Табиғатты қорғау шараларының негізгі бағыттары

Қазақстанда табиғатты қорғау қызметін реттейтін арнайы кодекстер бар. Олар: 2003 жылы 20 маусымда қабылданған «Жер кодексі», 2003 жылы 9 шілдеде қабылданған «Су кодексі»; 2003 жылы 8 шілдеде қабылданған «Орман кодексі»,

2002 жылы 11 наурызда «Атмосфералық ауаны қорғау туралы» ҚР Заңы қабылданды. Бұл заң әрбір қазақстандыққа қоршаған ортаны ластағаны үшін кәсіпорынды сотқа беруге мүмкіндік береді.

 

Республиканың атмосфералық ауасына  жыл сайын үш жарым мың тоннадан астам зиянды заттар шығарылады. Қазақстан 1992 жылғы Рио-де-Жанейро Декларациясында 6-қағидасымен бөліп көрсетілген экологиясы неғұрлым нашарлаған елдердің қатарына жатқызылған.

Сонымен, қоршаған ортаны корғау мен  адамның өмір сүруі үшін қолайлы жағдай туғызу — демократиялық мемлекеттің басты мақсаты болып табылады. Осыған байланысты мемлекет өз органдарын кешенді экономикалық, техникалық, ұйымдастырушылық және құқықтық шараларды жүзеге асыруға міндеттейді. Әрбір адамның салауатты қоршаған ортаға құқығы бар, сонымен бірге әрбір адам табиғатты аялауы керек, қоршаған ортаны ластамауы қажет. 1992 жылы БҰҰ-ның Конференциясында Бразилияда қоршаған орта және оны дамыту жөнінде Рио-де-Жанейро Декларациясы қабылданды. Қазақстан осы декларацияға қосылды. Қазақстанда қоршаған ортаны қорғауға байланысты бірнеше заң актілері қабылданды, олардың мақсаты — еліміздің табиғат байлықтарын болашақ ұрпақ үшін сақтау болып табылады.

Экологиялық қауіпсіз және орнықты  дамуға көшу қазіргі уақытта Қазақстанның даму стратегиясындағы басым бағыттардың біріне айналып келеді, мұнда оның құрамдас бөліктерінің бірі қоршаған ортаны қорғау болып табылады.

 Осы мақсатта қалалар мен  өнеркәсіп орталықтарындағы атмосфералық  ауаның, су көздерінің жай-күйі, өндіріс  пен тұтыну қалдықтары, сондай-ақ Қазақстанда табиғатты пайдалануды мемлекеттік реттеу мен қоршаған ортаны қорғау туралы ақпарат зерделенді.

 Елдің қоршаған ортасының  жай-күйін талдау кезінде Есеп  комитетінің бақылау іс-шараларының  нәтижелері пайдаланылды, соның  нәтижесі бойынша қоршаған ортаның жай-күйін жақсарту және экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету бойынша негізгі тұжырымдар жасалып ұсынымдар әзірленді.

 Қазақстан Республикасы Қоршаған  ортаны қорғау министрлігіне 2009-2010 жылдары бөлінген бюджет қаражатының пайдаланылу тиімділігіне жүргізілген бақылау аясында Қазақстан Республикасының бюджет және өзге де заңнамасы талаптарының 7,6 млрд. теңгеге, соның ішінде мемлекеттік сатып алу туралы заңнама талаптарының 27,4 млн. теңгеге бұзылғаны анықталды.

 Экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі іс-шаралар кешенін іске асыруға, 2009-2010 жылдарға арналған стратегиялық жоспардың іс-шараларын орындауға бөлінген бюджет қаражатын пайдалануға қатысты Министрліктің қызметі тиімсіз жүргізілген деп танылды.

 Қоршаған ортаның  сапасын жақсарту және қоғамның  экологиялық тұрақты дамуының  қолайлы деңгейiне қол жеткiзу  бойынша негізгі параметрлер  Қазақстан Республикасының 2004-2015 жылдарға арналған экологиялық  қауіпсіздігі тұжырымдамасында (ҚР  Президентінің 2003 жылғы 3 желтоқсандағы № 1241  Жарлығы) және Қазақстан Республикасының 2007-2024 жылдарға арналған орнықты дамуға көшу тұжырымдамасында (ҚР Президентінің 2007 жылғы 27 қыркүйектегі Жарлығы) қарастырылған. Бұл ретте аталған Тұжырымдамалар Қазақстан Республикасы Президентінің 2011 жылғы 13 сәуірдегі № 47 Жарлығымен күшін жойды.

