Еңбекақы бойынша қызметкерлермен есептесудің есебі

1.Мерзімдік  еңбекақы жұмыс істеген мерзімде белгіленген тарифтік ставка бойынша төленеді

              – жай мерзімдік

• мерзімдік сыйлықақы 
  

2. Кесімді еңбекақы шығарылған өнімнің санына бір штук өнімнің   расценкасын қатыстыру бойынша төленеді

тікелей кесімді;

• үдемелі кесімді;
• кесімді сыйлықақы;
• жанама кесімді;
• акордты.          

 

 

Еңбекақы төлемдердің  негізгі екі формасы бар :

Мерзімдік еңбекақы (негізгі- жұмыстың бір сағатына қойылатын  тарифтік мөлшерлеме);

Кесімді еңбекақы (негізгі- жұмыс көлемі және оның орындалған бірліктерін бағалау).

Мерзімдік еңбекақы тарифтік мөлшерлеме бойынша немесе  жұмыс істелген уақыт үшін төленеді.

Мерзімді еңбекақы есептелу үшін  жұмыс істелген мерзімге табель тапсырылу керек.

Кесімді еңбекақыға табельден  басқа наряд тапсырылады, нарядта  шығарылған бұйымның немесе жасалған жұмыстың көлемі көрсетіледі. Қосымша еңбекақы орташа еңбекақы бойынша есептеледі. Демалыс күндерінің және уақытша жұмысқа жәрамсыз болған күндерінің және  пайдаланбаған демалыс күндерінің ақысы орташа  бір күннің еңбекақысы бойынша есептеледі. Орташа бір күннің еңбекақысын анықтау үшін өткен 12 ай мерзімнің ақысы немесе нақты жұмыс істеген мерзімнің ақысы есепке алынады. Есептік мерзімде  (12 айда) есептелген еңбекақы 12-ге немесе нақты жұмыс істелген мерзімге бөлінеді және орташа  айлық күнтізбелік күнге бөлінеді. Демалыс күндердің еңбекақысын есептеу үшін негізгі құжат болып қызметкердің өтініші, кәсіпорын басшысының бұйрығы болады, уақытша жұмысқа жарәмсіз күндердің ақысын есептеу үшін негізгі құжат болып есмхананың парағы (больничный лист) болады. Орташа күндік еңбекақыны есептеуде өткен мерзімдегі жұмыс күндері ескеріледі. Бұл  ақыны төлемінде салық кодексі бойынша қойылған шектелуі бар. Толығымен есептеп болғаннан кейін төлем жасауда 10 АЕК асырмау керек, бұл шектелу босану жағдайларда ескерілмейді.

Мерзімдік-жай ақы- тарифтік мөлшерлемені немесе қызметкердің қызметықысын және жасалған жұмыс уақытының санын қолдану арқылы анықталады.Тәжірибеде бұл еңбекақыны есептелуінің 3 тәсілі бар: сағаттық, бір күндік, бір айлық . 21 разрядтты коэффициенттер колданылады, қызметкердің категориясына қарай.

  Мысалы : Мерзімдік ақы алатын 6—разрядтағы жұмысшы сағаттық тариф ставкасы   76 тенге болған кезде 182 сағат жұмыс істеген болса. Жалақы сомасын есептеуі болады :

            182 х 76 =13732 тг.

Егер жұмыскер айды толықтай істесе, онда жалақысының мөлшері қызмет – ақы мөлшеріне сәйкес келеді.

Егер жұмыскер сол айдағы жұмыс календерінде толықтай жұмыс істемесе, онда жалақы нақты  жұмыс істелген уақытқа қарай  есептен шығарылады.

     Мысалы: Қызметақысы 11300, қызметкер есептік айдағы 23 жұмыс күнтізбелік күнінің 20 күнінде жұмыс істеген.

         Айдың орташа күндік жалақысы: 11300:23=491.30тг.

 Қызметкердің  жалақысы нақты істеген күніне 491.30 х 20 =9826тг. қүрайды.

