау банк қызметін толық бағалау үшін жасалынады. Талдаудың  материалдары  банктің дамуында артықшылықтар мен кемшіліктерді, жоғалтуларды, пайдаланбаған резервтерді, жоспарлауда кемшіліктерді табуға  көмектеседі. Банктің жарғылық қызметі   ортақ ақша өлшеуіште  көрсетіледі және негізгі және айналымдағы құралдар, тартылған құралдар, банктің жарғылық қызметті орындағанда   пайда болатын процестер және қаржылық нәтижелер болып табылады.

Өзіндік және тартылған  құралдар  банктік құралдардың  ресерстарына  жатады.  Жарғылық капитал -  банк құрылған кезде  салынған акционерлердің құралдары  немесе құрылтайшылардың  жаңа салымдары,  ол жаңа құрылтайшыларды  алғанда және акцияларды шығарғанда көбею мүмкін. «БТА Банкі»  АҚ-ның жарғылық капиталы 1.01.2012ж-117,498,432 мың теңгеге тең.  Резервтік қор шығыстарды, шығындарды, күтілмеген  төлемдерді және  есептелмеген   төлемдерді  жабу үшін  құрылады. «БТА Банкі» АҚ-да резервтік қордың мөлшері 1.07.2012ж. 2,634,384 мың теңге. Арнайы қор - тозу түрінде банк шығыстарға  қосылған бұрын алынған негізгі қорларға және құндылығы аз  және тез тозатын құралдарға   қалпына келтірілген шығындардың соммалары. Банк қызметінің  қаржылық нәтижелері  пайда мен шығындардың  құрамын бақылауға  мүмкіндік береді және  де пайдаға немесе шығындар  құрамына бірден  қатысатын шығыстар мен табыстарды  бақылауға мүмкіндік береді.

Банктің экономикалық  қызметі өте кең, сондықтан  банктің қызметін  басқару стратегиясын  біз активтер мен пасситерді  басқару стратегиясы   ретінде қарастырамыз.  Активтерді басқару  - өзіндік  құралдарды таратудың жолдары және  тәртібі,  яғни ақшаға, инвестицияларға, ссудаларға және басқа  активтерге реттеу.  Құралдарды тарату  кезінде банк алдында өтімділік  және пайдалылық  арасында дау - жанжалдарды шешу міндеті тұрады.  Бұл мәселені шешу үшін активтерді  басқарудың 3 әдісі бар:

-   Құралдардың жалпы  қордың әдісі

-   Активтерді тарату  және құралдарды конверсиялау

-   Ғылыми басқару;

Пассивтерді басқару кең мағынада салымшылардың және басқа несие алушылардың құралдарын пайдаланумен байланысты және банк үшін құралдардың қайнар көздердің сәйкес қиыстыруын  анықтаумен байланысты  қызмет болып табылады, ал тар мағынада – баланстың өтімділігін ұстауына, нарықта несиелік ресурстардың мобилизациясын ұстауына  бағытталған қызмет. Пассивтерді  басқару кезінде банктер тартылған құралдардың шығыстарын  азайтатын қайнар көздерін пайдалануға  ұмтылу қажет,  өйткені бұл банкте  пайданы және капиталды өсіру үшін көп жаңа құралдарды пайдалануға мүмкіндік береді.  Сонымен қатар банкте жоғары табысты активтерді  ұстау үшін  құралдардың қалаулы тұрақтылық деңгейін  қамтамасыз ете алатын  депозиттер, зайымдық құралдар және  капитал өлшемдердің арасында банк  оңтайлы қатынасты таңдау қажет.