Қаржылық құжаттаманы дайындау

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.3. Кәсіпорынның айналымдағы активтерінің  құнын бағалау. 

 

 

Іс әрекет процессінде қолданалатын ұйымның  шаруашылық қорлары                                                 

оның активтері  болып табылады. Нарықтық экономиканың дүние жүзілік теориясы мен практикасында шаруашылық іс әрекет нәтижесінде бақылауда болатын немесе ұйым иеленетін болашақ экономикалық тиімділік ретінде анықгалады. Осылайша активтер деп өндірісті жүзеге асыру үшін, құндыльіқтарды түлъгаыу мен айырбастау үшін қолданылатын экономикалық ресурстарды атайды.

Кәсіпорынның барлық активтері  айналымды жэне айналымнан тыс деп  екіге бөлінеді. Айналымнан тыс активтерге материалды емес активтер, негізгі  қорлар, аяқталмаган құрылыс, ұзак мерзімді қаржылық салымдар жатады. Айналым қаражаттарына қорлар( шикі зат,материалдар), құны арзандау жэне тез тозгыш затгар, іпығьшдар(соның ішінде аяқталмаган өндіріс шығындары, сонымен қатар болашақ кезеңдер шығындары), дайын өнім, тауарлар, орындалган жұмыстар мен көрсетілген қызмет түрлері, дебиторлық қарыздар, қысқа мерзімді қаржылық салымдар, ақша активтері(соның ішінде есепшоттағы және кассадағы ақшалар). Осылайша, айналым активтеріне қалыпты өндірістік цикл ағымындағы немесе жыл бойында қайтадан ақшаға айналатын активтерді жатқызамыз.

Қорларды (соның ішінде тпикі затты, негізгі және көмекші материалдарды, отынды, сатып алынатын жартылай фабрикаттар мен қосымша бұйымдарды, орамаға арналған ыдыстар және өнімді тасымалдауды, сонымен қатар басқада ұйымдарға қажетгі ұқсас материалды ресурстарды) бағалау нақты құн арқылы жүргізіледі. ұйымның қосымша қорларын қүратын материалды ресурстардың нақты қүны дайыңдауға немесе иеленуге(несие, комиссиондық сыйақыға, кедендік пошлиналарға) кеткен шығындардан жиналады.

Осыдан қүрылтайшылардың жарғьлық капиталына салым ретінде

салынған материалды - өндірістік қорлардьщ нақты құны құрылтайшылармен келісіп, үйымның құрылтайшьшық құжатында тіркеле отырып, ақшалай бағаммен анықталады. Бұл жағдайда баланстық немесе басқа да құн түрлері қолданылуы мүмкін.

Қорларды өндіріске жіберу кезіндегі бағалау келесі әдістердің бірімен жүзеге асуы мүмкін: уақыт бойынша бірінші сатылып алынған өзіндік құн бойынша(ФИФО), уақыт бойынша соңғы сатып алынган өзіндік құн бойынша(ЛИФО) немесе орташа өзіндік қүн бойынша.

Қорларды багалаудың тандап алынған әдісіне байланысты сатудан түсімге сай өткізудің өзіндік қүны өлшенеді. ФИФО әдісін қолданған жағдайда эрдайым бағаның жоғарылауы жағдайында өткізілген өнімнің өзіндік қүны төмендейді және табыс көрсеткіші жоғарылайды. Сонымен қатар, қалған қорлардың бағалық құны да жоғарлайды.

ЛИФО әдісін қолданаған жағдайда, керісінше, өзіндік құн жоғарылап, ал пайда төмендейді.

Құны арзан  және тез тозатын заттарды бағалау объектілердің құны арзан және тез тозатын заттар категориясына жататынын алдын ала анықтап алу керек екендігін талап етеді. Құны арзан және тез тозатын заттар құны эксплуатация кезінде тозу құнын аудару жолымен жойылады. Құны арзан және тез тозатын заттардың тозуы эксплуатацияға беру кезінде 50 % көлемінде аударылады, жэне қалган 50% көлемі кұны арзан және тез тозатын заттардың жойылуы кезінде төленеді.

