Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы

Экономикасы дамыған елдерде  зияткерлiк ресурстар және қаржы  капиталы шоғырланған, ал индустриялық  өндiрiс, әсiресе еңбектi көп қажет  ететiн өндiрiстер бiртiндеп әлемнiң  экономикалық даму тұрғысынан неғұрлым артта қалған елдерiне ауысуда. 

Тәуелсiздiк  алғаннан кейiн Қазақстан жаhандық экономикада  әлемдiк тауар рыноктарына  мұнай, газ, қара, түстi, жерде сирек  кездесетiн және қымбат металдар мен  уран өнiмдерiн шығаратын ел ретiнде  қарастырылады. Ауыл шаруашылық өнiмдерiнен астық экспортының келешегi бар. 

Қазақстанда пайдалы қазбалардың iрi қорларының болуы оның салыстырмалы экономикалық артықшылығы болып табылатындықтан, ол қазiргi уақытта классикалық экономика  сценарийi бойынша дамуда.

Өндiрiстiң және шикiзат  ресурстары экспортының қарқынды дамуы  экономикаға экономикалық дағдарыстан  шығып, соңғы үш жылда экономикалық өсудiң жоғары қарқынын қамтамасыз етуге мүмкiндiк бердi.   
Өнеркәсiптiң шикiзат салаларына шетелдiк инвестицияларды тарту және қаржы саласында құрылымдық-институционалдық өзгерiстердi жүзеге асыру жөнiнде мемлекеттiк саясаттан жүргiзiлуiне байланысты Қазақстан экономикасының дамуында iлгерiлеу байқалуда, елде өмiр cүру деңгейi жоғарылауда және ұзақ мерзiмдi кезеңде индустриялық сервистiк-технологиялық даму сатысына өтуге мүмкiндiк беретiн қаржы ресурстары жинақталуда.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

Қортындыға  келсем, қазіргі кездегі Қазқстан өнеркәсібі шикізаттық сипатта болып отыр, экспорттық тауарлар құрамында бәсекеге қабілетті дайын тауарлар жоқ, экспорт арқылы негізінен минералдық өнімдер, өнделмеген немесе шала өңделген қара және түсті металлдар ғана сатылады. Қазақстанда өндірілетін мұнай мен газдың, қара және түсті металдардың меншік иелері шетелдік компаниялар болып табылады, мемлекеттің шетелдік және отандық акционерлік компанияларда акция пакеті жоқ, тек қана мұнай өндіруге аз – мұз қатысынан басқа қомақты түрде қолға ұстары тағы жоқ.

Негізігі  капиталға деген инвестициялар, көбінесе, кен өндіру өнеркәсібіне келіп түседі, ақырғы дайын өнім шығару үшін өңдеуші өнеркәсіпке инвестиция салушылар әзірге байқалмайды.

Өңдеуші өнеркәсіп салалары айтарлықтай  дамымағандықтан, сондай – ақ, олардың  қолданбалы ғылыммен байланысы жеткілікті түрде жолға қойылмағындықтан, Қазақстанда өнеркәсіпті дамытудың инновациялық факторының әзірге экономикаға тигізетін әсері азын – аулық қана дәрежеде.

Осындай жағдайда кластерлерді әзірлеуге қатысушылар  – тік және көлденең бағыттарда, табиғи факторларды да, инвестициялық  және инновациялық факторларды да естен шығармай кластерлерді құру және дамыту жөніндегі әлемдік тәжірибені жан – жақты, өте мұқият ескерулері қажет. Сонымен бірге, Қазақстан экономикасының басты ерекшелігімен санасуға тура келеді, өйткені; бүгінде Қазқастанда өндірілетін басты өнімдерінің бәрі де шетелдік компаниялардың меншігінде, ал олар болса барлық шикі мұнайды құбырлар арқылы сыртқа шығаруға, өндірілген барлық қара және түсті металдарды, атап айтқанда, темір кені, ферроқорытпа, қара металдың жалпақ илектері, тазартылған және тазартылмаған мыс, өңделмеген мырыш, қорғасын және басқа түрдегі өнім түрінде шетелдерге жөнелтуге ғана ынталы.

