Облыстардың маркетинг арқылы экономикалық жағдайын жетілдіру

1. Жұмсау мерзімі бойынша:

• қысқа мерзімді - бір жылға дейін иемдену мерзімі (бұл еркін ақшалай қаражатты уақытша орналастыру мақсатында оңай өткізілетін бағалы қағаздардағы компанияның инвестициясы);

• ұзақ мерзімді- бір жылдан көп иемдену мерзімі;

• мерзімсіз инвестициялар.

Ұзак  мерзімді және мерзімсіз инвестициялар - бұл қосымша пайда алу мақсатьнда немесе кұнды қағаздары сатып алынатын компанияға ықпал етуге ие болу мақсатында немесе бұл салада өз операцияларын жүргізетін ұйыммен салыстырғанда қаражаттың мұндай жұмсалымы әлдеқайда пайдалы болғандықтан қаражатты орналастыру [5].

2. Тағайындалуы бойынша:

• каржылық - құнды қағаздарға жұмсау;
• нақты (мүліктік жұмсау) - субъектінің негізгі капиталына жұмсау және материалдық-өндірістік қордың өсуіне жұмсау.

3. Шығу тегі бойынша - бірінші, екінші.

4. Болу формасы бойынша - құжаттық, кұжатсыз.
5. Ұлттық тегі бойынша - отандық, шетелдік.
6. Қолдану түрі бойынша - инвестициялық (капиталдық), инвестициялық емес.
7. Иемдену қатары бойынша - жеке, жалпы.
8. Шығарылым формасы бойынша - эмиссиондық, эмиссиондық емес.
9. Меншік формасы бойынша - мемлекеттік, корпоративтік.
10. Айналыс сипаты бойынша - нарықтық, нарықтық емес.
11. Тәуекелдік деңгейі бойынша - аз тәуекелдікпен, мүмкін үлкен тәуекелдікпен. Тәуекелдік түрлеріне мыналар жатады:

• капиталды тәуекелдік - бұл барлық жұмсалымға арналған жалпы тәуекелдік, инвестор өзінің инвестициясын ысырапсыз қайтара алмайтын, толық босатып ала алмайтын тәуекелдік;

• уақытша тәуекелдік - міндетті түрде ысырапқа ұшырататын қолайсыз уақыттағы инвестицияны сату және сатып алуға байланысты тәуекелдік;
• заңдық өзгерістер тәуекелділігі - шығын мен ысырапқа ұрындыруы мүмкін тәуекелдік;
• өтімділік тәуекелділігі (риск ликвидности) - инвестицияны өткізу барысьндағы болуы мүмкін ысырапқа ұрындыратын тәуекелдік;
• нарықтық тәуекелдік - нарықтың жалпы кұлдырауымен байланысты инвестиция құнының төмендеуінен ысырапқа ұрындыратын тәуекелдік;
• кредиттік және іскерлік тәуекелдік - борыштық құнды қағаздар шығарушы (эмитент) негізгі қарыз сомасын немесе сол бойынша сыйақы төлеуге жағдайын болдырмайтын тәуекелдік;
• проценттік тәуекелдік - нарықтағы проценттік мөлшерлеменің өзгеруіне байланысты инвесторға ысырап әкелуі мүмкін тәуекелдік;  
• валюталық тәуекелдік - шетелдік валютадағы инвестициямен байланысты
• тәуекелдік.
• Қолма-қол табыс бойынша - табыстық, табыссыз.
• Қаражатты жұмсау нысаны бойынша:
• борыштық - құнды қағаздардағы немесе міндеттердегі инвестиция;
• иелі үлестік (владельческие долевые) - нарықты субъектінің капиталындағы үлестер немесе уақытша шектеулермен байланысы жоқ (еншілес және тәуелді компаниялардағы инвестиция) мүліктегі үлес;
• жеке жобалар (кенішті игеру - разработка месторождения).

14. Экономикалық мәні (құқық түрі) бойынша - мүліктік, міндеттік.