  Кәсіпорын ұжымына: Кәсіпорында 100 адам жұмыс істейді, оның 80-і жұмысшы да, ал 20-сы қызметкерлер. Отыз қызметкерге еңбекақы, олардың мамандығы мен атқаратын міндеттеріне байланысты белгіленген:

10 адам - 9 разряд;

8 адам – 11 разряд;

3адам -  14 разряд;

5 адам – 16 разряд;

2 адам – 19 разряд;

2 адам – 21 разряд.

Әр түрлі  разряд бойынша қызметкерлердің  айлық еңбек ақыларын есептеу  үшін мына формуланы қолданамыз:

Айлық

 Ұйымының                                                     разрядтық тарифтік

                    =             разрядтық         х         коэффициент (бірынғай тарифтік

еңбекақы              ставкасы                     сеткаға сәйкестік, разряды бойынша)

2007 жылы бекітілген  ең төмен еңбек ақы 9752тенгені құрады. Сонда кәсіпорын жұмыс режімі жұмысына 5 күн (өткен айдағы жұмыс күні 21), 14 разряд бойынша 3 қызметкер өткен айда 18 күн жұмыс істеген.

Сонда өткен  айдың еңбекакысы былайша есептеледі:

9 разряд бойынша = 9752 х 1.78 х 10 = 173586,60

11 разряд бойынша = 9752 х 2.05 х 8 = 159932,80

14 разряд бойынша = 9752 х 2.55 = 45 900, бірақ 14 разряд бойынша 3 адам, ай ішінде толық жұмыс істемеген сондықтан олардың еңбекакылары былайша есептеледі:

= (18 000 х 2.55) : 21 х 18 х 3 = 63945,26

16 разряд бойынша = 9752 х 2. 95 х 5 = 143842

19 разряд бойынша  = 9752 х 3.67 х 2 = 71579,70

21 разряд бойынша  = 9752 х 4.24 х 2 = 82697

Қызметкерлердің айлық мерзімді еңбекақысы = 695583,36тг.

 Мысалы : Қызметкердің  еңбеақысы 34000тг., айдың жұмыс  күні 22күн, ол 20қызмет істеді :

34000:22х20= 30909,09тг., екінші әдіс бойынша жұмысына 30% сыйақы бұйырық бойынша :

30909,09 х 30:100=9272,72тг., айлығы (30909,09+9272,72) = 40181,81тг.

Еңбекке мерзімдік  сыйлықақы- жұмыс істеген уақытының еңбекақысына жұмыстың нәтижесіне қарай сыйлықақы төлемі қарастырылады.

Жалақыны есептеу жұмыс  уақытын пайдалануды есепке алу табелінің негізінде жұргізіледі. Мерзімдік ақы алатын жұмысшының жалақы сомасы нақты жұмыс  істелген сағаттардың сағаттық тарифтік ставкасына көбейтіп анықталады оған кәсіпорынның ережесі бойынша белгіленген сыйақының пайызы немесе сомасы қосылады.

Мысалы: жұмысшының жалақысы тариф бойынша 14400теңге. Учаске бойынша жоспар орындалған үшін еңбекақыға 30% сыйақы төленеді. Сонда 14400 х 30% = 4320тг. + 14400 =  18720тг.   

Кәсіпорында қызметкердің тарифтік ставкасы қызмет істеген мерзіміне  қарай жылда қарастырылып отырады.

             Кесімді еңбекақы.

Бұл форманың мынадай  түрлері болады:

   тікелей (жәй)  кесімді ақы, үдемелі (ілгершіл - прогрессивті), кесімді сыйақы, жанама (косвенная) кесімді ақы, аккордты.

1. Тікелей кесімді ақы дайындалған өнімнің саны мен бірлігі үшін белгіленген бағалауға (расценка)  тәуелді болады.

Дайындалған өнімнің  санына арналған белгіленген бағаларға  көбейту жолымен анықталады.

      Мысал: Кесімді ақы алатын жұмысшыға бірлігі 250.46тг. бағаланатын 30 бөлшекті әзірлеу тапсырылды. Жалақысы 30х250⁴⁶ = 7513⁸⁰ жұмысшылардың жалақысы бригаданың, учаскенің жұмыс нәтижесі бойынша анықталады. Бағалаулар жеке (әрбір кәсіпкер) және кешенді (ұжымдық) болуы мұмкін.