Құны арзан және тез тозатын заттарды багалау алгашқы құн бойынша жүргізіледі, яғни оларды иеленуге және дайынадауға кеткен нақты шьнъщцар минус жиналган тозу бойынша жүргізіледі. Яғни оларды бағалау кезінде қалдық баланстық құн қолданылады.

Дайын өнімді бағалау өндіріс процессінде негізгі қорлар, шикізат, материалдар, отын, энергетика, еңбек ресурстары мен т.б. өнімді өндіруге кеткен шьнъшдарды қолданумен байланысты шығындар енетін нақты жэне

нормативті  өндірістік құн бойынша жүргізіледі.

Тапсырылған жұмыстар мен көрсетілген қызметтерді  бағалау толық нақты немесе нормативті(жоспарлы) өзіндік құн бойынша жүзеге асады.

Аяқталмаған өндіріске  кеткен шығындарды бағалау. нормативті өндірістік өзіндік құн бойынша немесе шығындардың тура статьялары бойынша, сонымен қатар, шикізаттьщ, материалдардың және жартьшай фабрикаттардьщ кұны бойынша жүргізіледі. Осыдан, өнімді бір бірлеп өндіру жағдайында аяқталмаған өндіріс нақты өндірістік шьнындар бойынша бағаланады.

Болашақ кезендердегі шығындарды бағалау. Олар нақты құн бойьшша багаланады, егер сонымен қоса олармен байланысты пайда(выгода) болса. Егер пайда болмаса, болашақ кезеңдердің шыгьгадарының шамасы альгаьш тасталады (списывается).

Дебиторлық қарыздарды бағалау дүние жүзілік тәжірибе үшін дискуссиялық мәселе болып табылады. Қазіргі кезде қолданылатын дебиторлық қарызды оның пайда болу сәтінде құн бойынша бағалау әдісін объективті деп атау екі талай. Инфляция жағдайьгада бұл концепция қайта қарауды талап етеді. Мұнымен қоса, дебиторлық қарызды бағаламас бұрын кәсіпорын дебиторлық қарыздың талдануын талап етеді. Оларды пайдасыз(экономикалық балансқа енбейді), пайдалы( экономикалық балансқа енеді) деп екіге бөледі. Алынатын тасмалдық(Несписанная) дебиторлық қарыз болашақ негізгі сомалардың дисконтталуымен жэне олардың ағымдағы құнына пайыз төлеумен бағаланады

Кысқа мерзімді қаржылық салымдарды бағалау инвестордың нақты жұмсаған шығындарының сомасына жүргізіледі. Осыдан мемлекеттік құнды қағаздарға салымдарды бағалау кезінде иеленуге кеткен нақты шығынадар сомасы мен номиналды құн арасындағы айырмашылық олардың теңдей( ай сайын) айналымы ұйымның қаржылық нәтижесіне қатысты екенін ескеру қажет.

Толық төленбеген акциялар мен паилар толық құндағы қаржылық салым ретінде багалануы тек қана инвестор дивидент алуға құқықты болса жэне бұл салымдар бойьгаша толық жауапкершілікке ие болғанда жүргізіледі. Қалған жагдайда жартылай төленегн акциялар мен паилар қаржылық салым ретінде емес, олардың толық төленуіне дейінгі инвестордың дебиторлық қарызы ретінде бағаланады.

Сонымен қоса, ресми түрде биржада  немесе арнайы аукционда котировкасы бар, акцияларға қысқа мерзімді салымдар эрдайым жарияланьш отырады. Жыл соңында олар нарықтық құнмен бағалануы мүмкін.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2. СЕРІКТЕСТІҢ ҚАРЖЫЛЫҚ – ЭКОНОМИКАЛЫҚ  ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ

   Серіктестің қаржылық жағдайын  анықтау үшін 2010 -2011 жылдары бойынша оның мүліктік және қаржылық қаопына талдау жүргізіледі және берілген мерзім бойынша жылдық қаржылық есептемелер мен қаржылық- экономикалық көрсеткіштердің негізгі есептеулерін көрсетеді.

    Талдау қаржылық ақпаратқа және  операциялар бойынша мәліметтерге  енгізіледі. Бағалаушылар бұл мәләметтерге  аудитордың тексерусіз және бекітусіз  сенеді. Бағалау барысында баланстық  есептеулер түзетумен қолданылады,  керекті жағдайда жеке көрсеткіштерге 2010 жылға алғашқы бухгалтерлік баланстың мәліметтері қолданылады.