15. Халықаралық және отандық стандарт бойынша бухгалтерлік есептегі инвестиция мыналарға бөлінеді:

а) Облыстық (БЕС (СБУ) 8 «Облыстық инвестиция есебі» және оған әдістемелік ұсыныс);

ә) еншілес, тәуелді және бірігіп бақылау арқылы шаруашылық субъектісіндегі инвестициялар (БЕС 13 «Шоғырландырмалы (консолидированная) Облыстық есеп және еншілес серіктестіктегі инвестиция есебі» және әдістемелік ұсыныс; БЕС 14 «Тәуелді шаруашылық серіктестігіндегі инвестиция есебі» және оған әдістемелік ұсыныс; БЕС 15 «Біріккен қызметтегі қатысу үлесінің Облыстық есепте көрініс табуы» және оған әдістемелік ұсыныс) [6].

Бұған қоса, инвестиция мыналарға бөлінеді:

• тікелей - басқа субъектілердің жарғылық капиталындағы инвестициялар;
• портфельдік - субъект иелігіндегі құнды қағаздар жиынтығы;-   венчурлік (тәуекелшіл) - жаңадан пайда болған субъектілердегі (мұнай және газ компаниялары, ғылыми-техникалық жобалар) тәуекелді және тез өтелімді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ОБЛЫСТАРЫНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ САЯСАТЫ ЖӘНЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАРКЕТИНГТІ ДАМЫТУ МӘСЕЛЕЛЕРІ

 

2.1 Облыстардың инвестициялық қызметі

 

Қазақстан республикасының  нарықтык қатынасқа көшу процесімен қатар, инвестиция саласында нормативті-заң  шығару базасы да қалыптасты.

1997 жылғы 28 ақпанда  №  75  ҚРЗ  “Тура инвестицияларды  мемлекеттік қолдау туралы” Заңы  шығарылды, мұнда ҚР тура инвестицияларды  қолдау процессінде туындайтын  қатынастар реттелген және мемлекеттік  қолдау мен ҚР ұсынуды жүзеге  асыратын бір ғана мемлекет өкілетті орган – төрағасын ҚР Үкіметті қызметке тағайындап және қызметтен босататын “ҚР Инвестициялар жөніндегі агенттігі” анықталған [1].

Бұдан басқа 1997 жылғы 5 сәуірде № 3444 “ Тура отандық  және шетелдік инвестицияларды тартуға  экономиканың басым секторларының тізімдемесін бекіту туралы” Президент Жарлығымен 2000 жылға дейін инвестицияларды тартуға қажетті аса басым және маңызды өндірістердің тізімі анықталды. Оның ішінде мына салалар бар:

1. Өндірістік инфрақұрылым
2. Өңдеу кәсіпорыны
3. Ақмола қаласының обьектілері
4. Тұрғын үй, әлеуметтік сала және туризм обьектілері
5. Ауыл шаруашылығы

2000 жылғы 6 наурыздағы  № 349 Қазақстан Республикасының  Президентінің Жарлығымен инвестициялық  қызметі жүзеге асыруды жеңілдіктер   мен артықшылықтар беру ережелері  бекітілді.

Бірақ шаруашылық қызметтің нормативті – құқықтық базасының жеткіліксіздігі мен  тұрақсыздығы, ағымдағы бухгалтерлік есепке алу мен есептеу жүйесі, салық салудың жоғары деңгейі (Қазақстан  Республикасының салық жүйесінің  жетілдірілмегені ) және оның өзгерімпаздығы, несиенің қымбаттығы, шенеуніктердің сыбайласжемқорлығы және Облыстық биліктің өзін-өзі басқарушылығы, экономикадағы қылмыскерлік, қауіпсіздік кепілдігінің болмауы, бухалтерлік есептің халықаралық стандартқа сай болмауы шетелдік кәсіпкерлердің көңілінен шықпады. Мұның бәрі теріс әсерін тигізді.

Бухгалтерлік  есеп халықаралық есептеу болғандықтан, оны бірінші кезекте жетілдіріп, халықаралық үлгіге сай ету қажет, себебі Қазақстан Республикасының 1996 жылға дейінгі қолданып келген есеп жүйесі оған сай емес.

Бухгалтерлік  есепті рформалаудың алғашқы және маңызды  кезеңі ескі ережені қолданыстан  шығару болып табылады және 1995 жылғы 26 желтоқсанда № 2732 Президент жарлығымен 1996 жылғы 1 қаңтардан бастап бухгалтерлік есеп және есеп беру туралы жаңа ереже енгізілді, онда бухгалтерлік есеп пен Облыстық есеп беру жүйесі тұрақталған. Бұдан басқа Қазақстан Республикасының Қаржы министірлігінің Бухгалтерлік есеп және аудит департаментінде бухгалтерлік есеп жөніндегі ұлттық комиссиясы құрылды. 1997 жылғы 1 қаңтардан бастап Стандарттар мен Әдістемелік нұсқаулар әзірлену негізінде шаруашылық – Облыстық есептердің жаңа  Бас жоспары қабылданып, енгізілді , осының барлығы бухгалтерлік есеп жүйесін халықаралық дәрежеге жақындатуға мүмкіндік туғызды.

