Акционерлік қоғамдар және олардың түрлері

 

4 Тақырып  Инвестициялық  портфель теориясы

Мақсаты:

1 Портфель теорияның негізгі  түсініктері. Портфельді басқарудың  дәстүрлі және қазіргі тәсілдері. Портфельді инвестордың жеке  қажеттіліктеріне бейімдеу.

2 Портфельдің күтілетін табыстылығын  анықтау. Портфель тәуекелдігін  анықтау.

3 Морковецтың диверсикация стратегиясы. Тәуекелді активтерден портфельді  таңдау.  Қажетті және тиімді  портфель.

Кілттік сөздер:Инвестициялық портфель, Активтік басқару, Пассивтік басқару, Процент алу, Капиталды сақтау, Өндірістің өсуі, Құнды қағаздарды инвестициялау, Марковиц теориясы, Оптималды және активтік портфельдер.

 

Инвестициялық портфель – бұл капиталға салынатын қаржы құралдары, яғни меншікті компаниялардың және мемлекеттің шығаратын акцияларға, облигацияларға және басқа да құнды қағаздарға жұмсалатын қаржы.

 

 

 

 

 

Құнды қағаздарды инвестициялаудың мақсаты – процент алу, капиталды сақтау және капиталдың өсуін қамтамасыз ету. Егер де негізгісі процент алу деп есептесек, онда артықшылықты қабілетті, жаңа компаниялардың өнімділігі төмен және қауіп- қатері жоғары құнды қағаздардан тұратын портфельге беруге болады, алайда, егер іс сәтті қалыптасса, жоғары проценттер әкелінетін болса және керісінше, егер де инвесторлар үшін ең маңыздысы капиталды сақта және үстелуін қамтамасыз ету болса, онда белгілі компаниялардың немесе мемлекеттің азғантай тәуелдікпен және күні бұрын күтетін орташа немесе аз проценттік төлемдер шығаратын, үлкен өтімділікке ие болатын құнды қағаздар портфеліне қосылады.

Инвестициялық портфельді қалыптастырудың басты мақсаты – не ол, не бұл капиталды салу формасына байланысты, сөйтіп, салымның сенімділігін және ең үлкен кепілдік табысты қамтамасыз ететін, мүмкіншілігі барынша бірін-бірі өтеу тәуекелділігі болып табылады.

Құнды қағаздар портфелін жасау үшін ақша қаражатын қандай болса да қаржы активтерінің бір түрін инвестициялау жеткілікті. Алайда, практикада портфельдің мұндай тұрпаты едәуір сирек кездеседі; анағұрлым көбірек дамыған, әртараптандырылған портфель, яғни бірнеше құнды қағаздар түрінен тұратын портфель. Портфельдің мұндай тұрпаты көпшілігінде өзінің қасиеті арқасында тұрақты болымды нәтижеден тұрады. Инвестициялық қаржыдан алынған пайданың маңызды мезеті портфельді ойдағыдай басқару. Портфельді басқару әр түрлі құнды қағаздар жиынтығына иелік істеу өнерін түсіндіреді, тек олар өзінің құнын сақтау ғана емес, сонымен бірге қандай болса да тәуелдікке байланысты емес түпкілікті табыс табу.

Қағида бойынша, портфельдерді басқару екі тәсілге бөлінеді – активтік және пассивтік.

Активтік басқару – инвестициялық портфельден алынған табыс мөлшерінің болжайтындығын сипаттайды.

Пассивтік басқарудың мәні – күні бұрын тәуекелдік деңгейі анықталған және портфельді өзгеріссіз жағдайда ұзаққа ұстап қалатын жақсы әртараптандырылған портфельдерді жасаудан тұрады.

XX ғасырдың  60 жылдың ортасына дейін шет  мемлекеттерінде портфелді бақаруда  активтік әдісті қолданған. Бұл  әдісті қолданған менеджерлер  тәуекелге және күтілетін табыстылыққа  болжамдарын қарастырған. Егер, бұл болжамдар оңтайлы болса, онда портфель жоғарғы табыстылық әкеледі деген ой қалыптасқан.

        Ал Марковиц  теориясы қалыптасқанда, яғни оптималды  портфельді басқару пассивтік  әдіске иемденді. Пассивтік басқаруда  нарықтық оптималды портфельді  қалыптастыру нарықтық қор атына ие болды. Пассивтік портфельді қалыптастыруда менеджер негізгі нарықтық желі (Capital Market Line,CML) және берілген инвестордың айырмасыздық қисығы қолданады. 5-схема.