 Қазіргі кезеңде  экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз  ету және қоршаған ортаны қорғау  мәселелері ҚР Үкіметінің 2010 жылғы  10 қыркүйектегі № 924 қаулысымен  бекітілген «2010-2014 жылдарға арналған «Жасыл даму» салалық бағдарламасында көзделген.

 Қазақстан Республикасының  2004-2015 жылдарға арналған экологиялық  қауіпсіздігі тұжырымдамасында:

- төтенше жағдайлардың алдын алудың және оларды жоюдың 2004-2010 жылдарға арналған мемлекеттік жүйесін дамыту;

- 2015 жылға дейiн Қазақстан Республикасында қызған газдардың шығарындыларын төмендету;

- cу үнемдеу;

- шөлейттенумен күрес жөнiндегi iс-қимылдар;

- халықтың iшкi көшi-қоны және экологиялық апат аймақтарының жерлерің шаруашылық мақсатқа пайдалану;

- байырғы ластануларды жою;

- өнеркәсiп және тұрмыстық қалдықтарды басқаруды жетiлдiру;

- әскери-ғарыш және сынақ кешендерi полигондары аумағының экологиялық жай-күйiнiң мониторингi жөнiндегi бағдарламаларды іске асыру жоспарланғанын айта кету керек.

 Алайда, тек екі  бағдарлама ғана, атап айтқанда, «Төтенше жағдайлардың алдын  алудың және оларды жоюдың  мемлекеттiк жүйесiн дамытудың  2004-2010 жылдарға арналған бағдарламасы  туралы» және ҚР Үкіметінің 2005 жылғы 9 желтоқсандағы № 1224 қаулысымен  күші жойылған «Халықтың көшi-қоны мемлекеттік бағдарламасын әзірлеу туралы» дайындалған.

 Байырғы ластануларды  жою жөнiндегi, сондай-ақ өнеркәсiп  және тұрмыстық қалдықтарды басқаруды  жетiлдiру жөнiндегi арнайы бағдарламалар  әзірленбеген.

 Ал әзірленеді деп  жоспарланған қалған бағдарламалар жекелеген мәселелер түрінде «2010-2014 жылдарға арналған «Жасыл даму» салалық бағдарламасында» көрініс тапты.

 Бағдарламаның мақсаты  мен міндеттерін іске асыру  саларалық өзара іс-қимылдарда  көптеген мәселелерді шешу үшін  көзделген, соның ішінде:  қызған газдардың шығарындылары, атомосфералық ауаның ластануы, экологиялық апат аймақтары, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар, өнеркәсіп және тұтыну қалдықтары, су ресурстары, жасылдандыру және басқалар.

 Бағдарламаны іске  асыру екі кезеңде жүзеге асырылатын болады.

 Бірінші кезеңде  (2010 - 2012 жылдар) табиғи ортаның ластану  деңгейін төмендету жөніндегі  жұмыстарды және ұйымдастыру  іс-шараларын оның сапасын басқару  жүйесін оңтайландыру, экологиялық  орнықты даму тетіктерін құру, қоршаған ортаны ластайтын ірі өнеркәсіп кәсіпорындары үшін ең үздік қол жетімді технологиялар негізіндегі нормаландыруға көшу жөнінде басшылыққа алатын құжат пен жоспар әзірлеу және жануарлар дүниесін, ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды ұтымды пайдалану, ормандарды қорғау және өсімін молықтыру жолымен жүргізу көзделген.

 Екінші кезеңде  (2013 - 2014 жылдар) табиғи ортаны басқару  сапасын жақсарту, орнықты даму  тетіктерін іске асыру және  жетілдіру жөніндегі жұмыстарды  жүргізу, қолда бар үздік технологияларды  енгізу, қоршаған орта сапасының мақсатты көрсеткіштеріне және қоғамның экологиялық орнықты дамуын қолайлы деңгейге қол жеткізу көзделген.

 Министрліктің стратегиялық  жоспарына сәйкес қоршаған ортаны  қорғау саласында бірқатар нормативтер  әзірлеп бекіту қарастырылған. Алайда, 2009 жылы қоршаған ортаны қорғау саласында әзірленіп бекітілуге тиісті 34 экологиялық норматив пен ереженің тек 1-уі ғана бекітілгені бақылау барысында анықталды. Дәл осындай жағдай 2010 жылы да қайталанған, яғни жоспарланған 38 нормативтің тек тоғызы ғана бекітілген.

