Кәсіпкерлік қызметтің теориясы және кәсіпорынның ұйымдық нысандары

Автор работы: Пользователь скрыл имя, 14 Октября 2013 в 17:50, реферат

Краткое описание

Кәсіпкерлік – адам қызметінің ерекше саласы және ол еңбектің басқа түрлерінен оқшауланып тұрады. Бұған кезінде атақты неміс экономисі Гарвард университетінің профессоры – Йозеф Алоиз Шумпетер (1883-1950ж) мән берді. Оның айтқан мынадай сөзі бар еді: «Кәсіпкер болу – басқаның істегенің істемеу». Екінші жағынан кәсіпкерлер – алдымен кәсіпкерлік жұмысты ұйымдастырушылар. Ол туралы француз экономисі Жан Батист Сэй (1767-1832ж) былай деген: «Кәсіпкер – адамдарды өндірістік шеңбер ауқымында ұйымдастыратын адам».
Экономикалық әдебиеттерде кәсіпкерлік пен бизнес ұғымдарын балама түрінде қарастыру жиі кездеседі.

Прикрепленные файлы: 1 файл

53___.doc

— 284.00 Кб (Скачать документ)

        Кестеде көрсетілген деректер бойынша, Қазақстан Республикасында тіркелген кәсіпорындардың 2214-і үй бұйымдарын және автокөлікті жөндеу, сауда саласында, 910-і өндіру өнеркәсібінде, 657-ы қозғалмайтын мүлікпен операциялар жасау кәсіпорындарында қызмет етеді. Кестедегі деректерге сүйенсе, Қазақстан территориясында тіркелген кәсіпорындардың саны

14

жылдан-жылға өсуде.

        Шетел мамандарының бағасы бойынша Қазақстан Республикасында инвестициялау үшін неғұрлым жағымды аудандар болып Алматы Астана қаласы, сонымен қатар Оңтүстік Қазақстан, Алматы, Атырау, Қарағанды, Шығыс Қазақстан облыстары саналады. Облыстар бойынша кәсіпорындардың тіркелген санын 4-кестеден байқаймыз.

 

 

 

 

Кесте – 4: Облыстар бойынша кәсіпорындардың тіркелген саны

 

 

 

2002 ж

 

2003 ж

 

2004 ж

Қазақстан Республикасы

Кіші

Орта

Ірі

2738

2505

163

70

3731

3472

190

69

5444

5147

206

91

Ақмола

Кіші

Орта

Ірі

20

17

2

1

57

47

9

1

92

82

9

1

Ақтөбе

Кіші

Орта

Ірі

59

44

10

5

97

77

15

5

166

147

12

7

Алматы

Кіші

Орта

Ірі

110

93

12

5

148

127

15

6

203

187

12

4

Атырау

Кіші

Орта

Ірі

75

65

8

2

123

112

7

4

236

216

16

4

Шығыс Қазақстан

Кіші

Орта

Ірі

79

66

7

6

117

105

7

5

189

178

6

5

Жамбыл

Кіші

Орта

Ірі

27

21

3

3

29

23

3

3

36

30

4

2

Батыс Қазақстан

Кіші

Орта

Ірі

44

36

7

-

70

65

5

-

130

119

9

2

Қарағанды

Кіші

Орта

Ірі

87

67

11

9

123

107

7

9

185

169

8

8

Қостанай

Кіші

Орта

Ірі

36

33

2

1

106

96

8

2

155

150

4

1

Қызылорда

Кіші

Орта

Ірі

14

9

4

1

18

12

4

2

24

19

3

2

Маңғыстау

Кіші

Орта

Ірі

48

44

4

-

99

89

8

2

148

139

8

1

Павлодар

Кіші

Орта

Ірі

38

30

2

6

45

38

5

2

67

60

4

3

Солтүстік Қазақстан

Кіші

Орта

Ірі

50

39

6

5

87

78

8

1

144

132

11

1

Оңтүстік Қазақстан

Кіші

Орта

Ірі

121

109

8

4

264

247

9

8

414

393

10

11

Астана қаласы

Кіші

Орта

Ірі

200

190

7

3

232

222

7

3

388

377

6

5

Алматы қаласы

Кіші

Орта

Ірі

1730

1642

70

18

2116

2077

73

16

2867

2749

84

34


 

