Тұрақты даму стратегиясы

 
   Табиғатты тиімді пайдалану. Табиғат қорларын сақтайтын, табиғатты қорғайтын шаралардың мақсаты - адамзаттың өмірінің әлеуметтік деңгейін жоғары көтеру, өмір сүретін ортаны жақсарту. Табиғатты пайдалану екі мақсатты көздейді. Бір жағынан табиғатты сақтау, ал екінші жағынан халықтың әлеуметтік жағдайын жақсартуды көздейді. Табиғатты тиімді пайдалану өндірісте және ауылшаруашылықта табиғи қорларды сақтайтын технологияларға көшуді талап етеді: 1) алынған табиғи қорларды толық пайдалану (мысалы мұнай өндірісінде 45 пайыз мұнай; 36 пайыз көмір, көп рудалар, қазба байлықтар төгіліп тасталады, шашылады, т.б.) ; 2) өндіріс қалдықтарын қайтадан пайдалану; 3) таза энергияны қолдану (жел, күн, т.б.); 4) таза фильтрлер орнату, зиянды шығымдарды шектетіп, оларды шектеуші мөлшерден артып кетпеуі. Ал ең негізгісі қалдықсыз технологияларды қолдану.    Табиғи қорлар экологиялық компоненттері бірі-бірімен байланысты экожүйенің құрамына кіретінін естен шығармау керек. Табиғи қорлардың жағдайы бүкіл экожүйеге әсер етеді. Мысалы суармалы егіншілікті қолдану су қоймаларында  су ресурстарын азайтып, балық шаруашылығына, гидроэнергетикаға әсерін тигізеді. Суару жерасты сулардың деңгейін, топырақ микроорганизмдерінің түрлік құрамын өзгертеді. Сондықтан да қандай да бір табиғи қорлын пайдаланғанда, оның жалпы экожүйеге, соның ішінде табиғи қорларға келетін әсерін ескерген қажет.   

 Елдiң астық өсiретiн белдеуi бидайдың әлемдiк нарықта сұраныспен пайдаланылатын қатты және күштi сортты дәндерiн өндiруге мүмкiндiк бередi.   
      Аграрлық өндiрiстiң көп салалы құрылымы, жоғары ғылыми-зерттеу және тәжiрибе-экспериментальдық әлеует қалыптастырылды. Салада ауыл шаруашылығы өнiмдерiн дайындау, ұқсату және сақтау жөнiнде жеткiлiктi қуаттар бар. Бiлiктi және арзан жұмыс күшiнiң болуы аса маңызды бәсекелестiк артықшылық болып табылады.   
      Iлгергi жылдарда аграрлық секторда бағаны ырықтандыру және жер реформасы жүргiзiлдi, мемлекеттiк және ұжымдық меншiк жекешелендiрiлдi және ауыл шаруашылығы кәсiпорындары қайта ұйымдастырылды.   
      Нәтижесiнде, жерде шаруашылық жүргiзудiң көпукладты нысаны құрылды және ауылда нарықтық қатынастар дамыды. Өндiрiстiң жаңа нарықтық инфрақұрылымы пайда болып, нығая түстi. Осының бәрi аграрлық өндiрiстi тиiмдi жүргiзуге жағдай туғызады.   
      Мемлекеттiк органдар нарық процесiне және тауар өндiрушiлердiң шаруашылық қызметiн басқаруға араласуды тоқтатып, экономикалық субъектiлерге жанама ықпал ету әдiстерiне көше бастады.   Халық тiршiлiк ететiн негiзгi жерлерде қоршаған ортаның жай-күйi қанағаттанғысыз болып отыр және сапалы ауыз судың жетiспеушiлiгi мен ауаның ластануы халықтың денсаулығына терiс әсер ететiн негiзгi факторлар болып табылады. Өнеркәсiптiк және тұрмыстық қалдықтардың, ластанған сарқынды сулардың прогрессивтi жинақталуы бұл факторларды едәуiр күшейтедi.   
      Елде Кеңес Одағы кезеңiнде ескi технологиялармен салынған қуатты өндiрiстердiң болуы ластанған заттардың қоршаған ортаға тасталу эмиссиясының азаймайтынын болжауға негiз қалайды.  

