Өнім сапасын бағалаудың экономикалық мәселелері

Екінші тәсіл. Тауардың бәсекелестік жарамдылығын анықтағанда бұл тәсіл екі өлшемді еске алуы мүмкін; өнімнің өзіндік құны, тауарды сату және оның сапалылық деңгейі. Сөзсіз, бәсекеге жарамдылығы артытырақ болатын тауар оны өндіруге, сатуға кеткен шығындар ең төмен, ал сапа деңгейі бәсекелес тауарға қарағанда жоғарылау болатын болса.

Үшінші тәсіл. Бұл тәсіл техниканың деңгейін және сату бағасын есепке ала отырып, бәсекелестік тауарларды қалыптастыруға негізделген. Бұл тәсілге сәйкес басымда салыстырмалы сапаның сандық көрсеткіштерінің деңгейі және базалық үлгілер (тауар) мына формуламен анықталады:

КК = КК_э КК_т КК_с

мұнда,   КК — тауар деңгейінің кешенді көрсеткіші;

КК_э — эстетико-аргономикалық деңгейінің кешенді көрсеткіші;

КК_т — техникалық деңгейдің кешенді көрсеткіші;

КҚ_с — көрсеткіш кешенінің сектімділігі.

Төртінші тәсіл. Бұл тәсілде бәсекеге жарамдылықтың деңгейі қалай техникалық, солай экономикалық параметрге салыстыру негізінде анықталады. Сонымен, техникалық параметрден тек сатып алушылар осындай ең жоғары деңгейде қызықтыратындарды таңдайды.

Қорыта айтқанда, біздің республикада өткізіліп жатқан нарыққа көшу сапа және өнімнің бәсекеге жарамдылығы жөніндегі мәселеге жаңадан қарауға мәжбүр етеді. Егер бүгін емес, ол ертең бәсекелестік нарығының дамуы өнімнің сапалық даму серпінің және деңгейін арттыруға еріксіз көндіретін болады.

 

 

 

 

 

1.3 Сапа көрсеткіштері

Сапаны басқаруда  көрсеткіштердің екі тобын ажыратқан  жөн:

• әр түрлі саладағы сапаның көрсеткіштері;
• нақты позициялар бойынша сапа көрсеткіштерінің жүйесі.

А. Әр түрлі саладағы сапа көрсеткіштері.

Көрсеткіштердің алғашқы тобы өндіріспен байланысты:

• атқарумен түзетулердің көлемі.
• Жұмыс жүктемесіндегі (нарядтағы) қателер.
• Жарамсыз деп табылған бұйымдар проценті.

Екінші топ  – сапаны қамтамасыз ету.

• Қате жасалған партия проценті.
• Құрылымды өзгерту мөлшері.
• Есеп айырысудағы және шоттарды ресімдеудегі қателіктер.
• Түзету шарасын өткізгенге дейінгі циклдің ұзақтығы.

Үшінші топ  – бухгалтерлік есеп:

• Мерзімі өткен төлемдер проценті;
• Жаңылыс бухгалтерлік жазбалар;
• Төлем тізімдемесіндегі қателер;
• Ақпарат алу туралы өтінімдерді қанағаттандыру.

Төртінші топ  – маркетинг:

• Болжамдық жорамлдың дәлдігі;
• Қате толтырылған тапсырыстар мөлшері;
• Мәмілелердегі қателер;
• Ақпарат алу уақыты.

Бесінші топ  – ақпараттық қызмет көрсету;

• график бойынша шығарылмаған  есеп берулер саны;
• бағдарламадан табылған қателер;
• мәтінде өзгертілгендер саны;
• Ақпаратты алу уақыт

2  Сапаны басқару

2.1 Өнім  сапасын басқару жүйесі

Өнімнің сапасын  басқару — бұл белгілеу, камтамасыз ету және сапаның қажетті деңгейін қолдау мақсатындағы құру және пайдалану немесе өнімді тұтыну кетіндегі жүргізілетін іс-әрекет.

Соңғы кездерге дейін кәсіпорындарда сапа проблемасын шешу кезінде нарықтылық қажеттілік есепке алынбай өнім сапасы техникалың деңгейге бағытталды. Сапаны басқару мәселелерімен техникалық бақылау және сапаны талдау бөлімдері айналысты. Олардың функцияларына бұйымдар параметрлерін (белгілер) тексеру, өндірістік процестердің әрбір операцияларында қолданылатын шикізаттар, материалдар, жабдықтардың дәлдік жұмыстары, өнімде табылған кемістіктер, оларды талдау және обоптерін белгілеу кіреді.

      Өнімнің сапасын басқаруды жетілдіруде  отандың өндірушілердің алдына  қойылатын негізгі проблемалар,  олар:

• өнімнің сапалылығын  басқару  жүйесіне маркетинг қызметі механизмін қосу;

•  тұтынушыға   және   барлық   өндірістік   қызметтерде сапаны басқару жүйесін  қалай бағыттау;

       •  өнімнің   өмірлік   кезеңінің   барлық   белестеріндегі  сапаны  басқару   жүйесіндегі   механизм  әсерлерді күшейту.

