Лизинг түрлері және қызметі

Жоспар:

 

Кіріспе.

• Лизинг түрлері және қызметі
• Лизинг және оның артықшылығы
• Лизингті маңызды келісім:
• Қазақстандағы қаржылық лизингтің дамуы: іске асырылуы және болашағы

     Пайдаланған әдебиеттер.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Лизинг 

 

«Лизинг» ағылшын тілінен  аударғанда жалға беру деген ұғымды білдіреді. Лизингтік операция деп ұзақ мерзімді пайдаланылатын заттарды (ғимарат, машина, ұшақ, автомобиль, компьютерлерді) жалға беруді айтады.

 

 Лизинг бірнеше қызмет атқарады:

 Біріншіден, ол негізгі қорларға ақша жұмсау, яғни қаржыландыру формасы. Лизинг алушының өз қаражаттарын бір уақыттық жұмылдырунсыз немесе тартылған қаражатсыз өзіне керекті мүлікті пайдалануға мүмкіндігі болады. Ол мүліктің құнын бір жолғы төлеуден босатылады.

 Екіншіден, бұл өнідірісті  жаңа құрал-жабдықпен, алдыңғы  техникамен материалды-техникалық  қамтамасыз етудің анағұрлым  прогрессивті формасы.

 Лизингті мәміледе 3 қатысушы болады. Олардың өзара қатынастары мәмілемен реттеледі: бірінші қатысушы – мүлік иесі (лизинг беруші), екінші – мүлікті пайдаланушы (лизинг алушы), үшінші – мүлікті сатушы. Олардың өзара қатынасы келесідей түрде қалыптасады: болашақ лизинг алушы ақша-қаражаттары бар болашақ лизинг берушіні мәмілеге қатысуын сұрайды, ол лизинг алушыға керекті мүлікті сатып алып, одан кейін оны лизинг алушыға төлемді шартымен жалға береді. Коммерциялық банктер бұл жерде мүлік иесі ретінде болады, яғни олар мүлікті өз меншігіне алады және лизинг алушыға (оған қаржылық қызмет көрсете отырып) береді. Шын мәнінде олар осы мүліктің несиесін береді, сөйтіп несиелік қатынастар пайда болады. Мұнда несиелеудің барлық приципі бар: мерзімділік, қайтарымдылық, төлемділік (ақылық). Мерзімі біткенде лизинг алушы мүлікті иесіне кайтарып береді, қызметті төлейді, яғни жалақысын төлейді. Формасы бойынша бұл ақшалы несие емес, бұл өндірістік, негізгі қорларға тауарлық несие.

 

 Лизинг түрлері әр түрлі:

1. Жедел лизинг анағұрлым қысқа мерзімге беріледі. Оның объектісі болып моральдік төзу қарқыны өте жөғары машиналар мен құрал-жабдықтар табылады.

2. Қаржылық лизинг аңағұрлым ұзақ мерзімге беріледі. Ол мерзім машиналар мен құрал-жабдықтардың амортизациялык тозу мерзімімен сәйкес келеді. Бұл жерде мәміле аяқталмай, кушін тоқтата алмайды. Онда мүліқті лизинг алушымен сатып алыну мүмкіңдігі көрсетілген.

3. Қалдық құны бойынша лизинг пайдалануда болған құрал-жабдықтарды жалға беру. Сондықтан лизинг объектісі бастапқы құнымен емес, қалдық құны бойынша бағаланады.

 Лизингтік бизнестің дамуы үшін, лизингке беретін арнайы лизингтік компаниялар құрылады. Олардың негізгі қаражат көзіне құрал-жабдықтарды сатып алу үшін берілетін банктік несиелер жатады.

 Құрылып жатқан лизингтік компанияларға қарағанда банктердің артықшылығы – лизингті жүзеге асыру үшін, ұйымдастырылған лизинг жүргізу үшін олар арнайы бөлімдер мен топтар қалыптастырады. Лизинг операциясын жүргізген тиімді: ол жоғары рентабельді, тәуекел дәрежесі төмен, нақты материалдық қамтамасыз етілген.

 

Лизинг және оның артықшылығы

 

Лизинг —компанияның негізгі қорын қаржыландыруға қатысты қаржылық қызмет түрі. 