Табиғат қорғау заңдарының негiзi қаланды, қоршаған ортаны қорғау мәселелерi бойынша бiрқатар халықаралық конвенцияларға қол қойылды, табиғат қорғау қызметiн басқару жүйесi құрылды.   
      Әскери полигондар жабылды, ядролық қаруды сынау тоқтатылды, үкiметтiк емес экологиялық ұйымдардың қызметi жанданды.  
      Ластайтын барлық көздердің мемлекеттiк кадастры және олардың орналасу карталары жасалды.   
      Қоршаған ортаны ластағаны үшiн төлем жасау жүйесi дамуда. Қоршаған ортаны ластағаны үшiн жасалған төлемдерден түскен қаражаттың шоғырландырылған көлемі роялтиден алынған түсiмдермен шамалас едәуiр соманы құрайды.   

 Қазақстандағы су ресурстарының тапшылығы табиғи байлықтарды игерудi, өндiрiстiк күштердiң дамуын және тұтастай алғанда экономикалық өсудi тежейтiн елеулi фактор болып табылады. Осындай проблемалардың аймақтағы басқа мемлекеттерде де орын алуы жағдайды ушықтыра түседi.   
      Қазақстан Еуроазия құрылығындағы суға неғұрлым тапшы елдердiң бiрi болып табылады. Жердiң үстiңгi қабатындағы су ресурстарының барлық көлемiнiң жартысына жуығы республикадан тысқары жерлерде қалыптасады, үштен бiрi Қазақстан арқылы көршi мемлекеттердiң аумағына өтедi. Халықаралық өзендерге трансшекаралық әсер етудiң өсе түсуiне орай Қазақстанда жердiң үстiңгi қабатындағы табиғи су ресурстарының қысқару үрдiсi байқалады.   
      Перспективада республиканың және шектес мемлекеттердiң трансшекаралық өзендер бассейнiнде, әсiресе су ресурстарын қалыптастыру және басым пайдалану аймағында шаруашылық қызметiнiң ұлғаюына орай су жетiспеу проблемасы күшейетiн болады.   
      Осы ресурстың Орталық Азия аймағында тапшылығын ескере отырып, трансшекаралық су ағынының сапасы мәселесiн де шешу қажет.   
      Бiрiншi кезекте, өнеркәсiп пен ауыл шаруашылық қызметiнiң интенсивтiлiгiне байланысты су көлемi мөлшерiнiң қысқаруы және трансшекаралық су ағынының концентратпен ластануының көбеюi республиканың оңтүстiгiндегi аграрлық секторға әсер етедi.   
      Аралдың және Сырдария мен Амудария бассейндерiндегi өзендердiң экологиялық проблемалары, iрi халықаралық гидротораптарды бiрлесiп пайдалану, суландыру жүйелерiн технологиялық жарақтандыру мәселелерi өткiр қойылып отыр.   
      Гидроресурстарды тұрақты түрде ұтымды пайдалануды қамтамасыз етудің мемлекетаралық деңгейде нақты тұжырымдалған тетiгi әлi де жоқ.   
      Республиканың оңтүстiгi мен шығыс бөлiгiн нәрлендiретiн өзендер, негiзiнен елден тыс жерлерден бастау алады, соның iшiнде Сырдария мен Ертiс тәрiздi iрi өзендер бiрнеше мемлекеттердiң аумағы арқылы өтедi және олар үшiн өмiрлiк маңызы бар экономикалық күретамыр болып табылады. Өзендер бассейндерiмен байланысты аймақтың өндiрiстiк және салалық мамандануына қарай, мемлекеттер үшiн олар маңызды стратегиялық мәнге ие болады.  

Қоғамда экология және табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану саласында насихат пен оқу-ағарту жұмыстарын жүргiзуге зор назар аудару.  
      Бұқаралық ақпарат құралдарының ақпараттық-насихат жұмыстарын кеңейту.  
      Экологиялық бiлiм беру жүйесiн құру. Оқу құралдарын әзiрлеу және шығару. Эколог-мамандарды даярлау мен олардың бiлiктiлiгiн арттыру жүйесiн құру.  
      Экологиялық бiлiм берудiң және тәрбиелеудiң нормативтiк құқықтық базасын жасау.  
      Үкiметтiк емес ұйымдар мен мемлекеттiк органдардың қоршаған ортаны қорғау саласындағы өзара iс-қимылын күшейту.  
      Қоғамдық экологиялық қозғалыстардың, ассоциациялардың, топтардың дамуына жағдай жасау. Мәселені зерттеушілердің атап өткеніндей, Батыс пен Шығыстың, Солтүстік пен Оңтүстіктің арасындағы ұлғайып бара жатқан алшақтық әлемдік өркениеттің түрақтылығына қауіп тудырады. Сондықтан Рио-92 декларациясынданашар дамыған елдердің жалпы кешеуілдеуін тоқтатуға үлкен көңіл бөлінді. Әлем барған сайын жалпы ғаламдық сипатқа ие болып отыр. Жоғарыда аталған құжатта орнықты дамудың мынадай басты алғышарттары аталып өтеді:

• адамдық — «үздіксіз дамудың түйінінде адамдар тұруы қажет»;

• экологиялық — «қоршаған ортаны қазіргі және келешек ұрпақтар үшін сақтау міндет»;

• экономикалық — «даму, тұтыну үшін мұқтаждық»;

 Қазақстан жыл сайын бір адамға шаққанда 50 тонна табиғат затын өндіреді және технологиялық өңдеуден өткізеді. Олардың арасында қалдықтар 95 пайызын құрастырады және Қазақстан жерінде 19 миллиард тонна өнеркәсіптік қалдықтар қалған әр қазақстандыққа 1 тоннадан артық келеді. Әсіресе қауіпті жағдай елдің демографиялық жағдайында қалыптасқан — халықтың едәуір бөлігін экологиялық себептерден туындаған дерттер қамтыған және — осының салдарынан өмір сүру ұзақтығының орташа көрсеткіші төмендеп келеді. 1990—1995 жылдар арасында ол 68.6-дан 66.1-ге дейін төмендеген»

Егер жоғарыда аталған факторларға Қазақстандағы экологиялық зардап шеккен төтенше аймақтарын (Арал маңы, Семей полигоны, Байқоңыр космодромы аймағы, далалардың шөлденуі ж.т.б.) қоссақ, онда еліміздегі экологиялық жағдайдың аса қауіптілігі күмән туғызбайды. Сонымен қоса патерналистік ұстанымдағы тоталитарлық ділдің қалдықтарын да ескеру керек. Экологиялық апат себебін тек ғылыми-техникалық прогресс пен халық кедейлігінен іздемей, адамдардың санасындағы мәдени-ізгілік құлдырауды да экономикалық - экологиялық қиындықтарды тудыратынын ұмытпаған жөн. «Ноосфера — Жербесік: Орнықты даму» экологиялық аймағында осыған байланысты төмендегідей пікір айтылады: «Көптеген саясаткерлер, әлеуметтанушылар, заңгерлер мен экономистер, психологтар мен реформаларға қатысты сарапшылардың ортасында, елдің ұлттық мүдделері мен басым бағыттарына қайшы келетін мынадай стереотиптер мен мифтер кездеседі:

• Қазақстанның табиғи ресурстарының арзан және таусылмайтындығы туралы;

• биосфераның экологиялық заңдылықтарын елемесе де болады;

• саясаттағы, құқықтағы, экономикадағы және табиғатты пайдалану технологияларындағы экономикалық талаптарды орындауды кейінге қалдыруға болады;

• экологиялық зандар жүйесі ұлттық қауіпсіздіктің стратегиялық приоритетті бөлігіне жатпайды;

• қоршаған ортаны қорғауға көп қаржы бөлу — бай және қаржылы елдердің үлесі;

• халықтың экологиялық талаптарын мемлекеттік шешім қабылдағанда, онша елемесе де болады»

Қоршаған орта сапасын жақсарту мақсатында, атап айтқанда атмосфералық ауа сапасын жақсарту мақсатында, Осло қаласында (Норвегия), ол 2003 жылы БҰҰ «Еуропаның орнықты қаласы» болып танылған, 20 ғасырдың 90 –шы жылдардың бойында атмосфераға қатты заттардың, күкірт қышқылының, қорғасын және азот оксидінің шығарылыуын төмендету бойынша бағдарлама іске асырылды. Шығарылулар көлемін азайту қажеттігін туғызған себеп, ол жекелеген аудандардағы ауаның газдануы деңгейінің артуы салдарынан балалар арасында астама және басқа да тыныс өкпе ауруларының ұлғаю болып табылды. Ластанудың негізгі себебі қаладағы қарқынды автомобиль қозғалысы болып табылған. Берілген проблеманың неігзгі шешімі қоғамдық көлік жүйесін дамыту, атап айтқанда, пайдалануға трамвайларды, жерасты қоғамдық көлігінің жүйесін және электотоғымен жұмыс істейтін монорельсті поездарды енгізу болып табылды (тоқ көзі – гидроэнергетика). Сондай-ақ жеке автокөлікке шығыс газдарын каталитикалық өртеушілер орнату міндетті болды. Осло қаласындағы көлік қозғалысы жүйесін жақсарту үшін, атап айтқанда, метро желілерін кеңейту үшін қала әкімшілігі орталық үкіметтен қаржыландыру алады.Ал менің өз пікірім мен автокөлікте көп жүруге қарсымын себебі ауаны химиялык көмірқышқыл газ және сол сияқты химиялық басқа да проблемалар бар Алматы қаласында кунде кептеліс болып жатады бұл дегені автокөлікте жүретін халқ көп себебі олар жұмысына жаяау немесе велосипед арқылы баруға әдеттенбеген ал Кытай халқ Республикасында күн сайынғы кептелістерден халқ шаршаған олар жұмысына велосипед арқылы барады.Казакстан тұрақты даму стратегиясының негізгі міндеттері жалпы халқты экологиялық мәселелерді шешіп халққа барынша зиянсыз жағыдай жасау,жалпы адамзат өзінің тазалығын сақтай білсе,гигиеналық талаптарға сай болуымен бірге қоғамдық салауатты өмірде экологиялық проблемаларды шеше алатын еді.Жалпы тазалық сақтау елдін болашағына жоғары негізгі пайдалы талаптарды жеткізетін еді.