 

                             ap

CML

      О

 

σp

                   Инвестордың оптималды портфельді  таңдау

        Бұл жерде O нүктесі айырмасыздық қисығы  мен негізгі нарықтық желінің  қиылысуы инвесторға табыстылықпен  стандартты ауытқудың оптимальды  теңесуін береді. Пассивтік басқаруда  потрфельді қалыптастыру ұзақ  мерзімге арналған. Егер, клиент  тәуелсіз ставканың  және нарықтық  порфельдің өзгеруіне байланысты  қайта қарастыру жүргізеді.

        Нарықтық және  активтік портфельді салыстыру  кезінде « активтік жайғасым  » деген термин қолданылады, бұл  терминнің мағынасы берілген  қағаздың активтік және оптималды  портфельдер арасында үлес салмақтарының  айырмашылықтарын қарастырады.

Мысал . Оптималды және активтік портфельдерде 4 бірдей бағалы қағаздар түрлерінің үлес салмақтары берілген. Әрбір бағалы қағаздар үшін активтік жайғасымды анықтаңыз. 1-кесте.

 

Бағалы қағаз нөмірі,j		Үлес салмағы		Активтік жайғасым
		Активтік портфель	Пассивтік портфель
1	2		3	4
1                                    0,20      0,30                              - 0,1          2                                    0,25                                           0,25                                 0,0          3                                    0,10                                           0,20                                -0,1          4                                    0,45                                           0,25                               +0,2    Барлығы                             1,00                                           1,00                                 0,0

 

       Шешуідің нақты  көрсеткіштері 4 бағанада көрсетілген.

       Бұл нәтижеден  келесіні айтуға болады, активтік  портфельдің эквиваленттері оптималды  портфель және бір уақытта  бір қағаздардан ( j=4) басқа қағаздарға (j=1және j=3) бәстесу жасау пайдалы. Бірақ, бұл жағымды, жағымсыз бәсекелестер  бір-бірін өтеу қажет.

        Бір этапты  бағалы қағаздарды таңдау , менеджер барлық жинақтық бағалы қағаздардан  табыстылығы, стандарты ауытқуы және ковариациясына байланысты оптималды портфель қалыптастыру керек.

 

Бағалы қағаздар

Бағалы қағазды  таңдау

Жалпы бағалы қағаздар              портфелі

 

Бір этапты қағалы қағаздарды таңдау

Екі этапты бағалы қағаздарды таңдау.

1. бірінші этапта – бірінші активті класстан оптималды портфель    қалыптастыруды таңдау және басқа класстан активтен құрылған оптималды портфель таңдау.
2. екінші этапта – бірінші және екінші активтік класстан жалпы бағалы қағаздар портфелін қалыптастыру.

Бағалы қағаздар                                  1-класс

1-класс бағалы қағазын            таңдау

1-класс активтер           портфелі

 

Жалпы бағалы қағаздар             портфелі

 

Бағалы қағаздар                                  2-класс

2-класс бағалы қағазын            таңдау

2-класс активтер           портфелі

 

Екі этапты бағалы қағаздарды таңдау

Бұл бағалы қағаздарды таңдау әдісі « близорукость»  деп атайды, себебі, жалпы портфельді қалыптастырған кезде бірінші және екінші класс бағалы қағаздар арасында ковариация жүргізілмейді немесе қолданбайды. Екінші этапта, инвестордың қаражаттарын бірінші және екінші класстар портфеліне бөлінуі активтер орналастыру болып табылады. Активтерді орналастыру этапында екі портфель арасында оптимальды табыстылықты, стандартты ауытқуларды және ковариацияны болжамдайды. Бұл жалпы портфель құрамын және инвестордың таңдаған портфелінің табыстылығы стандартты ауытқуларға байланысты болатынын анықтайды. Активтер тарапынан бірінші класқа – акция ,ал екінші класқа – облигацияны жатқызуға болады.

Мысал. Оптималды портфелдерде орналасқан 4 акциялардың үлес салмағы мен 3 облигацияның үлес салмағы берілген. Екінші этапта активтерді орналастыру кезінде инвестор қаражаттарының 70% акция және 30% облигация сатып алуға бағытталған.

