Экологиялық қуыс

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

б) Экологиялық факторлардың жалпы заңдылықтары.

1. Оптиум заңы. Әрбір факторда ағзаға жағымды әсер етудің тек белгілі бір шектеулері бар. Ауыспалы факторладың әрекетінің нәтижесі ең алдымен оның айқындалу күшіне байланысты. Фактордың жеткіліксіз сияқты, артық әрекеттілігі де дарақтардың тіршілік әрекеттіліктеріне жағымсыз әсер етеді. Әсер етудің жағымды күші экологиялық фактордың оптимум белдемі немесе берілген түрдің ағзалары үшін жай оптимум деп аталады. Оптимумнан ауытқу неғұлым күшті болса, берілген фактордың ағзаларды жою әрекеті соғұрлым айқын (пессимум белдемі). Фактордың ең аз және ең көп ауыспалы мәндері –бұл шегінен шықанда тіршілік ету мүмкін емес, өлім туындайтын дағдарыс нысандары. Дағдарыс нысандарының арасындағы төзімділік шегін ортаның нақты факторына қатысты тірі заттардың экологиялық валенттілігі деп атайды.

2. Шектеуші фактор заңы. (Ю. Либихтың минимум заңы): ағза үшін өзінің қолайлы мәнінен басқаларға қарағнда көбірек ауытқитың факторлар маңызды келеді; осы факторлардан дарақтардың осы жағдайда тірі қалуы байланысты болады, ағзаның өсуін сол ағзаның ішіндегі ең аз (минимум) мөлшердегі  зат бағыттап отырады.

3. Гаузенің ерекше заңы (ұстанымы): егер екі түрдің экологиялық қажеттіліктері ұқсас болса, яғни олар бір ғана экологиялық қуыстан орын алса, олар бір мекенде өмір сүре алмайды.

4. Б. Комменер экологиясының заңдары: 1) бәрі бір-бірімен байланысты; 2) бірі бір жаққа жоғалуы керек; 3) тәбиғат біренен де жақсы «біледі»; 4) ештеңе де текке берілмейді.

5. В. Шелфордтың төзімділік  заңы: Ағзаның  өркендеп өсуінің тежеуші факторы болып ең аз немесе ең көп түрде әсер текен экологиялық фактор болуы мүмкін, бұл екеуінің  арақашықтығы организмнің осы әсерге төзімділігінің шамасын көрсетеді.

Либих заңы (минимум заңы) – «өнім минимумда бар затқа байланысты» және Шелфорд заңы  (төзімділік заңы) – «кез келген ағзаның кез келген экологиялық факторға жоғарғы және төменгі тұрақтылық шекарасы бар» - экологияның негізге алынатын басты заңдары болып табылады. 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

Ағзалар мен ортаның тірі және өлі табиғаттың арасында ағзалар ортаға байланысты, ал орта ағзалардың тіршілігенің бүкіл тарихи даму барысындағы тіршілік әрекеттілігінің арқасында өзгереді деп  айтуға болатын тұтастық бар.

Ортамен  өзара қатынастың ерекшелігі әрбір ағзанның өзінің экологиялық ортасының болуында жатыр.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қолданылған әдебиеттер

 

1. Бейсенова, Шілдебаев, Сауытбаева «Экология» - Алматы ғылым, 2001ж.
2. Кенесариев «Экология және халық денсаулығы»
3. Г.С. Оспанова, Г.Т. Бозшатаева «Экология» - Алматы экономика, 2002ж.
4. З.М. Молдахметов, А.М. Ғазалиев, С.Т. Фазылов «Экология негіздері» - Қарағанды, 2002ж.
5. А.Б. Баешов, Ж.Е. Дәрібаев, Б.С. Шакиров «Эколоогия негіздері»  Түркістан, 2000ж.
6. «Оқушы анықтамасы» - «Арман-ПВ» баспасы, 2007ж.