Кәсіпкерлік түсінігі және оның негізгі түрлері

• Өндіріспен айналысатын шағын кәсіпкерлік субъектілерін мемлекеттік тіркеу кезеңінен бастап алғашқы үш жыл ішінде қозғалмайтын мүлікке тіркеу құқығына ақыдан босату;
• Өндірістік қызметпен айналысатын шағын субъектілеріне жер учаскелерін жерді пайдалану актісін беруге ақы алмай беру;
• Электроэнергиясы, жылу, сумен жабдықтау және канализацияның қуатына қосылу, мемлекеттің қатысуымен екінші деңгейдегі актта есепшот ашу бойынша ақыдан босату;
• Шағын субъектілердің қаржы-шаруашылық қызметіне жылына бір реттен көп емес тексеруді белгілеу.

Шағын кәсіпкерлікті  дамытуды белсендіру үшін 2001-2002 жылдарға шағын кәсіпкерлікті дамыту мен  қолдаудың мемлекеттік бағдарламасы қабылданған, ІЖӨ 22 % арттыру қарастырылған.

Шағын кәсіпкерлікті  жеткіліксіз несиелеудің маңызды  мәселелерінің бірі көптеген кәсіпекрлердің кепіл затпен қамтамасыз етілмеуі. Сондықтан коммуналдық меншік объектілерінен аймақтық өтімді кепіл қорлары құрылады. Олар Ақтөбеде, Қызылордада, Маңғыстауда, Павлодарда құрылған.

Шағын кәсіпкерліктің дамыту қорының қызметіне жәрдемдесуге облыс әкімдері тартылады. Олардың  көмегі кәсіпкерлерге пайдалануға (жалдау, өтеусіз беру және т.б.) бос  әкімшілік үйлердің алаңдарын беруде.

Шағын кәсіпкерлікті  қолдау қорына және оның аймақтық өкілдеріне шағын кәсіпорындарға мемлекеттік  тапсырыстарды таратуға көмек көрсету  қажет. Осы мақсатта қор мемлекеттік  тапсырыс алуға өтініш беруге, келісім-шарт жасауға, сатып алумен айналысатын мемлекеттік қызметтерге шағын кәсіпорындардың мекен жайын таратуға, мемлекеттік тапсырысты алу үшін маркетинг саясатын жүргізуге көмектесуі қажет.

2001-2002 жылдарға шағын  кәсіпкерлікті дамыту мен қолдаудың  мемлекеттік бағдарламасында Қазақстанда шағын кәсіпкерлік кәсіпорындарда шығарылатын ұқсас импорттық тауарларды бюджеттік ұйымдардың сатып алуына тыйым салу қарастырылады.

Ірі компанияларға оларға ұсынылған мемлекеттік тапсырыстардың бір бөлігін бәсеке негізінде  шағын кіспорындарға беруге міндеттеу керек.

Шағын кәсіперлік субъектілерінің  инвестициялық қызметін мемлекеттік  реттеу келесілер арқылы қамтамасыз етіледі:

• Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің мемлекттік инвестиция бағдарламасына қатысуы;
• Халықтың салымдарын құнды қағаздар арқылы инвестицияға өзгерту механизмін жасау;
• Бюджеттен тыс көздерді тарту саласына шағын кәсіпкерлікті қолдау бойынша қорлар қызметін және басқа арнайы институттарды белсендіру;
• Шағын кәсіпкерлікпен жұмыс істейтін коммерциялық банктер және басқа қаржы институттары үшін жеңілдіктер жүйесін дамыту;
• Жоғары тиімділігі бар инвестициялық жобаларды жүзеге асыру үшін шағын кәсіпкерлік субъектілеріне үлестік шартпен тікелей қаржылық қолдау көрсету.

Шағын көлік кәсіпорындары  халықаралық транзиттік сауданың дамуына  ойдағыдай қатыса алады. Негізгі жүк ағындарының түйіскен Евразия орталығындағы елеулі экспорттық әлеует және қолайлы көлік-географиялық жағдай Қазақстанда халықаралық транзиттік сауданы дамыту үшін қолайлы алғашқы шарттар жасайды:

1. Қазақстан Республикасының территориясы бойынша шетел көліктерінің және жолаушыларының транзиті және оларға жүру жолдары бойынша қызмет көрсету;
2. Шетел тауарларын жеткізу және оларды әрі қарай үшінші елдерге (реэкспорттау) кері экспорттау;
3. Шетел тауарларын жеткізу және олардың экспорттық өнімдер өндірісіне технологиялық қатысуы, әрі қарай экспортқа шығару. 

Қазақстанның жеңіл  өнеркәсібі терең дағдарыста тұр, одан шығуды жағымды нәтижелерге жеткен бірнеше кәсіпорындардың табысты  қызмет көрсетуде. Олар барлық тауар, өткізу, инвестициялық, баға саясатын тұтынушыға қарай бұрып, нарықтағы өз тауаршасын (ниша) тапты.

Біріншіден бұған кәсіпорындарды ірілендіру, шағын еншілес құрылымдарды құру есебінен жетті.

Екіншіден, шетел тәжірибесін, технологиясын тарту және пайдалану.