 Кәсіпорындар мен  ұйымдар қоршаған ортаны қорғауға  және негізгі қорларды күрделі  жөндеуге үлкен көлемде қаржы  (соның ішінде, республикалық және  жергілікті бюджеттен) жұмсап отырғанына қарамастан, қоршаған ортаны ластаудың экологиялық жүйелерге және халықтың денсаулығына келеңсіз әсері әлі де сақталып отыр және Қазақстанда:

- ластағыш заттардың  атмосфераға шығарындыларының жоғары  деңгейіне;

- ластағыш заттардың  су көздеріне төгінділерінің  жоғары деңгейіне;

- қалдықтарды қайта  өңдеу мен кәдеге жаратудың көлемінің төмендігіне (бұл өңірлерде қалдықтардың үлкен көлемдегі үйінділерінің пайда болуына алып келеді);

- халықтың (әсіресе, қолайсыз экологиялық өңірлерде тұратын халықтың) денсаулығының нашарлауына әкеп соғатын белгілі бір проблемалар туындатуда.

 

 

 

 

 

 

Қоршаған ортамыздың ластануына жол бермеу

Экологиялық мәдениеттілік - жалпы мәдениеттіліктің құрамдас бөлігі этностардың дәстүрлі медициналық мәдениеті – этноэкология проблемаларының бірі; дәлірек айтсақ әр этнос топтарының денсаулығы мен табиғи өсіп-өнуін сақтау мәдениеті.

Табиғаттың  мәдени тәрбиелік - қазақтың байырғы  өзiнiң ұлттық дәстүріндегі табиғатты  аялау, оны сүю, жастарды табиғаттың болмысына, заңдылығына үйрете отырып, табиғат байлығын қорғауға және оны  тиiмдi пайдалануға үйрету. Экологиялық бiлiм мен тәрбие берудiң мақсаты да  -  жеке адамның бойында табиғатқа деген ізгілік пен ұлттық әдет-ғұрыптарды қалыптастыра отырып адам-қоғам-табиғат арасындағы толық үйлесiмдiлiктi қалыптастыру және дамыту. Экологиялық бiлiмдi жастардың санасына, ой-өрiсiне, қоршаған табиғи орта  мен қоғам үшiн қажеттiлiгiн сезiндiру. Экологиялық бiлiм берудің түп негiзi отбасынан басталады. Өкiнiшке қарай, аға ұрпақтың, сана - сезiмiнде табиғат ресурстарына деген көзқарас мүлдем басқаша болып келдi. Ол олардың табиғатқа "байлық көзi немесе табыс көзi" ретiнде қарауы, осы кері әдеттен жас ұрпақтың бойы алыс болуға тиiс. Қысқасы, экология ғылымы табиғатты тиiмдi пайдалана отырып, оның заңдылығын бұзбауға үйретеді. Заңдылығы деген не? Биосфера - тiршiлiк қабаты және оның құрамдас бөліктері атмосфера, гидросфера, литосфера қабаттарының  бiр-бiрiмен үйлесiмдi ұштасып жатқан уақытта ғана жер тозып, ауа ластанбайды.

Қазақ халқы үшiн киелi, қасиетті деген ұғымның қандай мән-маңызға ие екендiгiн Шоқан Уәлиханов «Тәңірі» деген еңбегінде былай берген: «егер жануардын айрықшалығы, ерекшелiгi байқалса, онда оны әулие санайды (бақыт қасиеті). Аққудың киесiнен қорқып, аққуды атпас болар дейдi, аққу құстардың патшасы деп атайды. Үкіге, тоқылдаққа, қарлығашқа тиіспейді». «Жалғыз өсiп тұрған, ен айдалада ағашты немесе ерекше бiр қисық бұтақтары бар кейiпсiз өскiндердiң жаңына түнейдi, ыдыс-аяғын қалдырады, басына мал шалады». Қазақтар тек өсiмдiк пен жануарларға емес, өлi табиғаттың жеке объектiлерiне бас иген.

Экологиялық білім мен тәрбие берудің мақсаты: 
•  қоршаған ортаға жауапсыздықпен қараушыларға жол бермеу; 
•  жастардың бойында экологиялық мәдениет дағдысын қалыптастыру; 
• қоғамдық пайдалы еңбек және еңбек тәрбиесі арқылы табиғатты қорғау,

    күту  және жақсарту;

•экологиялық  білімді насихаттау.