Жалпы активтер портфелінің үлес салмағын анықтаңыз.

Шешу нәтижесі 4 және 5 бағаналарда қарастырылған.

 

Бағалы қағаз нөмірі	Әрбір портфельдің үлес салмағы		Жалпы портфельдер үлес салмағы
	1-класс	2-класс	1-класс	2-класс
1	2	3	4	5
1                      0,30                            0,35                 0,30·0,7=0,210        0,35·0,3=0,105              2                      0,25                            0,40                 0,25·0,7=0,175        0,40·0,3=0,120              3                      0,20                            0,25                 0,20·0,7=0,140        0,25·0,3=0,075              4                      0,25                              -                     0,25·0,7=0,175
Барлығы                 1,0                             1,0                          0,7                           0,3

 

     Екі этапты бағалы  қағаздарды таңдау көп этаптыға  ауысу болады, егер , бірнеше топтар (секторлар) енгізсе. Активтік және  пассивтік басқаруды кез келген  этапта қолдануға болады.

          Отандық  экономика дамуының ерекшелігі, инвестициялық портфельді әртүрлі  екі жағынан жақындатуға мүмкіндік  береді:

• классикалық көзқарас негізінде инвестициялық портфельді қалыптастыру;
• экономикалық нақты жағдайын еске ала отырып, инвестициялық портфельді қалыптастыру;

Бұл екі көзқарасты салыстыру, олардың қасиеттері мен    

айырмашылықтарын көрсеті өте маңызды. Ең әуелі классикалық инвестициялық портфельдің орнын түсіндіре кетелік:

1. Инвестор белгілі кезең ішінде әбден оңайлы инвестициялы болуы керек және кезең аяғында пайдамен алынады,
2. Портфельдің құрамының өзгеруі осы кезең ішінде қарастырылмайды.
3. Портфель әр уақытта дивиденд бола алады.
4. Құнды қағаздардың портфельге қосылуы екі параметрмен сипатталады – болжамды табыс және стандарттық ауытқу.

     Енді  портфельдің нақты айырмашылық  бет әлпетіне тоқталайық:

1. Бағым портфельнің, яғни оның табысы оған кіретін

қағаздардың бағым құнының өсуінен құралады.

2. егер де классикалық портфельде салынған портфель

қайтарымын сенімді уақиғалар деп есептелінсе, онда нақтыда олардың азаюы мүмкін және тәуекелдіктің азаю әдісі ретінде портфель көзқарасының мәнділігі артады.

3. қаржы құрылымының өзгеруі мүмкін. Сонымен ұзақ мерзімді жоспарлау  әдісіқолданылады, яғни осындай портфельді басқарудың мақсаты – пайданы күнделікті ауытқудан емес, ол ұзақ мерзімді беталыс негізінде табу.

 

Оптималды инвестициялық портфельді қалыптастыру.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ұсынылған әдебиеттер тізімі.

1. Закон Республики Казахстан «Об акционерных обществах» от 10 июля 1998 года. (по состоянию на 1 сентября 2000 года). – Алматы: Юрист, 2000. – 55с.
2. Закон Республики Казахстан «О товариществах с ограниченной и дополнительной ответственностью» от 22 апреля 1998 г. с изменениями и дополнениями.(по состоянию на 1 сентября 2000 года). - Алматы: Юрист, 2000.
3. Дубровский В.Ж., Чайкин Б.И. Экономика и управление предприятием (фирмой ), 1996.
4. Артур ТомТСон, Джон Формби. Экономика фирмы. М.: ЗАО «Из – во БИНОМ», 1998.
5. Иванов А.Н. Акционерное общество: управление капиталом и дивидендная политика, 1996 г. – М.: Финансы и статистика, 1996 г.
6. Экономика предприятия: Учебник для вузов. Глава: Акционерные формы хозяйствования. 2–е издание. // Под. ред. проф. В.Я. Горфинкеля, проф. Е.М. Купрякова. – М.: Банки и биржи, ЮНИТИ

 

 

6 Тақырып. Акционерлік қоғамдардың  дивиденд саясаты

Мақсаты:

1 Дивиденттік табыс көрсеткіші. Дивидендтік шығысты анықтаудың  басқару принциптері.

2 Дивидентердің тұрақтылығы. Акциялай  төленетін дивиденд және акцияларды  бөлу.