«География институты»ЖШС-нің барлық  құрыл ымдық бөлімдерінің Стратегияда қойылған  мақсаты мен міндетінің негізгі әсерімен өзара байланысып жүзеге асуы.«География институты»ЖШС-нің қызметін бағалау нәтижесі бойыша Стратегия жүзеге асатын болады.Осы Стратегияның болмаса соған сәйкес ережелер есебімен «География институты» ЖШС-нің  барлық бағдарламалары мен жоспарлы құжаттары жасалатын болады.     . Экология – іргелі ғылым және оның идеялары маңызды екенін ұмытпау керек. Оның заңдарын, түсініктерін, терминдерін дұрыс пайдалана білу қажет.

     Адамның іс-әрекеті  нәтижесінде қоршаған ортаға  көптеген зардаптар тигізілді. әсіресе  біздің Қазақстанда бұл айқын  байқалады (Арал, Балқаш, Семей проблемалары, тың, жайылым жерлердің деградациясы  т.б.).

• Ағзаның бір-бірімен қарым-қатынастары мен қоршаған табиғи ортасы;

• Биоценоз, экожүйелердегі уақыт пен кеңістікке байланысты туындайтын өзгерістер;

• Табиғат ресурстары , оны тиімді пайдалану және қорғаудың ғылыми-теориялық негіздері;

• Адам, қоғам, табиғат арасындағы гормониялық байланыстарды реттеу:

• Биосфера шегіндегі географиялық заңдылықтардың тұрақтылығын сақтауды қамсыздандыру;

• Биосферадағы тіршілікті қалыпты сақтауды ғаламдық нооэкологиялық деңгейге көтеру;

• Көпщілікке үздіксіз  экологиялық білім мен тәрбие беру және экологиялық  мәдениетін , әдет-ғұрпын  қалыптастыру;

• Экологиялық қауіпсіздікті сақтау болып табылады.

Сонымен қатар Қазақ Ұлттық Универститеті География факультеті профессорлары және білімді оқтушылары осы стратегиялық экологиялық даму сатыларына өз негіздерін салды,олардың міндеттері Казакстан тұрақты даму стратегиясына халққа экологиялық мәлімдемелер беру экологиялық крезисты жаксы жақтама тұжырымдау,химиялық атмосфераны ластаушы элементтер тағыда басқа осы ҚазаҚстандағы экологиялық мәселелерді шешу негізгі міндеттері болып табылады.

Мемлекеттiк саясаттың қоршаған орта қорғау мен табиғатты тиiмдi пайдалану төңiрегін дегi бас мақсаты келешек ұрпақтар үшін  табиғат ресурстарын сақтау, адамдардың  қолайлы  ортада мекендеуімен қамтамасыздандыру, 2030 стратегиялық жоспарының қойылуы қоршаған ортаның сапасының тұрақтандырудың 2020 стратегиясы болып табылады.                                                                                                        Дәл қазiргі уақытта өте өзекті тұрғыда  баяндалғандай,  болашақта  табиғатты қорғау бағытындағы  мемлекеттiк, аймақтық және жергiлiктi бағдарламалар мен жобаларды аналитикалық және ақпараттық қолдауы мен әдiстемелермен  қамтамасыз ету болып табылады. Көрcетiлген ғылыми проблемалардың шешiмін қазiргi география және гео экологияны мәндi құрайтын «табиғат-қоғам» жүйесiн ұйымдастыру шеңберiнде iргелi және қолданбалы зерттеулер табады.