Кешендік бағалауды  қолданған кезде бригаданың кесімді  табысы анықталады. Ол бригада мөшелерінің арасында жалақы тарифіне пара – пар бөлінеді. (жұмысшы разрядының тарифтік ставкасын нақты жұмыспен істелген сағаттарға көбейту арқылы).

2.Үдемелі-  кесімді еңбекақы жалақы өнімдердің жоспарлы саны үшін –өнімді нормадан тыс өндерген үшін – үдемелі өсу бағасы бойынша есептеледі. Басқаша ілгерішіл – кесімді жүйе  деп атайды  нормадан тыс шығарған өнімі ұшін кесімді ақы алатын жұмысшыларды ынталандыруға қолданады. өндірістік тапсырма шегінде шығарылған өнім ұшін төлем тікелей кесемді бағалаулар бойынша жұргізіледі. Тапсырмадан тыс өнім үшін –жаңа бағалаулар бойынша немесе үдемелі төлем 2еседен аспау керек.

Мысалы 12 разрыдты жұмыскер  жоспарын 118 % орындады, оның кесімді еңбекақысы 16800, кәсіпорынның ережесіне сәйкес шығарылған өнім жоспардан тыс 105 пайыздан асса 1,5 есе төленеді, біздің жағдайда жұмыскердің еңбекақысы болады: 16800+ (16800+ (118 – 105): 118)х 0,5=17725,42тг.

 

      Мысалы: Құрамында 3-ші, 5-ші, 6-шы разрядты 3 адам бар. Кесімді ақы алушы жұмысшылар бригадасы әрқайсысы 8040⁴⁰ = тенгеден бағаланған екі машинаны жинайды. Ахметов 80 сағат жұмыс істеген (4 разряд),Ким 60 сағ. (5разряд), Петров 70 сағ.(3 разряд)

1.Бригаданының  жалақысы 8040⁴⁰ х 2маш.= 16080⁸⁰

2.Тариф бойынша  жалақысы: Ахметовтікі  80 х 100 = 8000тг.,

                                                    Кимдікі         60 х 80 =4800тг.,

                                                    Петровтікі     70 х 56 =3920тг.,

3.Нақты жалақы  бөлу коэффиценті 16080^{50 :} (8000+4800+3920) = 0.96, 

4.Айлық жалақысы: Ахметов 8000 х 0.96 = 7680тг.;

                                    Ким 4800 х 0.96 = 4608тг.;

                                    Петров 3920 х 0.96 = 3763тг.

                                   Жиыны: 16051,20тг.

2.Үдемелі- кесімді еңбекақы жалақы өнімдердің жоспарлы саны үшін –өнімді нормадан тыс өндерген үшін – үдемелі өсу бағасы бойынша есептеледі. Басқаша ілгерішіл – кесімді жүйе  деп атайды  нормадан тыс шығарған өнімі ұшін кесімді ақы алатын жұмысшыларды ынталандыруға қолданады. өндірістік тапсырма шегінде шығарылған өнім ұшін төлем тікелей кесемді бағалаулар бойынша жұргізіледі. Тапсырмадан тыс өнім үшін –жаңа бағалаулар бойынша немесе үдемелі  төлем 2еседен аспау керек.

Мысалы 12 разрыдты жұмыскер  жоспарын 118 % орындады, оның кесімді еңбекақысы 16800, кәсіпорынның ережесіне сәйкес шығарылған өнім жоспардан тыс 105 пайыздан асса 1,5 есе төленеді, біздің жағдайда жұмыскердің еңбекақысы болады: 16800+ (16800+ (118 – 105): 118)х 0,5=17725,42тг.

3.Сыйлықақы  кесімді еңбекақы жүйесінде жұмысшының жалақысы нақты өнімділік үшін есептелетін негізгі (тікелей) кесімді бағалау бойынша еңбекақыдан құралады және белгіленген сыйлықақы көрсеткіштерін (өндірістік жоспарды, нормаланған тапсырманы және өнімділік нормасын орындау және асыра орындау; өнімнің сапасын көтеру; шикізатты, отынды, энергияны, материалды үнемдеу; жабдықтау  жұмысының технологиялық тәртіптемесін (режимін) сақтағаны үшін есептелетін сыйлықақы төленеді.