    Берілген талдау шекті мінездеме көрсетеді:

1. Қаржылық есептеуде 2011 жылдан бастап талдаулар жүргізіледі.
2. Серіктестіктің қаржылық жағдайын бағалау өте қатаң мерзімдерде жүргізіледі.

2.1 Мүлік жағдайын талдау.

   Кәсіпорынның қаржылық жағдайының тұрақтылығы активтерге қаржылық ресурстарды орынды және дұрыс жұмсау деңгейіне

байланысты.

   Серіктестіктің мүліктік  және қаржылық жағдайына талдау  жүргізу 3-ші Қосымшада келтірілген  баланс – нетто құрылған, оның  негізінде талдау коэффициенттерінің  есептеу жолдарын көруге болады.

   Серіктестіктің тік және  көлденең  талдау балансы жүргізілді.

    Көлденең талдаудың мәліметтері  (3.1 Қосымшада) 3 жылға активтердің  соммасын ірілендіру бөлімдері  бойынша өте үлкен диапозонда  берілген – 18 986 975 тенгеден 6 296581 дейін төмендейді.

    Жалпы ағымның активтердің  соммасы (3 Қосымша) талдау мерзіміне  2010 ж 1 наурызына 5 967 965 тенгеден 13 500 054 тенгеге дейін, ал 1 наурыз 2011 жылға 16 079 138 тенгеге бейін өсті.

     Мұндай тенденциялар  ұзақ мерзімді активтерде мінезделінеді  (материалдық емес активтер, негізгі  құралдар, бітілмеген құрылыс)  олардың  соммасы 1 наурыз 2011 жылға 11 080151 тенге құрады, одан кейін 1 наурыз 2011 жылға 22 435 057 тенгеге дейін өсті, ал 1 наурыз 2011 жылға 20 152 534 тенгеге дейін тағыда өсті.

    Ақша құралдары 01.03.2011 жылмен салыстырғанда 38 815 759 тенгеге өсті, ал дебиторлық борыш 3 403 243 тенгеге дейін өсті.

   Талдау мерзіміне тауар-  материалды қорлар 12 236 453 тенгеге өсті, ал дебиторлық борыш 3 403 243 тенгеге дейін өсті.

   Серіктестіктің ағымды жылдың  басына жалпы баланстық құн  42 231 672 тенгені құрайды.

   3.2 Қосымшада серіктестіктің  тік талдауы баланс – нетто  көрсетілген. Талдауда валюта  балансында актив және пассив  әрбір бөлімдерінің үлесі анықталған.

    Келтірілген аталған  қосымшада келесі баланс құрылымының  өзгерісі көрсетіледі.

    Валюта баланста 2010 жылмен салыстырғанда ағымды активтердің үлесі (34,6-дан 15,4 дейін) көбейді, бұл дебиторлық борыштың азаюынан

15

(2,5 – 8,03 дейін)  көрінеді.

    Мерзім бойынша тауар-  материалды қорлар үлесі азаяды (31- ден 29)

, ақша құралдары 0,2-ден 8,1 процентке дейін көбейеді, бұл ағымды активтердің жалпы көрсеткішін көбейтті.

Пассивті  меншікті капиталдың үлесі 77,6% өсті, ол тартылған капитал 22,4 процентке  азайды (40,3% -тен 22,4% дейін ).

Серіктестік мүліктің жағдайын 3.3 Қосымшада коффициенттердің есептеріне бағалау жүргізіледі.

- Активтердің икемділік коэфициенті ұзақ мерзімді борышты өтеу құралдардың үлесін көрсетуі: серіктестіктің талдау мерізімі берілген көрсеткіштің шамасы берілген белгіге ( 0,5 көп есе) сәйкес келеді, 01.03.2010жылдан   01.03.2011 жылға дейін 0,34-тен 0,45-ке дейін өсті, бұл активтердің тиімді қолданудың айналуы мен жылдамдығының жоғарлауын көрсетеді.

- Тозу коффициенті. Серіктестік бойынша берілген коэффициент 01.03.2011 жылға 0,15 құрайды. Берілген белгісі 0,5 аз емес.