Сапаны басқару  жүйесін енгізу кәсіпорында мынадай  міндеттерді шешуге мүмкіндік береді:

•  жоғары сапалы өнімнің тұрақтылығын қамтамасыз ету;

• өнім көлемін  ұлғайту және оны сататын нарықты                                                                                                     (рынокты) табу;

•  жоғары   бағада   сататын   өнімді   көбейту   мүмкінділігін қарастыру;

• өнімнің бәсекеге  жарамдылығы  және  қаржы  жағдайының   тұрақтылығы   жөніндегі   проблемаларды  шешу.

Сонымен,  өнімнің  сапасын   басқару   әрбір  кәсіпорындарда жүйелі түрде іске асқан жөн.

•  Кәсіпорындарда шығарылатын өнімдердің сапасы - нарықтық жағдайда қызметтің негізгі факторы  болып табылады, себебі, нарықтық саралымды  кеңейтуді,   кәсіпорынды   жаңдандыруды,   пайданың   артуын қамтамасыз етеді.

• Халықаралық тәжірибе көрсеткендей, сапалылықты арттыру қызметі жүйелік басқару шеңберінде жүргізілуі мақсатқа сай болғаны дұрыс, өйткені, өнімнің барлық өміршеңдік кезеңін қамтиды —  жобалаудан бастап жұмысшыларға  және кәдеге жараттуға дейін.

• Өнімнің сапасын  басқару стандарттауға негізделеді  Ол ұлттық   шаруашылықтың,   халықтық,   қорғаныстың,   экспорттың   қажеттілігі   үшін   дайындалатын  өнімдерге   үдемелі  талаптарды  анықтайтын нормативті-техникалық негізі болып табылады.

       •  Дайындалған   өнімнің   сапасының   түпкілікті   бағалылығы   сертификат  көмегімен   жүзеге  асырылады, өнімді  сапауды,  тиісті  сертификат беруді,  бағалау сынағының   көмегіен   кейінгі   өндірістің   жағдайы үшін өнімді таңбалауды және бақылауды білдіреді.

•  Өнімнің   сапасын   басқаруда   нормативтік   актілерді іске  асыру  сапаны  және  өнім  қауіпсіздігі  заңдылығын  қамтамасыз  етуде  тиімділік  жүйені  ұйымдастыруды   талап   етеді.  Шетелдік   және   отандық практиканы   еске  ала   отырып,  құрылған  өнімнің сапасын бақылаудың нормативтік-құқықтық базасы Қазақстан Республикасының аумағында адамдардың және жеке тұлғалардың   құқықтарының   бұзылуында   құқықтарын   және   мүдделерін   қорғаудан тұрады.

 

 

 

 

 

2.2   Стандарт және стандарттау ұғымы

Стандарт —  бұл қағида бойынша көптеген мүдделі  жақтардың елеулі моселелерге қарсылық білдіруді сипаттайтын, келісуішлік  негізінде әзірленетіи және танылған органдардың бөкітетін норматитік құжаты. Бұл жалпыға бірдей және қайта пайдалану ережесі үшін стандарттаудың белгілі бір объектілердің жалпы принциптері, мінездемесі, талаптары және әдістері белгіленуі мүмкін. Сол сияқты белгілі салаларды тәртіпке келтіруді оңтайлы деңгейге жетуге бағытталады.

Республикада  қолдапылып жүрген стандарттың жүйе құқықтық және әлеуметтік экономикалық мақсаттарды көздейді:

Біріншіден,  заңдылық тәртіпке сәйкес тұтынушылардың және үкіметтің мүдделерін және өнімнің сапасы, қоршаған табиғи ортаны, өмір қауіпсіздігін, халықтық денсаулығын қорғауды қамтамасыз етеді.

Екіншіден, өндірісті әзірлеуде, өнімді пайдалануда техникалық бірлікке кепілдік береді.

Үшіншіден, стандарттың жүйе әлеуметтік-экономикалық бағдарламалардың, жобалаудың нормативтік-техникалық базасы ретінде қызмет етеді.

Мемлекеттік стандарттар, сонымен қатар барлық жұмыс түрлерін оңтайландыруды, жүргізілетін сапа жүйесінің бірін-бірін алмастыратын өнімдер мен процестер есебінен ресурстарды ұқыпты пайдалануды қамтамысыз етеді.

Стандарттау —  бұл ең ұтымды нормаларды табатын  қызмет, ал содан соқ стандарттың үлгілерді, нұсқауларды өнімді әзірлеудегі талап әдістемелерді нормативтік құжаттарға тағайындап қояды. Стандарттаудың басты міндеті халық шаруашылығының, халықтық еліміздің  базасының, экспорт мұқтажы үшін шығарылған өнімге үдемелі талаптарды анықтайтын, сол сияқты осы құжаттарды дұрыс пайдалануды бақылау нормативтік-техникалық жүйе жасау болып табылады.