Келесі кезеңде  салық жүйесін жетілдіру алға қойылды, себебі барлық салықтар, қорытындысында, Облыстық нәтижеде – инвестицияны жүзеге аыру көздерінің бірі болып табылатын және кәсіпорынның құзырында қалатын таза пайдадан көрінеді.

Қазақстан Республикасының  салық салудын құқықтық базасын көтерген, біздің республика да, шетелде де осы саладағы ең жақсы еңбектерді есепке ала отырып, салық салу саласында жаңа салық кодексі қабылданды.

1995 жылғы 24 сәуірдегі  Қазақстан  Республикасы “ Салықтар және  бюджетке басқа міндетті төлемдер туралы” Заңында негізінен резиденттер, үшін де және басқа инвесторлар үшін де салықтың біріңғай мөлшерлемелері қалыптастырылған.

Инвестициялық қызметті жақсартуға республикадағы шағын және орта бизнестің даму деңгейі  де ықпал етеді,  себебі кез –  келген мемлекет, Республика экономикасында дамушы рольді атқаратын шағын бизнес болғандықтан, ірі, орта және шағын  бизнестердің оңтайлы үйлесімдігінсіз қалыпты қызмет ете және дами алмайды.Сондықтан да орта және шағын бизнесті (шағын кәсіпкерлікті қолдауға) дамытуға, көтеруге және қорғауға бағытталған бірнеше қаулылар қабылданған болатын [7].

Бірақ инвестициялық  ресурстарды пайдалану Құнды  қағаздар нарығынсыз, яғни қор нарығынсыз мүмкін емес, ал олар Қазақстанда болмаған, яғни бұл дегеніміз, шешімін табу қажет мәселелердің бірі болып отыр.

Қазақстанның 2030 жылға даму стратегиясын жүзеге асыру  мақсатнда, 1998 жылғы 28 қаңтарда № 3834 Қазақстан  Республикасының Жарлығы қабылданды, онда инвестициялық саясат саласында  да қызмет бағдарламалары қабылданды, оның мақсаттары мен басым бағытары анықталды.Жарлықта Республикада нарықтық экономика жағдайындағы  қолайлы инвестициялық климатты қамтамасыз ету жөніндегі  мәселелер қарастырылған, сонымен қатар (экономикалық және әлеуметтік мәселелермен қатар) шетелдік инвестицияларды тиімді қорғауды қамтамасыз етумен байланысты  мәселелер қамтылған. “Қолайлы инвестициялық климат” бөлімінде Қор нарығының жедел дамуы туралы, шағын бизнесті қорғау және қолдау және т.б. туралы шешімдер қабылданды.

Осылайша Қазақстан  Республикасында саяси және құқықтық тұрғыда аса қолайлы инвестициялық климат қалыптасты.

 

 

2.2 Облыс экономикасындағы шетелдік инвестициялар және шетелдік маркетинг үлгілері

Кез-келген мемлекеттің  немесе жекелеген республиканың  экономикасында шетелдік инвесторлар  манызды роль атқарады. Осы он жыл iшiнде шетелдiк тура инвестициялар, халықаралық саудага қарағанда,  тез өсуде.Қазақстан Республикасына өз капиталын салған негiзгi инвесторлар болып АҚШ, Германия, Ұлыбритания, Жапония, Оңтүстік Корея, Франция жене басқа да iрi елдер саналады. Бұл елдер Қазақстан Республикасының инвестициялык климатын гана аяғынан тұрғызып койған жоқ, сонымен қатар отандьқ экономиканы дамытуға кемектестi [8].

Шетелдiк инвестициялар  мемлекеттiк және жекеменшiк болып  белiнеді.

Мемлекеттiк инвестициялар  дегенiмiз — бiр мемлекет немесе бiрнеше мемлекеттер тобы баска мемлекетке халықаралык келсiммен реттелген, халықаралық кұқық нормаларына сай берген қарыздары, несиелерi.