Құралдардың икемділік және шашаырату коэффициентінің қатынасы. Шашырату серіктестіктердің активтердің бөлінуінің тиімділігін көрсетеді. Бұл көрсеткіш ағынды активтердің ұзақ мерзімді активтерге қатынасын есептейді, серіктестік бойынша 0,82-ге тең, 8,5 берілген белгі бойынша 0,5 көп емес 8,5-ке көп.

- Негізгі құралдардың нақты құнының коэффициенті негізгі құрамының құнының үлес салмағының өзгеруін көрсетеді. Болжам бойынша берілген көрсеткіш 01.03.2011 жылға 0,54-ке тең берілген белгі 0,5 көп емес.

 

 

                                   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                3. ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙДЫ ТАЛДАУ

 

Серіктестіктің  қаржылар жағдайын есептеу үшін қаржылық

коэффициентге негізделеді:

• Төлем қабілеттілігі және өтімділігі;
• Қаржылық тұрақтылық;
• Жұмыстық белсенділік;
• Серіктестің табысы

 

3.1.Төлем қабілеттілігі мен өтімділігін  талдау.

Серіктестердің 3.4 Қосымшада төмен қабілеттігі мен өтімділік негізгі коэффициенттері есептелген.

Меншік ағымының құралдарының шамасы ( функцианалды капитал бөлігін) меншік капиталды көрсетеді, ағымды активтердің жабу көздері болып келеді. Динамикада көрсеткіштік өседі, жағымды тенденция болып қарастырылады. Бұл көрсеткіш серіктестік үшін негізгі көрсеткіш болып табылады. Серіктестік бойынша берілген көрсеткіш 01.03.2010 жылы- 963 409 тен құрады. 01.03. 2011 жылы 5 960 741 тенгеге дейін өсті, ол 01.03.2011 жылы 9 658 820 теңгеге тағыда өсті. Негізгі тенденция жалпы өсуді көрсетеді.

Меншік құралдарды қамтамасыз ету  коэффициенті кәсіпорынның құралдарын жабу үшін өнімдік процестің ағымдағы құралдарын жүзеге асыруды көрсетеді. Берілген көрсеткіш 01.03.2010 жылмен 2011 жылмен салыстырғанда көбейді ( -0,16-дан 0,44 дейін ), ол 01.03.2011 жылы 0,50 құрайды, берілген белгі бойынша ( 0,1 аз емес) төмен.

Меншік ағымды құралдарды реттеу. Меншік ағымды құралдарды иініздейді ақша құрамын формуласында көрсетілген динамикадағы төмендеу жоғалуы тенденцияны көрсетеді. Берілген коэффициент серіктестік бойынша -0,04 ке тең. Бұл меншік айналымының әр бір құралдарды 100 тенгесінің 4

тенгесі –  ақша құралдары.

Ағымды өтімділік коэффициенті Жалпы өтімділік коэффициентін көрсетеді, кәсіпоынның қысқа мерізімді борышын ағымды активтер арқасында өтеу қабілеттілігі. Бұл коэффициенттің белгісі серіктестік 1 наурыз 2010ж 1,79, ол 01.03.2011 жылға 2,30 құрайды. Берілген коэффициенттің мәні кәсіпорынның қысқа мерізімді борыштар негізінен ағымды активтер арқасанда жабылады. Сондықтан ағымды актив ағымды борыш молшерінен көп, сондықтан баланысын өте жақсы деп қарастыруға болады. Ол кәсіпорынның төлем қабылеттілігі жоғары.

Тез өтімділік коэффициентті ағымды активтер бойынша есептеледі, оның өтімділігі- тауар материалды қорлар. Бұл корсеткіштің белгісі 2010жылдың басынан 2011жылға дейін көбею тенденциясы көрсетіледі. ( 0,06-0,61), ол 2006 жылы 0,72 дейін көбейеді, нормативтік деңгейінен (1,0 төмен емес) төменірек серіктес бойынша берілген коэффициент дебитарлық борыштың көтерілуі және ағымды міндетінің төмендетілуіне коэффициентті, бұл кәсіпорын қызыметінің жақсы мінездемесі.