Қазақстан  Республикасында  стандарттау  жөнінде  мынадай нормативтік құжаттар бар:

•  Қазақстан Республикасы мемлекетінің стандарттары (Гост);

•  салалық стандарттар (ССТ);

•    техникалық жағдайлар (ТЖ);

• кәсіпорындар,   бірлестіктер,   қауымдастықтар,  концерндер стандарттары;

•   ғылыми-техникалық   қоғамдар,   инженерлік   одақтар және басқа да қоғамдық ұйымдардың стандарттары.

 

2.3 Сапаға  қойылатын талаптар

     Өндіріс  сапасымен  тиімділігі арасында  тікелей байланыс болады. Басқадай  тең жағдайларда өндірілетін  өнім сапасы  жоғары болған  сайын өндіріс тиімдірек. Сапа  қайсы бір өндіріс (бөлімінің  және т.б.) буынының немесе басқару  деңгейінің артықшылығы болып саналмайды. Сапа – шын мәнінсінде баршаның және әркімнің мақсатты ісі.

    Тиісті  сапаны қамтамасыз ету үшін  негіз салушы жағдайлар мен  талаптарды сақтау қажет.

     А.Жағдайлар.

• тұтынушыға осы процестің маңызды құрамдасы ретінде қарау;
• басшылықтың фирманы басқару жүйесін жақсарту процесін енгізу жөніндегі ұзақ мерзімді міндеттемелерді қабылдауы;
• кемелге келу шексіз деген сенім;
• олар проблемалардың әсеріне жауап қатқаннан гөрі алдын алған жөн;
• мүделілік, жетекші рөл және басшылықтың тікелей қатысуы;
• ең аз шамадағы қателіктерден көрінетін жұмыстың үлгі-қалпы ( стандаоттары);
• фирманың барлық қызметкерлерінің ұжымдық түрде де, жекеше түрде де қатысуы;
• адамдарды емес, процестерді жетілдіруге баса назар аудару;
• жабдықтаушылар сіздің серіктесіңіз болады деген кәміл сенім;
• еңбекті мойындап, қадірлеу;

    Сапаны  шығынды қысқарту мен халықаралық  бәсеке жағында тіршілік ету  негізі деп қараған жөн. (Сапа  – материалдық ресурстарды үнемдеу,  өйткені өнімнің қызмет ету  мерзімі ұзарады, бұл ресурстарды  үнемдеуге әкеледі. Сонымен қатар, ол – бәсекеге деген мүмкіншіліктің негізі.)

    Тұтынушы  тұрғысынан қарағанда бұйым сапасы  – тұтынушы талаптарын қанағаттандыру  деңгейі. «Тұтынушыдан асқан бастық  жоқ».

    Б.Талаптар  мынаған қойылады:

• бақылау мен өнімді сынау жүйесіне – сенімділік сертификаты;
• өндірісті ұйымдастыру жүйесіне;
• сапалы жобалаудан бастап пайдалануға дейін басқару жүйесі;
• сапаны технологиялық процесте қамтамасыз ету;
• сапаны қолдау жүйесін фирмашілік бақылау.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

   3  Қазақстан Республикасындағы сапа менеджменті жүйесін жетілдіру

 

Бизнес жүйесінің  интегративтік сапалары. Іскерлік қатынастың кез келген табиғатын, өндірістің ғылыми жүйелері сияқты өзіне тән бизнестік  жүйелік қасиеттері болады. Әдетте, бизнестің осы қасиеттерін бизнес жүйесінің интегративтік сапалары дейміз. Өзіне тән қасиетіне байланысты осы сапа аталған жүйенің біртүтас құрамы болып қалыптасады. Бизнес жүйесінің негізгі интегративтік жүйелеріне төмендегілер жатады:

—     бизнес жүйесінде атқаратын функционалдық  қызметіне қарамай-ақ барлық субъектілердің әлеуметтік-экономикалық тәуелсіздігі сақталады;

—  іскерлік қатыс барлық субъектілер ықыластарының  консенсусы болып табылады.

Бизнестегі  қатыс барлық субъектілердің бір-бірінен  тәуелсіз болулары шартты жағдай. Бұл  қағиданы сақтау кәсіпкерлерден, жалдамалы қызметкерлерден, тұтынушылардан, мемлекет мекемелерінен келісімнің жаңа түрін іздеуде, өз қимыл-әрекеттерін іске асыру жолында, керек болса, өздерінің мүлкімен заң алдында жауап беруді талап етеді. Бұл субъектілер бір-бірінің мүддесіне карама-қарсы келмеулері керек.

Іскерлік қатыс  субъектілерінің тәуелсіздіктерін бір мағынада түсінуге болмайды. Экономикалық субъектінің бостандығы керісінше  — өз серіктестерінің мүдделерімен санаспай, өз бетінше әрекет жүргізу  принципі. Бұл принцип экономиканың талаптарына сай келмейді. Себебі, рыноктың толық іске асуы үшін кәсіпкерлердің шығаратын өнімдері тұтынушыларды толық қанағаттандырулары керек. Жалдамалы қызметкерлер де, егер өз жұмысшы күшінің бағасы, жұмыс орнының саны мен сапасы, қажетті мамандарының саны мен сапасы, тағы басқалары жайынан ақпараттары болмаса, кәсіпкерлерге тең құқықты жағдайда жалдана алмайды.