Қазақстан Таяу болашақта кластерлер үшін құрылыс  алаңына айналады деген үміт бар. Қазақстанда кластерлер экономиканың барлық салаларында – агроөнеркәсіптік, ағаш өңдеу, отын-энергетикалық, металлургиялық, химиялық, жалпы машина жасау, құрылыс, көлік, телекоммуникациялық кешендерде құрылуы және дамуы мүмкін.

Қазақстан Республикасының, оның жекелеген аймақтарының, экспорттық әлеуетін дамыту мемлекеттің экономикалық саясатының басылымдықтарының бірі, себебі бұл мәселенің әлеуметтік, экономикалық, саяси маңызы ерекше.

Зерттеулер  негізінде концессиялық қатынастарды  реттеу, шарттарын жасасудың үлгілері, оны орындаудың және тоқтатудың талаптары мен тәртібі айқындалды, концессионерлерді мемлекеттік қолдау кепілдіктері мен шараларын жүзеге асыру жолдары көрсетілді. Біздің зерттеулеріміз көрсеткендей, болашақта  концессия аумағындағы заңдылықты дамыту және жетілдіру керек. Сонымен қатар, концессиялық бизнесті ынталандыру үшін мемлекет тарапынан келесідей шаралар қолдану керек:

- концессиялық жобаларды іске  асыруда капитал сыйымдылығының  өте жоғары болуы «ұзын» ақшаларды  қажет етеді. Сол себептен зейнетақы және сақтандыру қорларының қаражаттарын осы бағытта инвестициялау орынды; 

- отандық инвесторларға ұзақ  мерзімді капитал салымдарын салу барысында салық, кеден  және басқа да жеңілдіктерді алу құқығы  және концессиялық  кәсіпорын мен инфрақұрылымды, кадрларды даярлауды, халық тұтынатын тауарлар өндірісі мен қызмет ұсынуды, қайырымдылық қызметін дамыту мақсатында пайданы реинвестициялау құқығын беру;

- концессиялық кәсіпорынның шығындарын табысты кәсіпорынның есебінен орнын толтыратын консорциумды құру құқығын беру.

Инновациялық  кәсіпкерлік қызметін дамытудың  негізгі тетіктерінің бірі франчайзинг  жүйесін одан ары дамытуға мемлекет тарапынан келесі шараларды қолдану  қажет:

-  франчайзинг секторына мемлекеттік  жеңілдіктер қарастыру;

- Қазақстан аумағында санаткерлік меншіктің қорғалуын толық қамтамасыз ету;

- инновациялық қызмет түрлерінің ерекшеліктерімен таныстыру шараларын қабылдау, яғни жеткілікті ақпараттармен  қамтамассыз ету.

Қазақстан Республикасындағы  инновациялық кәсіпкерлік климаты  әлі де жеткілікті деңгейде қолайлы  болып тұрған жоқ.  Қазақстандағы инновациялық кәсіпкерлік климатын жақсарту үшін:

- білікті кадрлар және жұмыс  күшін дайындау жүйесін бекіту: кадрларды кәсіби біліктілігі тұрғысынан дайындау және қайта дайындау, кіші бизнес және өзін жұмыспен қамту саласында оқыту;

- инвестициялық үрдістерді басқаруды  ұйымдастыруды жақсарту: басқару кадрларының кәсіби біліктілігін бекіту, қоғамдық бақылау үшін биліктің ашықтық дәрежесін көбейту, шенеуніктердің қызметінің реттемелеу деңгейін жоғарылату керек. 