Жекеменшiк инвестициялар  дегенiмiз — жекеменшік кәсіпорындардың,

елдiң азаматының басқа  ел аумағында орналаскан инвестиция объектiлеріне салған инвестициялары.

Шетелдiк инвесторлар  Қазақстан Республикасы инвестициялауды  мына формаларда жүзеге асыруға құқылы:

1. Казақ заңды тұлғаларымен  және Қазақстан Республикасы  азаматтарымен бiрлесе құрған  кәсіпорынға үлестiк қатысу;

2. Шетелдiк инвесторларға  толығымен тәуелдi кәсiпорындар мекемесi;

З. Мемлекеттiк кәсiпорьшдардың  жердi және баска табиғи ресурстарды  пайдалану құқығын алуы;

4. Баска мүліктiк құқықтарға  ие болуьы және т.б.

Негiзгi формасы  болып ортак және шетелдiк кәсiпорындарды құрудағы үлестiк қатысу саналады.

Қазақстан Республикасының  колданыстағы заңдарына сәйкес Қазақстан  Республикасының аумағындагы инвесторлар  құқықтық корғауға толығымен және сөзсiз  ие бола алады.

1994 жылғы 27 желтоқсанда № 266-ХIII қабылданган “Шетелдiк инвесторлар туралы” Заңы Қазақстан Республикасы экономикасына шетелдiк инвестицияларды тартудың құқытық және экономикалық негiздерiн анықтайды, шетелдiк инвестицияларды мемлекеттiк кепiлдiкке алу және қорғауды бекiтедi.

 

 

2.3 Облыс экономикасын көтерудегі инвестициялық саясат және маркетингтік қызмет

 

Кәсiпорынның инвестициялық  қызметi экономикалық, оның iшiнде инвестициялық  саясатка тiкелей байланысты. Оның комегiмен  мемлекет өндiрiс көлемінің қарқындылығына, ҒТП жеделдетуге, қоғамдық өндiрiс құрылымының езгеруiне және көптеген әлеуметтiк мәселелердiң шешiлуiне едәуiр ыкпал етедi.

Инвестициялык саясат — инвестициялык кызметтi жандандыру максатында, барлык шаруашылық обьектiлерi үшін қолайлы жагдайлар туғызу жөніндегі мемлекет жүзеге асыратын максатты iс-шаралар кешенi.

Жалпы алғанда, мемлекет инвестициялық белсендiлiкке  әртүрлi тiректер арқылы әсер ете алады:

• облыстық несиелiк және салық  саясаты;

• өндiрiстi дамытуға және техникалық қайта жабдықтауга инвестиция

салған кәсiпорындарға түрлi салык жеңiлдiктерін беру;

• өтелімдiк  саясат; 

• шетелдiк инвестицияларды  тартудың қолайлы жағдайын

калыптастыру  жолымен;

• ғылыми-техникалық саясат және баскалары.

Инвестициялык саясаттың максаты инвестициялық  кызметтi жандандыруға бағытталған, Қазақстан Республикасының экономикалық және әлеуметтiк дамуының стратегиялық жоспарын жүзеге асыру, сонымен қатар отандық экономиканы және қоғамдық өндірісті көтеру болып табылады [9].

Жалпы мемлекеттік  инвестициялық саясаттан басқа жекелеген шаруашылық субьектілерінің салалық, аймақтық инвестициялық саясатын айырып көтеруге болады. Бұлардың бәрі бір – бірімен тығыз байланыста болады, бірақ оларды жалпы мемлекеттік инвестициялық саясат анықтайды.

Кәсіпорындағы инвестициялық саясаттың аса маңызды принциптері мыналар:

• Инвестициялық саясаттың кәсіпорынның стратегиялық жоспарларын орындауға және оның облыстық тұрақтылығына бағытталуы;
• Құнсыздану мен қауіп факторларын есепке алу;
• Инвестициялардың экономикалық негіздемесі ( бизнес – жоспар);
• Қолда бар ресурстарға сүйене отырып, жобалар мен инвестицияларды, олардың  маныздылығы мен жүзеге асырылу кезектiлiгiне карай камтамасыз ету;
• Сенiмдi және өте арзан көздердi жэне инвесгицияларды қаржыландыру әдiстерi таңдау және басқалары.