          Қазақстан Республикасында 2004 жылы 5444 кәсіпорын тіркелген болса, оның 53%-і Алматы қаласында қалыптасқан, яғни 2867бойынша қызмет ететін біріккен және шетел кәсіпорындарының саны 2004 жылы – 2867 кәсіпорынды құраған, ол 2002 жылмен салыстырғанда 1,5 есе өскенін көрсетеді. Соның ішінде қызмет ететін біріккен және шетел кәсіпорындарының шоғырланған орталығы Алматы, Астана қалалары, Қарағанды және Атырау облыстары. Бұл аймақтарда қызмет ететін біріккен және шетел кәсіпорындарының өсуі оңды тенленцияны көрсетеді. Ол оңтүстік, Солтүстік Қазақстан, Павлодар облыстарында 2003 жылы қызмет еткен біріккен кәсіпорындар төмендесе, 2004 жылы қайта көтерілу байқалады. Ол сол облыстардың инвестициялық ақуалының жақсарғанын көрсетеді.

         Қазақстан территориясында қызмет ететін кәсіпорындардың көбісі өндіру, сауда салаларына бағытталған. Біріккен және шетел кәсіпорындарында жұмыс істейтін адамдардың саны 2004 жылы 346072 жеткен (5-кесте). Кәсіпорындардың жұмысшыларының тізімдік құрамына, бір және одан көп күнге уақытша жұмысқа, маусымдық немесе тұрақты жұмысқа қабылданған барлық жұмысшылар жатады. Сонымен қатар бірге, нақты жұмыс істейтіндермен қатар, ресми жұмысқа тіркелгендер де есепке алынады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

17

 

 

 

Сурет – 1: Кәсіпорындардың формалары

 

Кесте – 5: Облыстар бойынша 2002-2004 жылдары кәсіпорындарындағы жұмысшылар саны мен еңбек ақы қоры.

Аймақ

2002

2003

2004

Жұмысшылар

дың саны, адам

Жұмысшылардың еңбек ақы қоры, млн.тг

Жұмысшылар

дың саны, адам

Жұмысшылардың еңбек ақы қоры, млн.тг

Жұмысшылар

Дың

саны, адам

Жұмысшылардың еңбек ақы қоры, млн.тг

Барлығы

291672

115705.4

314690

144255.2

346072

180972.2

Соның ішінде: Ақмола

4422

673.5

4645

893.8

8119

2256.0

Ақтөбе

13479

5900.0

14041

6937.3

32979

16801.3

Алматы

6328

3055.6

6798

3673.5

7811

3224.9

Атырау

15871

15548.3

17497

19944.0

19740

30433.0

Шығыс Қазақстан

7274

2090.5

7832

2667.0

5768

1667.7

Жамбыл

210

14.1

272

20.8

2288

256.3

Батыс Қазақстан

12357

8788.8

16705

16314.5

13578

15119.0

Қарағанды

129874

34271.2

133901

37460.6

130273

40320.9

Қызылорда

1148

112.8

1086

140.8

1846

338.0

Қостанай

2542

2472.1

2848

2714.9

2515

2856.3

Маңғыстау

4655

3639.1

5988

4614.3

6380

5303.6

Павлодар

24058

8589.1

24985

9196.5

23785

9840.1

Солтүстік Қазақстан

4654

784,2

5011

909

5607

1064.8

Оңтүстік Қазақстан

9465

2975.3

9745

3305.4

9946

3134.5

Астана қаласы

5732

2169.9

6248

2422.1

12173

8183.2

Алматы қаласы

49603

24620.6

57068

33040.1

63254

40172.5


 

         Қазақстанда кәсіпорындардың санының өсуі 33% қазақстандық азаматтардың жұмыспен қамтылу деңгейінің өсуіне де алып келеді. Қазақстан бойынша 346072 адам біріккен және шетел кәсіпорындарында жұмыс істейді, олардың алатын еңбек ақыларының қоры 2004 жылы 180972.2 млн.теңгені құраған. Тізімдік және қосымша жұмысшылардың еңбек ақы қорына табиғи формада жасалған төлемдер де кіреді.

          Кәсіпорындардың қызметі мен құрылуын экономикалық қамтамасыз ету үшін бірінші кезекте кәсіпорындарды қаржыландыру сұрақтарына тоқталамыз. Оған жататындар: қаржыландыру көздерін құру, жарғылық капиталдағы қатысушылар салымының арақатнасы, салық алу мәселелері және кәсіпорындардың тиімді қызмет ету көрсеткіштерінің есептері. Кәсіпорындарды қаржыландыру көздері болып жарғылық қорға салынған ақша салымдары, амортизациялық аударымдар, кәсіпорынның резервтік және басқа да қорлары, несиелер саналады.