Экологиялық тәрбиенің  негізгі мақсаты -жастардың экологиялық  көзқарасын, санасын, табиғатқа үлкен  парасаттылық, жауапкершілік, қарым-қатынасын  қалыптастыру. Осы тәрбие арқылы адамның  мәдениеттілік сезімі, экологиялық  санасы қалыптасады.

Экологиялық тәрбие және ағарту- адамды қоршаған табиғи ортаны ұғынып қабылдауға, табиғатқа ұқыпты қараудың қажеттілігіне сендіруге, оның байлықтарын жоғары саналылықпен пайдалануға дағдыландыру.

арлық нәрсенің өз орны болады: су көп жерлерде – орман мен шалғындық, құрғақ жерлерде – даланың шөптес өсімдіктері басым. Далалы жерлерде орман отырғызу тәжірибесі оның тиімсіз екенін көрсетті. Бұл ағаштар он бес – жиырма жасқа жеткенде өздігінен кеуіп кетеді. Олай болса, адам экология заңдарын танып білуі, дұрыс пайдалануы қажет. Өйткені ешкім бұл заңды өзгерте алмайды. Әлі де болса, Қазақстанның ормандарының экологиясы толық зерттелмеген. Болашақтағы орман өсіру мен қалпына келтіруді экологиялық тұрғыдан қарау керек.

 Кейінгі  кездерде біз тұрып жатқан Қарағанды қаласының кейбір көшелеріндегі жиырма – отыз жалдан бері жайқалып өсіп тұрған ағаштарымызды ортан белінен аралап кесіп, жапырақсыз қалдырып жатырмыз. Ол - өзімізге өзіміздің жасаған қиянаттың бірі. Отыз-қырық жыл бойы өскен бір түп ағаш он адамға бір жыл бойы дем алатын оттегін бөліп шығаратыны белгілі. Бір автокөлік бір мың шақырым жүріп өткенде бір адамның бір жыл бойы дем алатын оттегін жағатындығы анықталды. Сонда қаламыздың эстетикалық көркемдік жағын әсемдеумен қоса, жылдан-жылға көбейіп келе жатқан автокөліктерден бөлініп шыққан көмірқышқыл газын жұтып, оны оттегіне, яғни таза ауаға айналдырып отырған жайқалған желектердің көлденеңінен кесіліп қалған қысқа ғұмыры адамзат баласының қайсысын болсын толғандырады.

 Облысымыз  бойынша орман-тоғай, көкмайса  шабындықтарды қалпына келтіру  жағдайы әлі де болса баяу  жүріп жатыр. Табиғатты қорғау  басшылықтары қоршаған ортаның  ластануына мән бермейді. Қаламыздың  орталық базарларындағы барлық  қоқыстарды, қағаз қалдықтарын өртеу адам тынысын тарылтып, еркін дем алуына кедергі келтіріп отыр. Ондай көк түтін адамның тыныс органдарының ісік ауруына әкеліп соқтыруы да мүмкін.

 Қала  ішінің таза ауасы мол болуы  үшін қала көліктері электр  қуатымен жүретін трамвай мен  троллейбустарға көшірілсе, өте жақсы болар еді.

 Облыс  орталығы әр аудан орталықтарымен  жалғасатын күре жолдардың екі  жақ беткейі жаз бойы өртеніп  жосылған көк түтін мен қара  күйеге малынып жатады. Оған тыйым  салып, қалай өртеніп жатқанына  көңіл бөлетін ешбір жан жоқ.  Сонда облысымыздағы табиғат қорғаумен айналысатын адамдар қайда қарап отыр деген сұрақ туады.

 Ауылдық  жерлерде, ауыл маңында, шабындық  өлкелерде жас ағашты ормандарда  басталған өрт екі-үш тәулік  бойы жанып жатады. Оған ауыл  адамдарының шамасы келмейтін  уақыттары да бар. Сондықтан олар аудан орталығынан, облыстан көмек сұрайды. Ол көмек жеткенше талай жердің шөбі, орманы «қызыл тажалдың» құрбаны болып кетеді. Одан бөлінген қаншама улы көмірқышқыл газы түгелдей атмосферадағы озон қабатының жұқаруына әсер етеді. Озон қабатының жұқаруы салдарынан әлемдегі атмосераның жылынып кету қаупі бүгінгі таңдағы ең елеулі мәселелердің бірі болып отыр.