Автор работы: Пользователь скрыл имя, 14 Октября 2013 в 17:50, реферат
Кәсіпкерлік – адам қызметінің ерекше саласы және ол еңбектің басқа түрлерінен оқшауланып тұрады. Бұған кезінде атақты неміс экономисі Гарвард университетінің профессоры – Йозеф Алоиз Шумпетер (1883-1950ж) мән берді. Оның айтқан мынадай сөзі бар еді: «Кәсіпкер болу – басқаның істегенің істемеу». Екінші жағынан кәсіпкерлер – алдымен кәсіпкерлік жұмысты ұйымдастырушылар. Ол туралы француз экономисі Жан Батист Сэй (1767-1832ж) былай деген: «Кәсіпкер – адамдарды өндірістік шеңбер ауқымында ұйымдастыратын адам».
Экономикалық әдебиеттерде кәсіпкерлік пен бизнес ұғымдарын балама түрінде қарастыру жиі кездеседі.
Кестеде көрсетілген деректер бойынша, Қазақстан Республикасында тіркелген кәсіпорындардың 2214-і үй бұйымдарын және автокөлікті жөндеу, сауда саласында, 910-і өндіру өнеркәсібінде, 657-ы қозғалмайтын мүлікпен операциялар жасау кәсіпорындарында қызмет етеді. Кестедегі деректерге сүйенсе, Қазақстан территориясында тіркелген кәсіпорындардың саны
14
жылдан-жылға өсуде.
Шетел мамандарының бағасы бойынша Қазақстан Республикасында инвестициялау үшін неғұрлым жағымды аудандар болып Алматы Астана қаласы, сонымен қатар Оңтүстік Қазақстан, Алматы, Атырау, Қарағанды, Шығыс Қазақстан облыстары саналады. Облыстар бойынша кәсіпорындардың тіркелген санын 4-кестеден байқаймыз.
Кесте – 4: Облыстар бойынша кәсіпорындардың тіркелген саны
2002 ж |
2003 ж |
2004 ж | |
Қазақстан Республикасы Кіші Орта Ірі |
2738 2505 163 70 |
3731 3472 190 69 |
5444 5147 206 91 |
Ақмола Кіші Орта Ірі |
20 17 2 1 |
57 47 9 1 |
92 82 9 1 |
Ақтөбе Кіші Орта Ірі |
59 44 10 5 |
97 77 15 5 |
166 147 12 7 |
Алматы Кіші Орта Ірі |
110 93 12 5 |
148 127 15 6 |
203 187 12 4 |
Атырау Кіші Орта Ірі |
75 65 8 2 |
123 112 7 4 |
236 216 16 4 |
Шығыс Қазақстан Кіші Орта Ірі |
79 66 7 6 |
117 105 7 5 |
189 178 6 5 |
Жамбыл Кіші Орта Ірі |
27 21 3 3 |
29 23 3 3 |
36 30 4 2 |
Батыс Қазақстан Кіші Орта Ірі |
44 36 7 - |
70 65 5 - |
130 119 9 2 |
Қарағанды Кіші Орта Ірі |
87 67 11 9 |
123 107 7 9 |
185 169 8 8 |
Қостанай Кіші Орта Ірі |
36 33 2 1 |
106 96 8 2 |
155 150 4 1 |
Қызылорда Кіші Орта Ірі |
14 9 4 1 |
18 12 4 2 |
24 19 3 2 |
Маңғыстау Кіші Орта Ірі |
48 44 4 - |
99 89 8 2 |
148 139 8 1 |
Павлодар Кіші Орта Ірі |
38 30 2 6 |
45 38 5 2 |
67 60 4 3 |
Солтүстік Қазақстан Кіші Орта Ірі |
50 39 6 5 |
87 78 8 1 |
144 132 11 1 |
Оңтүстік Қазақстан Кіші Орта Ірі |
121 109 8 4 |
264 247 9 8 |
414 393 10 11 |
Астана қаласы Кіші Орта Ірі |
200 190 7 3 |
232 222 7 3 |
388 377 6 5 |
Алматы қаласы Кіші Орта Ірі |
1730 1642 70 18 |
2116 2077 73 16 |
2867 2749 84 34 |
Қазақстан Республикасында 2004 жылы 5444 кәсіпорын тіркелген болса, оның 53%-і Алматы қаласында қалыптасқан, яғни 2867бойынша қызмет ететін біріккен және шетел кәсіпорындарының саны 2004 жылы – 2867 кәсіпорынды құраған, ол 2002 жылмен салыстырғанда 1,5 есе өскенін көрсетеді. Соның ішінде қызмет ететін біріккен және шетел кәсіпорындарының шоғырланған орталығы Алматы, Астана қалалары, Қарағанды және Атырау облыстары. Бұл аймақтарда қызмет ететін біріккен және шетел кәсіпорындарының өсуі оңды тенленцияны көрсетеді. Ол оңтүстік, Солтүстік Қазақстан, Павлодар облыстарында 2003 жылы қызмет еткен біріккен кәсіпорындар төмендесе, 2004 жылы қайта көтерілу байқалады. Ол сол облыстардың инвестициялық ақуалының жақсарғанын көрсетеді.