         Кәсіпорындардың капиталдық салымын қаржыландыру көздері мен құрылымына талдауды келесі сызбадан көруге болады (1-сурет).

        Негізгі және айнымалы капитал  құны бойынша жарғылық қорды  құрайды. Жарғылық қорға ақшалай  салымдар келесідей түрде салынуы  мүмкін: үйлердің, ғимараттардың, жабдықтардың  басқа да материалдық бағалардың  құны, жерді, суды және басқа  да табиғи ресурстарды, үйлерді, ғимараттарды, жабдықтарды, сонымен қатар басқа да мүліктік құқықтарды пайдалану құқы.

19

        Кәсіпорынға қатысушылардың ақшалай қаражаттары. Кәсіпорын құрушылардың арасындағы келісім бойынша жарғылық қорға олардың салымының бағасы ұлттық және шетелдік валютада жүргізіледі.

 


 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сурет – 2: Кәсіпорындардың  капиталдық салымын қаржыландыру көздері  мен құрылымы.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

20

3. Қазақстан Республикасында кәсіпорындарды дамыту болашағы.

 

3.1. Мемлекеттік кәсіпкерлік  және макроэкономикалық реттеудің бағдарламасы.

       Қоғамдық санада кәсіпкер – бүл тек адам, индивидум деген пікір берік орнаған. Нарық қатынастарының құрылу және даму практикасы мемлекеттік қоғамдық мүдделер үшін белсенді кәсіпкерлік қызметпен айналыса алатынын көрсетті. Мемлекет қызметтің кәсіпкерлік саласына ерте қосылады, соғұрлым өтпелі экономиканың ұзақтығы қысқа, мемлекеттік кәсіпкерлік қызметтің әріден ойластырылған дағдарысқа қарсы және инфляцияға қарсы бағдарына бола нарық экономикасы тиімді дамиды, соғұрлым мемлекетте халықаралық инвестициялық ахуал өте жақсы,соғұрлым әлемдік экономикада осы мемлекеттің мәртебесі биік болады.

       Өтпелі  экономика жағдайында мемлекеттік  кәсіпкердік ерекше сипатқа, ерекше  мәнге  ие болады. Мемлекет  нарықтық жүйе жолында заңды тұлға ретінде жаңа функцияны – кәсіпкерлік қабілетті игенру қажет.

       Қазақстан  Республикасында 2001 жылдың басында мемлекеттік кәсіпорындардың үлесі олардың жалпы санының 23,5% құрады.

       Нарықтық  экономикасы дамыған елдерде  мемлекет меншігі үлесі көп емес, бірақ, нақ осы ұлттық экономиканың дамуы үшін қажет қызметтер мен тауарлар шығарушы өздерінің меншікті кәсіпорындарының болуына және бір уақытта мемлекет бюджетін толтыру үшін қажет ақшалай қаражат табуына мүмкіндік береді.

       Келтірілген кәсіпорындар Қазақстан Республикасында коммерциялық және коммерциялық емес бастаулардың қосылуында жұмыс істейді.

      Мемлекет  кәсіпорындарды олардың дербестігінің  сипатына байланысты үш топқа  бөледі:

1). Бюджеттік (ведомстволық);

2). Қоғамдық (корпорациялар);

3). Аралас акционерлік  қоғамдар (холдингтер).

      Қазақстан  Республикасында мемлекеттік кәсіпорынға  мына кәсіпорындар жатады:

1). Мемлекттік, шаруашылық  жүргізуге құқығы бар, толық  шаруашылық есепке негізделген  (қорғаныс зауыттары, дәрі-дәрмек дайындау және т.б.)

2). Қазыналық, жедел  басқаруға құқығы бар, толық  емес шаруашылық есепке негізделген  (байланыс, телекоммуникация, геодезиялық  жұмыстар өндірісі және т.б.).

      Бірақ  мемлекеттің кәсіпкерлік қызметі  аталған кәсіпорындармен жұмысын шектемейді. Мемлекеттік кәсіпкерлік қызмет ұлттық экономиканың барлық және мемлекеттің экономикалық әуелетінің дамуына әсер ететін, мемлекеттік бюджетті айтарлықтай толықтыруға, өтпелі экономиканың тұрақсыздығын тұрақтандыруға жол ашатын қызметтің сыртқы экономикалық саласына таралады.