Лизинг алушы үшін лизингті қолданудың артықшылығы  жабдықты лизингке алудағы салыстырмалы қарапайымдылық болып табылады. Сондай-ақ лизинг лизингалушыға қаржылық лизинг келісім-шартының мерзімінің аяқталуына  қарай жабдықты өз меншігіне айналдыруға мүмкіндік береді.  Лизингберуші жабдыққа меншікқұқығы болғанына қарамастан лизингалушы қаржылық лизингтың келісім-шарт міндеттерін орындаған жағдайда оны алуға еш құқығы жоқ.

Бұдан басқа лизинг алу  кезіндегі келісім-шығындар  лизингтік  компания арқылы қаржыландырылады және осының арқасында өнеркәсіптің жаңа өнімді  үлкен қаржылық ресурстарды  мобилизаациялаусыз, ірі меншікті құралды  кепілдікке қоймай не несие алмай  модернизациялауға не ұйымдастыруға  мүмкіндігі бар. Тағы бір айта кететін жайт лизингты қолдану өнеркәсіптің баланс құқығындағы жалға алған не жеке меншік құралдарына қатысты бөліктеріндегі экономикалық көрсеткішті нашарлатуға жол бермейді. Басқа сөзбен айтқанда, лизинг өнеркәсіпті несие алудан сақтайды.

Сонымен қатар лизингтың  артықшылығы болып  банкілік несиелендірумен  салыстырғанда оның қол жетімділігі  болып саналады. Бірде- бір банк үлкен жобаларды, мәселен басынан басталған, немесе жеткілікті қаматамассыз етілмейтін және тұрақты несиелік тарихы жоқ жобаларды қаржыландырмайды. Жабдықты несиеге алғаннан лизинге алу тиімді, себебі лизинг компаниялар ережелері қатаң тәртіпті  ұстанбайды.

«ҚДБ-Лизинг» АҚ –ы инструментариясы лизинг алушы кәсіпорынның ұсынылып отырған қызмет бағытына, оның мүмкіндігіне, жоба көлеміне  және жеке пікірге  сүйене отырып қаржылық лизингтің түрлерін ұсынады.

 

1. BUILD – LEASE – TRANSFER (BLT)

BLT (build – lease – transfer) схемасы  бойынша   «ҚДБ– Лизинг  АҚ-да  лизингтік келісімге келуде қаржыландыру  мүмкіндігін қарастыруға обьект  құрылысы үшін материалдарды,  жабдықтарды және аталған обьектіні  лизингалушыға берудегі қызметтерді  білдіреді  не көрсетілген  тапсырысты  береді. 

Бұл берілген схемада  лизингтік  келісімді жасауда жоба бастаушысы өз кезегінде жоба операторы болып  табылып, Лизингалушы компаниясы құрылады.  Ғимраттар, құрылыстар, машиналар және басқа құрылғылар лизинг обьектісіне енгізілгенен кейін лизингалушыға тапсырылады. Сондай-ақ жоба бастаушысы  лизиналушыға «БРК – Лизинг» АҚ пайдасы үшін корпоративті кепілдік береді. BLT схемасы бойынша лизингтік  келісімдерді қаржыландыру  жобаны іске асыруда тұрақты қаржысы жеткілікті деңгейдегі үлкен компаниялар үшін жоспарланған

 

2. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЛИЗИНГ

Халықаралық лизинг бойынша  лизингті бекітуде Потенциалды лизингалушы  жабдықтарды не басқа техникаларды алуды білдіретін лизингтік келісімді  қаржыландыру мүмкіндігін қарастыруға  тапсырыс береді.  Лизинг алушы Қазақстан  Республикасының резиденті болмауға ттиіс.

 

3. ҚАЗАҚСТАННЫҢ ДАМУ ИНСТИТУТТАРЫНЫҢ ҚАТЫСУЫМЕН ЖАСАЛҒАН ЛИЗИНГ.

Халықаралық лизинг бойынша  лизингті бекітуде Потенциалды лизингалушы  жабдықтарды не басқа техникаларды инвестициялық жобаны іске асыру  шеңберінде алуды білдіретін лизингтік  келісімді қаржыландыру мүмкіндігін  қарастыруға тапсырыс береді. Сондай-ақ жоба қатысушысы ретінде  «ҚДБ – Лизинг» АҚ –дан басқа жоқ дегенде Қазақстанның бір даму институты болуы тиіс.

 

4. ҚАЙТАРЫМДЫ  ЛИЗИНГ.