Өндірісті сегменттеу қайта  құрылған  кәсіпорындарға шығарылатын өнім, оны өткізу көлемдерін өз еркімен салықтарды төлеуге және өнімнің өзіндік құнын есептеуге, сонымен қатар меншікті айналым қаржыларын толықтыру үшін тәуелсіз несиелерді алуға мүмкіндік берді.

Бір үлкен тапсырыс алғаннан бірнеше кішігірім тапсырыс алған жеңілірек.

Тұтыну нарығын қалыптастыру кезінде Қазақстан сияқты шикізат  базасы, қажетті жабдықтары мен дайын  кадрлары бар ел, өзінің ішкі нарығында  жеңіл өнеркәсіп өнімдерінің  ең кем дегенде 70% алуы тиіс.

Ауылшаруашылық өндірісінің экономикалық дағдарысы, оның өнімдері өнеркәсіптік өңдеу деңгейінің төмендеуі, нарықтық қатынас жағдайларына бейімделуге қабілетті жаңа ұйымдастыру нысандарын іздеу қажеттілігін анықтайды.

Ұйымдастыру – экономикалық шаралар ауылшаруашылық кәсіпорындары арасындағы барлық кезеңдерде: өндіру - өңдеу - өткізу тығыс технологиялық және экономикалық өзара қатынас орнатуға бағытталуы тиіс.

Агроөнеркәсіптік өндірістегі  мұңдай мәселелерді шешу жолына кооперациялауды  дамыту жатады.

Қазіргі кезде жекешелендіруді жүргізу нәтижесінде ауыл шаруашылықтағы негізгі көлемін шағын ауыл шаруашылық кәсіпорындар, шаруа қожалығы, жеке қосалқы шаруашылық құрайды, яғни сөз негізінен шағын ауылшаруашылық кәсіпкерлік деп аталатын кәсіпорындар арасындағы кооперациялау туралы болып отыр.

Ет, жүн, сүт кешендері  ішінде кооперациялауды дамыту әрі  қарай өңдеу үшін жекелеген қосалқы  шаруашылықтардан малды, сүтті сатып  алуды ұйымдастырудыға өткізу кооперативтерін  құру жолымен жүруі мүмкін. Кооперацияға жеке қосалқышаруашылықты тартумен өңдеу кәсіпорындардың қуатын пайдалану деңгейі артады. [1. 50 – 54 беттер]

2.3.     Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлікті  қалыптастыру

           жүйесі және оны дамыту перспективалары.

Инфляция жағдайында қаржы тұрғысынан оң нәтижелерге  айтарлықтай тез жетуге болғандықтан, негізінен қаржы айналымы саласында басталған Қазақстанның шағын және орта бизнесінің даму тәжірибесі бүгіндері бірте-бірте көміскілене бастады. Реформалардың негізгі мақсаты – макроэкономикалық тұрақтылық кәсіпкерлік қызметтің, ұсақ және орташа тауар өндірушілерге айналғанға дейін кеңейтілуін қалайды. Олар өздерінің арасында ішкі бәсекелестік ортаны қалыптастыруы қажет. Бұндай жағдайда мемлекет кәсіпкерлікті дамытуға қолдау жасау жолына түсуі тиіс.

Үкімет өзінің осындай  бағдарламалары туралы талай мәрте жариялады. Енді осы ыңғайдағы саясат сорабына талдау жасауға да болады. Министр Кабинетінің Қазақстанның кәсіпкерлікті қолдау және дамыту орталығын құру туралы 1994 жылғы 11 қазандағы қаулысымен танысу, бұл құжатты Қазақстан кәсіпкерлері конгресі әзірленген, оның республикадағы кәсіпкерлердің бәрінің бірдей көңілінен шығады деуге келмейтінің көрсетеді. Айта кетейік, қаулы оны қосар орындаушылардың да келісімімен қабылдануы тиіс еді, бірақ олай болмаған. Бұл да аталған үкімет шешімінің жарты кештігін көрсетсе керек. Атап айтқанда, ол кәсіпкерлікті дамыту мәселелері жөніндегі ғылыми орталық атқаруға тиісті міндеттерді толық атап көрсетпейді. Оның қызметінің негізгі бағыттырамен міндеттерін жүзеге асырудың механизмдерін, оны қаржыландырудың тәртібі мен көздері анықталмаған.

Бұған қоса бюджет тапшылығы  жағдайында орталықты ұстау үшін үстіміздегі жылдың өзінде 5 миллион  теңге, сондай-ақ шетелдік техникалық көмек шеңберінде қаржы және ғимарат  бөлу көзделген. Осы қаулымен, кәсіпкерлікті  қолдау және дамыту жөніндегі ережеге сәйкес, орталықтың ғылыми-практикалық кеңесі құрылған. Оның бір қатар мүшелері бір мезгілде кәсіпкерлікті қолдау жөніндегі мемлекеттік комиссияның да мүшелері. Мұны орынды деуге бола қояр ма екен?

Қалыптасқан жағдайда Ғылыми және Жаңа технологиялар министрлігі жанындағы Қазақ мемлекеттік ғылыми-техникалық ақпараттар институты базасында кәсіпкерлікті дамыту мәселелері жөніндегі Ғылыми-ақпараттық орталық құрылған қолайлырақ секілді. Бұлай еткенде осы бағдардағы ұйымдық құрылымдарды, кадрларды, ақпараттық және материлдық-техникалық ресурстарды барынша тиімді пайдалануға болатын еді.

Кәсіпке