     Оған 90-шы жылдардың ортасындағы Қазақстан Республикасы

21

мемлекетінің кәсіпкерлік  қызметі мысал бола алады: Қазақстанның кен 

өндіру, отын-энергетика және металлургия кешендерінің аса ірі өнеркәсіп өндірістерін төлем төлей алмаушылықтан қорғай алып, дәл уақытында шетел капиталын тарта білді.

     Қазақстан  мемлекетінің кәсіпкерлік қызметінің келесі мысалы 1996 жылдың басында  Қазақстан территориясы арқылы өтетін Еуроазия темір жолы бойынша транзиттік, жүк және контейнерлік тасымалға қатысты Еуропа мен Азияның жеті мемлекеттерінің арасында құжаттарға қол қойылуы бойынша оның инициативасынан көрінді.

     Оңтүстік-Шығыс Азия елдерінің жүктері келісімдерге сәйкес Батыс Еуропа елдеріне тасымалданады, ал осы елдерден Оңтүстік-Шығыс Азия елдеріне белгілі ақыда тасымалданады.

      Қазақстан  территориясы арқылы төрт трансконтиненталды  темір жол магистральдары өтеді:  Трансазия (Қытай – Қазақстан  – Түркия), Еуроазия (Қытай – Қазақстан  – Ресей – Еуропа), Орта Азия және Ақтау теңіз порты арқылы Батыс магистралы. Еуропа – Скандинавия – Иран (Парсы шығанағы) арасында жүктердің тасымалдау уақытын қысқартуды қамтамасыз ететін «Солтүстік – Оңтүстік» жоба қаралуда.

      Осы  аталған магистральдарды жандандыруға  және қайта жаңартуға, барлық магистральдар бойынша қосымша жұмыс орындарын құруға, осы магистральдар жоғары табыспен қамтамасыз етуге жол ашады. Мемлекеттік кәсіпкерлік өтпелі экономикада макроэкономикалық процесстерді реттеумен тығыз бірлікте болады.

      Нарықтық экономикада макроэкономикалық процесстерді реттеу тікелей және жанама әдістер көмегімен жүргізіледі.

      Өтпелі  экономикада мемлекеттік реттеудің  объектілері ең алдымен экономиканы  тұрақтандыру саясаты немесе  циклге қарсы саясат, ақша айналымына, инфляцияға, мемлекеттік бюджет балансын бақылау, халықты жұмыспен қамту саясаты, монополияға қарсы саясат, яғни нарықтық бәсеке жағдайына бақылау, халықты әлеуметтік қорғау саясаты болып табылады.

      Халықаралық  тәжірибе көрсеткендей, тікелей  әдістер кіші мерзімді, орта мерзімді және ұзақ мерзімді міндеттерді шешу үшін мемлекеттік экономикалық бағдарламаларды жасау мен іске асыру арқылы жүзеге асыралады.

      Осындай бағдарламалардың мысалы соғыстан кейінгі Оңтүстік Корея экономикасын қалпына келтіру бойынша төтенше бағдарламалары, ал Жапонияда «Автомобиль жолдарының құрылысы бойынша төтенше шаралар туралы» заң қабылдануы болады. Жапонияда мемлеттің оннан астам институттары нарықтың даму бағдарламаларын және жоспарларын құрады. Қазіргі жағдайда мемлекеттің кез келген реттеу шаралар негізінде ақша айналымы болады. Өтпелі экономика үшін ақша айналымы мемлекет бақылауынан шықпауы тиіс. Бұл мемлекеттің макроэкономикалық деңгейіндегі ең маңызды реттеу функциясы. Осы жағдай «экономикалық құдіретті» тудырған Жапония, Оңтүстік Корея, Тайвань елдерінде жиналған

22

тәжірибемен бекітіледі.

      Осы  елдерде ең қиын жылдары (1970-80ж) өнеркәсіпті реформалау және

құрылымдық қайта құру кезеңінде ақша айналымы, инфляция, мемлекеттік бюджеттің тапшылығы  әрқашан мемлекеттің бақылауында болды және бұл олардың қирату салдарынан жұмсартуға және тіпті болдырмауға жол ашты.

Информация о работе Кәсіпкерлік қызметтің теориясы және кәсіпорынның ұйымдық нысандары