 «БРК – Лизинг»  АҚ қайтарымды лизинг схемасы  бойынша лизингтік келісімдерді  жасауда потенциалды лизингалушы  «БРК – Лизинг» АҚ лизинг  затын сатады, сосын дәл осы  затты лизингке алып сонымен  қатар бір уақытта лизинг затын  беруші және лизингалушы болып  табылады.  

 

Қайтарымды лизинг лизингалушыға  зат сату лизингі бойынша сәйкес капиталдан уақытша арылуға және оны қаржылық лизинг құқығында пайдалануға мүмкіндік береді. Сондай-ақ лизинг бойынша барлық төлемдер жасалған соң лизингалушы лизингке тапсырылған заттар үшін қаржылық лизинг келісім-шартына сәйкес меншік құқығына ие болады

 

5. КЛАССИКАЛЫҚ  ЛИЗИНГ.

«ҚДБ – Лизинг» АҚ классикалық  лизинг схемасы бойынша лизингтік  келісімдерді жасауда лизингтік  келісімді қаржыландыру мүмкіндігі үшін тапсырыс береді.   Келісім-шартты  лизингтік қаржыладыру туралы дұрыс шешім қабылданған жағдайда, «ҚДБ– Лизинг» АҚ –ы  лизингтік затты алуды қаржылық лизинг пен лизингалушы, лизинг затын жеткізуші мен лизинг алушы арасында сату-сатып алу келісім шартын жасау арқылы қаржыландырады.

 

Лизинг бұл инвестиционды  қызмет түрі, бұнда лизинг беруші лизинг алушымен белгіленген мүлікті өз меншігінде уақытша қолдану үшін алады. Лизингті келісім, өз кезегінде, келіссөздердің жиынтығын құрайды.

 

Лизингті маңызды келісім:

• пайдаланушы лизингті компанияға қандай жабдық керектігін хабарлайды.
• Лизингті компания жобаның шындығына көзі жетіп, өндіруші фирмадан немесе басқа заңды және жеке тұлғадан жабдықты сатып алады.
• Лизинг компания жабдықты меншіктенгеннен кейін оны уақытша пайдалануға лизинг алушыға орнына лизингті төлем ала отырып тапсырады.
• Несиелі қаражаттандырумен салыстыру бойынша лизингтің артықшылықтары
• лизинг ұзақ мерзімді қаржыландыру есебімен қажетті өндіріс құралдарын меншіктенуге мүмкіндік береді;
• лизингтік келісім жасаған кезде аманат емес, ал лизинг берушінің лизинг мүлігіне берген меншік құқығы қамтамасыз етеді;
• лизинг мерзімінің аяқталуы кезінде барлық лингті төлемдерді төлеу шартында лизинг алушы лизингкке қойған мүлікті өз меншігіне алуға құқылы болу мүмкіндігі бар

 

 

Лизингтің салықтық артықшылықтары:

негізігі қаржылардың  импорты, лизинг беруші әкелген қаржы  лизинг тасымалдау үшін және соңғы  лизинг алушы НДС төлеуден босатылады. Мұндай негізгі қаржы құралдардың тізімі республиканың үкіметі жарлығымен бекітіледі.

Үкімет тізіміне кірмеген негізгі қаржыларға барлық лизинг келісімінің мерзімі үшін лизингті төлемдерді өтеуде НДС қосылып отырады.

Қаржылық лизинг марапаты НДС қосылудан босатылады;

қаржылық лизинг марапаттау сомасы несие пайыздарына қарағанда лизинг берушінің толығымен салықтанушы пайдасынан алынып тасталады.

Лизинг алушының пайызы қаржы лизингі үшін ҚР компания резиденттерінен алынған негізгі қаражат толық көлемімен алынуға жатады.

Лизинг алушы эксплуатацияны пайдаланудың бірінші жылында эксплуатация құқығында салық амортизационды төлемдер үшін екі норма амортизация бойынша төлейді, және осылай салық төлеуші табысының мөлшерін азайтады;

лизинг алушы корпоративті табыс салығы, жер салығына және лизингке алған негізіг қаржыны эксплуатацияға енгізгенде мүлік салығы бойынша инвестиционды салық преференциясын алу мүмкіндігі бар.