Мысалы: 10разрядты жұмыскер 120бұйым шығарды, оған берілген тапсырма 100бұйым. Бір шығарылған бұйымға төлем 50тг., нормадан  тыс орындалған  әр % екі % -қ кесімді еңбекақы төленеді. Сонда :

1.Нақты шығарылған  бұйымға (50тг.х 120бүйымға) = 6000тг.

2. нормадан  тыс орындалғанға (6000 х 40% : 100%) = 2400тг.

Барлығы 6000 + 2400 = 8400тг.

4.Жанама – кесімді  еңбекақыда қосалқы және басқа өндірістегі жұмысшылардың еңбекақы көлемі олардың негізгі өндіріс жұмысшыларына қызмет етуге жұмысқа жанама әсерін тигізетін еңбек нәтижесіне байланысты есептеледі. Жанама- кесімді жұйеде қызмет көрсетуші жұмысшылардың жалақы мөлшері осы жұмысшылар қызмет көрсеткен негізгі өндірістік жұмысшылар еңбегінің тұпкілікті нәтижесіне тікелей тәуелді болады. Бұл орайда жанама – кесімдік бағалау қызмет көрсетуші жұмысшылардың тарифтік жалақысының негізгі жұмысшылар жоспарлаған өнім шығарылымының санына қатынасы ретінде анықталады.

Мысал:Жөндеуші жұмысшы Кимнің жалақысы тариф бойынша 14400теңге. Учаске бойынша жоспарланған шығарылым (өндірістік тапсырма)1000бірлік. Механикалық цехтың жұмысшы Ким қызмет көрсеткен станокта 1200 бірлік әзірленген. Жанама – кесімді бағалау – 14400/1000 = 14,40тенге.Кимнің жалақысы – 1200х14.40 = 17280теңге.

Мысалы: жұмыскер- наладчиктің (тоқыма цехтың бригадасына  қызметететін) тариф бойынша 10 000тг. Тоқыма цехтың өнім өндіру нормасы 500мың метр, ал ай ішінде цех 580мың метр өнім өндірді.

Сонда наладчиктің  еңбекақысы  10 000х (580000:500000) = 11600тг.

5. Аккордық еңбеақы – бұл жүйеде, бригады жұмысшыларына мерзімі белгіленген тапсырманы орындалсы бойынша еңбекақы төленеді, ал белгіленген мерзімнен бұрын орындалса сыйықы есептеледі (тапсырылған жұмысқа белгіленген мерзім бойынша есептеледі),(жұмыс көлемінің біткеніне карамастай еңбекақы төлемі жасала береді).Бригададағы әр жұмысшыға өз тиісті разряды, істелген сағаты бойынша еңбекақы есептеледі.

Мысалы: Бригадада 4 адам, келісім шарт бойынша жұмыс көлемін 240 сағатта орындады. Осы жасалған жұмыс үшін 214 795тг. бөлінді. Сонда :

 

Жұмысшылардың аты- жөні	Сағаттық тарифтік ставка ,(тг)	Жұмыс істеген сағаты
Бакеев Н.	120	60
Кисилёв К .	100	50
Ахметов Т. Жахин Н .	150 160	70 60

 Есептелетін еңбекақы:

1. Бригаданың тарифтік еңбеақысы  :

Бакеев Н.           120 тг.  х 60 час. = 7200 тг.

Кисилёв К.        100 тг.   х 50 час. = 5000 тг.

Ахметов Т.        150 тг. х 70 час = 10500 тг.

Жахин Н.           160 тг.  х 60 час = 9600 тг.

                                    Барлығы        32300 тг.

2.Нақты есептелген еңбекақының бөліну  еселеуіші:

    214795 тг. ( кесімді еңбекақы ) : 32300 тг. (тарифтік еңбекақы ) = 6,65

3. Бригаданың нақты  есептелген еңбекақысы:

Жұмысшылардың аты-жөні	тариф бойынша еңбекақы (тг)	еселеуіш	Нақты есептелген еңбекақы (тг)
Бакеев Н.	7200	6,65	47880,0
Кисилёв К.	5000	6,65	33250,0
Ахметов Т. Жахин Н.	10500 9600 32300	6,65 6,65	69825,0 63840,0б 214795,0