Экспорттық  әлеуетті дамытудың теориялық, әдістемелік  аспектілерін зерттеп, Қазақстан Республикасының және Оңтүстік Қазақстан облысының экспорттық потенциалының қазіргі жағдайына экономикалық талдау жасап, жүргізілген есептеулер нәтижелері бойынша келесідей қорытынды жасауға болады:

1.Қазақстан Республикасының, оның жекелеген аймақтарының экономикалық дамуының экспортқа бағытталу стратегиясын іске асыру жоғары технологиялық өндірістерді дамыту арқылы бәсекеге қабілетті өнім  өндіру, елдің  аймақтарының  шикізат әлеуетін  барынша тиімді пайдалануға, бәсекеге қабілетті елдердің қатарынан лайықты орын алуға, алдағы уақытта Бүкіл дүниежүзілік сауда ұйымына кіруімізге мүмкіндік береді.

2. Оңтүстік   Қазақстан   облысының   табиғи   (ауа-райының   қолайлылығы, құнарлы суармалы жерлердің болуы),  т.б. экономикалық даму ерекшеліктері ендігі жерде облысымызда мақта шикізатын өндіру мен оны өңдеу саласында кластерлік жүйені қалыптастырып дамыту қажет деп санаймыз.

3. Мақта-тоқыма кластерін дамыту  облыста жақын 5-10 жыл ішінде 35 мыңнан астам жаңа жұмыс орындарын құруға , өнім ассортиментін кеңейтуге, сапасын жақсартуға , жеңіл өнеркәсібі өндірісін дамытуға, бұлар өз кезегінде тұтынушылық тауарлардың ішкі нарық қажеттілігін қанағаттандырып, сыртқы нарыққа шығуына мүмкіндік береді.  
  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

 

1. Инновациялық  қызметті ұйымдастырудағы басымдықты бағыт ретінде инновациялық ортаны жетілдіру // «Орталық Азия одағынының ұлттық экономика жүйесінің мүмкіншіліктері  мен интеграциялық болашағы» халықаралық ғылыми практикалық конференция материалдары, Түркістан қ, 27-29 сәуір 2005, Қ.А.Ясауи атындағы ХҚТУ
2. Индустрия өндірісін қайта құрудың инновациялық құрылымдық  негіздері // «Орталық Азия елдерінің мемлекетаралық интеграциялық байланыстарын жаңғарту» атты Орта Азия елдерінің II Түркістан  интеграциялық форумы. 29—30 сәуір 2006. Түркістан қ. ХҚТУ, 207-209б.
3. Е.Т. Садықов “Қазақстан кәсіпорынында инновациялық жағдайды көтеру жолдары” Алматы, 2008 ж.
4. Экономикалық дағдарыс және оны шешу жолдары // Хабаршы. Т.Рысқұлов атындағы ҚазЭУ, №6(70) – Алматы, 2008. 8-11 б.
5. Индустрия өндірісін интенсивті дамытудың инновациялық тетіктері // «Ізденіс –Поиск» №4-Алматы, 2008ж. 5-9 б.
6. Ғылыми-техникалық әлеуеттің қазіргі жағдайы және оның даму тенденциясы // «Ізденістер, нәтижелер – Исследования, результаты», Қазақ Ұлттық Аграрлық Университеті, Алматы 2008ж, №4 185-189 б.
7. Ғылымның даму нәтижелері және стратегиялық басымдықтары // «Ізденістер, нәтижелер – Исследования, результаты», Қазақ Ұлттық Аграрлық Университеті, Алматы 2008ж, №4 189-194 б.
8. Ұлттық инновациялық жүйені дамытудың ерекшеліктері // Хабаршы Қ.Ясауи атындағы ХҚТУ, №3 -Түркістан, 2009ж- шілде тамыз
9. Концессиялық бизнестің қажеттілігі және  оны пайдаланудың негізгі шарты // Хабаршы Қ.Ясауи атындағы ХҚТУ, №3 (63)-Түркістан, 2008ж.