Қазақстанда лизингті компаниялар негізінен 2002 – 2003 жылдары құрылды. 01.01.04ж мәліметі бойынша Қазақстанда мұндай 15 компания тіркеліп жұмыс істеуде. Олардың көбінің негізін салушылар отандық екінші деңгелі банктер болып табылады. Лизингке тапсырылатын мүлік құны 45 000 – 350 000 АҚШ долларын құрайды. Сонымен қатар қазіргі нарықта бірнеше компаниялар 2 – 4 млн доллар келісімдерін қаржыландырады. Лизингті келісім бойынша орташа марапаттау мөлшері 22% құрайды, ал ауыл шаруашылық жабдықтардың мөлшері төмен, бұл мемлекеттің осы сектордың экономикалық даму мақсатымен субсидиялық қаржыландырумен байланысты.

 

 

 

ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ҚАРЖЫЛЫҚ ЛИЗИНГТІҢ  ДАМУЫ: ІСКЕ АСЫРЫЛУЫ ЖӘНЕ БОЛАШАҒЫ

Елбасы Н.Ә.Назарбаев атап өткендей еліміздегі  80%-ға дейін  тозығы жеткен құрал-жабдықтарды алдағы жылдары алмастыра отырып, оны  шешудің жолы ретінде жалға алудың басқа түрлерімен салыстырғанда  кешенді сипаты бар – сыртқы экономикалық, несиелік және инвестициялық операциялар  элементтерін біріктіретін лизинг болмақ.

            Қазақстан Республикасында лизингті  дамыту негізгі мәселелердің  бірі болып отыр.

            Осы мәселені елбасымыз Н.Ә.  Назарбаев өзінің 18 ақпан 2005 жылы  жолдаған жолдауында атап өткен  болатын.  Яғни лизинг – ол  шағын және орта бизнесті дамытумен  қатар ел экономикасын дамытудың  бірден - бір жолы болып табылады.

            Лизингтің көмегімен жылжыйтын  және жылжымайтын мүліктерді  қомақты қаржы жұмсамай пайдалануға  болады, яғни ғимарат және құрылысты,  машина мен қондырғыны көлік  құралдарын және т.б. өз игілігіне  пайдалануға мүмкіншілік алады.  Лизинг біздің елде 1989 жылы, банкілер  лизингілік операцияларды іске  асыра бастағанда пайда болған. Лизингілік операцияны іске асыратын  коммерциялық банкілік мекемелер  машинаны, жабдықты, көліктік құралдарды  алдын-ала сатып алумен және  оларды шаруашылық етуші субъектілерге  белгілі шарттарға сәйкес пайдалануға  берумен айналысатын лизингтік  фирмалар болады. Бүгінгі таңда  сатып алынатын негізгі құралдардың  жалпы көлемінде лизинг үлесі  АҚШ – та 50%, Европада - 40 %, Азияда 80% құрады. Елімізде соңғы жылдары  инвестициялық қызметтің бір  түрі – қаржылық лизинг даму  үстінде. Өкінішке қарай, экономикалық  прогресс және нарықтың дамуы  нәтижесінде шағын және орта  кәсіпкерліктің өсуіне жаңа мүмкіндіктер  беретін қаржы құралы – лизинг  туралы жалпы көпшілік жақсы  біле бермейді.

Қаржылық лизинг – бұл  өзінің іс-әрекет ету уақытында төмендегі  төлемді қарастыратын келісім-шарт түрін, жабдықтың амортизациясының толық құнын және оның құнының 90% құрайтын лизингілік төлемдер. Бұл  лизингтің түріне мынадай сипаттама  беріледі; келісімге қатысушылар  құрамына мәміленің объектісін өндіруші және жабдықтаушы болып табылатын 3 жақ кіреді. Сонымен қатар бұл  мәміленің объектісін жалға алу  мерзімі оның қызмет көрсету мерзімінің 80% құрайды. Бұл мәміленің объектілері  өте жоғары құнымен ерекшеленеді. Объектінің қалдық құны, лизингілікті өтеген жағдайда лизингілік келісім - шарт мерзімі аяқталғаннан кейін, оның бастапқы құнының 20% құрауы керек.

Қаржылық лизингі шұғыл  лизингтен ерекшелігі елеулі түрде  мүлік иесінің тәуекелін төмендетеді, оның шарты көбіне ұзақ мерзімді  банк несие алуда түзілетін келісім-шартқа ұқсас, өйткені құрал жабдықтың  құнын толық өтеуді, құрал жабдық құны мен қожайынның кірісі қосылатын  кезеңдік төлемді еңгізу; оның келісімді  орындауға қабілетсіздігі жағдайында жалгерді банкрот деп жариялау құқығы, т.б.