Қазақстан территориясында қызм
17
Сурет – 1: Кәсіпорындардың формалары
Кесте – 5: Облыстар бойынша 2002-2004 жылдары кәсіпорындарындағы жұмысшылар саны мен еңбек ақы қоры.
Аймақ |
2002 |
2003 |
2004 | |||
Жұмысшылар дың саны, адам |
Жұмысшылардың еңбек ақы қоры, млн.тг |
Жұмысшылар дың саны, адам |
Жұмысшылардың еңбек ақы қоры, млн.тг |
Жұмысшылар Дың саны, адам |
Жұмысшылардың еңбек ақы қоры, млн.тг | |
Барлығы |
291672 |
115705.4 |
314690 |
144255.2 |
346072 |
180972.2 |
Соның ішінде: Ақмола |
4422 |
673.5 |
4645 |
893.8 |
8119 |
2256.0 |
Ақтөбе |
13479 |
5900.0 |
14041 |
6937.3 |
32979 |
16801.3 |
Алматы |
6328 |
3055.6 |
6798 |
3673.5 |
7811 |
3224.9 |
Атырау |
15871 |
15548.3 |
17497 |
19944.0 |
19740 |
30433.0 |
Шығыс Қазақстан |
7274 |
2090.5 |
7832 |
2667.0 |
5768 |
1667.7 |
Жамбыл |
210 |
14.1 |
272 |
20.8 |
2288 |
256.3 |
Батыс Қазақстан |
12357 |
8788.8 |
16705 |
16314.5 |
13578 |
15119.0 |
Қарағанды |
129874 |
34271.2 |
133901 |
37460.6 |
130273 |
40320.9 |
Қызылорда |
1148 |
112.8 |
1086 |
140.8 |
1846 |
338.0 |
Қостанай |
2542 |
2472.1 |
2848 |
2714.9 |
2515 |
2856.3 |
Маңғыстау |
4655 |
3639.1 |
5988 |
4614.3 |
6380 |
5303.6 |
Павлодар |
24058 |
8589.1 |
24985 |
9196.5 |
23785 |
9840.1 |
Солтүстік Қазақстан |
4654 |
784,2 |
5011 |
909 |
5607 |
1064.8 |
Оңтүстік Қазақстан |
9465 |
2975.3 |
9745 |
3305.4 |
9946 |
3134.5 |
Астана қаласы |
5732 |
2169.9 |
6248 |
2422.1 |
12173 |
8183.2 |
Алматы қаласы |
49603 |
24620.6 |
57068 |
33040.1 |
63254 |
40172.5 |
Қазақстанда кәсіпорындардың санының өсуі 33% қазақстандық азаматтардың жұмыспен қамтылу деңгейінің өсуіне де алып келеді. Қазақстан бойынша 346072 адам біріккен және шетел кәсіпорындарында жұмыс істейді, олардың алатын еңбек ақыларының қоры 2004 жылы 180972.2 млн.теңгені құраған. Тізімдік және қосымша жұмысшылардың еңбек ақы қорына табиғи формада жасалған төлемдер де кіреді.
Кәсіпорындардың қызметі мен құрылуын экономикалық қамтамасыз ету үшін бірінші кезекте кәсіпорындарды қаржыландыру сұрақтарына тоқталамыз. Оған жататындар: қаржыландыру көздерін құру, жарғылық капиталдағы қатысушылар салымының арақатнасы, салық алу мәселелері және кәсіпорындардың тиімді қызмет ету көрсеткіштерінің есептері. Кәсіпорындарды қаржыландыру көздері болып жарғылық қорға салынған ақша салымдары, амортизациялық аударымдар, кәсіпорынның резервтік және басқа да қорлары, несиелер саналады.
Кәсіпорындардың капиталдық салымын қаржыландыру көздері мен құрылымына талдауды келесі сызбадан көруге болады (1-сурет).
Негізгі және айнымалы капитал
құны бойынша жарғылық қорды
құрайды. Жарғылық қорға
19
Кәсіпорынға қатысушылардың ақшалай қаражаттары. Кәсіпорын құрушылардың арасындағы келісім бойынша жарғылық қорға олардың салымының бағасы ұлттық және шетелдік валютада жүргізіледі.
Сурет – 2: Кәсіпорындардың капиталдық салымын қаржыландыру көздері мен құрылымы.
20
3. Қазақстан Республикасында кәсіпорындарды дамыту болашағы.
3.1. Мемлекеттік кәсіпкерлік және макроэкономикалық реттеудің бағдарламасы.
Қоғамдық санада кәсіпкер – бүл тек адам, индивидум деген пікір берік орнаған. Нарық қатынастарының құрылу және даму практикасы мемлекеттік қоғамдық мүдделер үшін белсенді кәсіпкерлік қызметпен айналыса алатынын көрсетті. Мемлекет қызметтің кәсіпкерлік саласына ерте қосылады, соғұрлым өтпелі экономиканың ұзақтығы қысқа, мемлекеттік кәсіпкерлік қызметтің әріден ойластырылған дағдарысқа қарсы және инфляцияға қарсы бағдарына бола нарық экономикасы тиімді дамиды, соғұрлым мемлекетте халықаралық инвестициялық ахуал өте жақсы,соғұрлым әлемдік экономикада осы мемлекеттің мәртебесі биік болады.
Өтпелі
экономика жағдайында
Қазақстан Республикасында 2001 жылдың басында мемлекеттік кәсіпорындардың үлесі олардың жалпы санының 23,5% құрады.
Нарықтық экономикасы дамыған елдерде мемлекет меншігі үлесі көп емес, бірақ, нақ осы ұлттық экономиканың дамуы үшін қажет қызметтер мен тауарлар шығарушы өздерінің меншікті кәсіпорындарының болуына және бір уақытта мемлекет бюджетін толтыру үшін қажет ақшалай қаражат табуына мүмкіндік береді.
Келтірілген кәсіпорындар Қазақстан Республикасында коммерциялық және коммерциялық емес бастаулардың қосылуында жұмыс істейді.
Мемлекет
кәсіпорындарды олардың
1). Бюджеттік (ведомстволық);
2). Қоғамдық (корпорациялар);
3). Аралас акционерлік қоғамдар (холдингтер).
Қазақстан
Республикасында мемлекеттік
1). Мемлекттік, шаруашылық жүргізуге құқығы бар, толық шаруашылық есепке негізделген (қорғаныс зауыттары, дәрі-дәрмек дайындау және т.б.)
2). Қазыналық, жедел
басқаруға құқығы бар, толық
емес шаруашылық есепке
Бірақ
мемлекеттің кәсіпкерлік
Оған 90-шы жылдардың ортасындағы Қазақстан Республикасы
21
мемлекетінің кәсіпкерлік қызметі мысал бола алады: Қазақстанның кен
өндіру, отын-энергетика және металлургия кешендерінің аса ірі өнеркәсіп өндірістерін төлем төлей алмаушылықтан қорғай алып, дәл уақытында шетел капиталын тарта білді.
Қазақстан мемлекетінің кәсіпкерлік қызметінің келесі мысалы 1996 жылдың басында Қазақстан территориясы арқылы өтетін Еуроазия темір жолы бойынша транзиттік, жүк және контейнерлік тасымалға қатысты Еуропа мен Азияның жеті мемлекеттерінің арасында құжаттарға қол қойылуы бойынша оның инициативасынан көрінді.
Оңтүстік-Шығыс Азия елдерінің жүктері келісімдерге сәйкес Батыс Еуропа елдеріне тасымалданады, ал осы елдерден Оңтүстік-Шығыс Азия елдеріне белгілі ақыда тасымалданады.
Қазақстан
территориясы арқылы төрт
Осы
аталған магистральдарды
Нарықтық экономикада макроэкономикалық процесстерді реттеу тікелей және жанама әдістер көмегімен жүргізіледі.
Өтпелі
экономикада мемлекеттік
Халықаралық тәжірибе көрсеткендей, тікелей әдістер кіші мерзімді, орта мерзімді және ұзақ мерзімді міндеттерді шешу үшін мемлекеттік экономикалық бағдарламаларды жасау мен іске асыру арқылы жүзеге асыралады.
Осындай бағдарламалардың мысалы соғыстан кейінгі Оңтүстік Корея экономикасын қалпына келтіру бойынша төтенше бағдарламалары, ал Жапонияда «Автомобиль жолдарының құрылысы бойынша төтенше шаралар туралы» заң қабылдануы болады. Жапонияда мемлеттің оннан астам институттары нарықтың даму бағдарламаларын және жоспарларын құрады. Қазіргі жағдайда мемлекеттің кез келген реттеу шаралар негізінде ақша айналымы болады. Өтпелі экономика үшін ақша айналымы мемлекет бақылауынан шықпауы тиіс. Бұл мемлекеттің макроэкономикалық деңгейіндегі ең маңызды реттеу функциясы. Осы жағдай «экономикалық құдіретті» тудырған Жапония, Оңтүстік Корея, Тайвань елдерінде жиналған
22
тәжірибемен бекітіледі.
Осы
елдерде ең қиын жылдары (1970-
құрылымдық қайта құру
кезеңінде ақша айналымы, инфляция,
мемлекеттік бюджеттің
Информация о работе Кәсіпкерлік қызметтің теориясы және кәсіпорынның ұйымдық нысандары