Адам эволюциясының негізгі кезендері

Адам экологиясы

Адам экологиясы дарақтардың, ағзаның аутэкологиясы ретіңде ағзалардың мекендеу орталарымен озара қарым-қатынасын зерттейді. Бұл қарым-қатынастардың негізінде адам ағзасының (генотиптің) органың әсерлеріне моррофизиологиялық реакциялары жатыр. Ағзаға органның абиотикалық (физикалық, химияық), биотикалық және антроногенді факторларының әсері анықтылады. Осылайша адам экологиясы - бұл адамның (агза ретінде) мекен ету ортасымен өзара карым-катынасы туралы ғылым болып шығады.

Экологиялық тұрғыдан адамзатты биологиялық түрдің жалпы әлемдік популяциясы ретінде, Жер экожүйесінің негізгі құрамдас бөлігі ретінде қарастыруға болады. Алайда бұл түр ерекше, ғаламшардағы басқа барлық түрлерден айрықша. Адамның экологиялық куысы бүкіл Жер беті болып табылады. Жер бетінде адам аяғы баспаған жер қалған жоқ. Барлық аралдар ашылды, барлық ыстық және мұзды шөлдер зерттелді, барлық тау шыңдары бағындырылды. Адам ғарышка ұшты. Физика, химия, биология мен экологияның негізгі зандары адамға таралды да, адамзат пеп табиғаттың өзара байланысып, олардың дағдарысқа және өзін-өзі құртуға ұшырауының алдын алу, табиғат пен қоғамның тұрақты дамуын қамтамасыз ету, жер беті экожүйесінің бүгінгінін сақтау үшін жан-жақты зертіеуді  қажет етуде.

Адамның Жер бетіндегі басқа биологиялық түрлермен экологиялық ұқсастығы экологиялық байланыстардың спектірінің ұқсастығынан көрініп, адамның биологиялық тегімен және тірі табиғат әлеміне жататындығымен түсіндіріледі.

Адамның биологиялық табиғаты барлық жанды затқа тән тіршілікті сақтап қалудан және оны кобею арқылы уақыт пен кеңістікте жалғастырудан, қауіпсіздік пен қолайлылықты барынша қамтамасыз етуде көрінеді. Бұл табиғи қажеттіліктерге адамзаттың мекендеу ортасымен үздікеп өзара әрексттестікке түсуі арқылы қол жеткізіледі. Барлық адамдар қоректік тізбекте 1 және II қатардағы консументтер бола отырып, тағам тұтынады. Олар биогенді элементтердің айналымына қатысатын басқа организмдерге қажетті физиологиялық алмасу өнімдерін боліп шығарады.

Адам - Жер бегіндегі казір белгілі болган үш миллион биологиялық түрлердіқ бірі.

Салыстырмалы эмбриология мен анатомияның мәліметтері адам тәнінің дамуы мен құрылысынан жануарларға ұқсас белгілерді айқын көрсетсді де, Саналы адам түрін   жануарлар   әлеміне,   желілілер тиніне, омыртқалылар түршесіне, сүтқоректілер класына, үрітақжолдас класшасына, приматтар отрядына, гоминоидтар тұқымдасына, біздің уақытымызға дейіп жеткен жалғаз адам тегіне (Ноmо) - Саналы адамга (Homo sapins) жатқызуга мүмкіндік береді.

Антропология - Homo sapins түрінің биологиялық ерекшеліктері туралы ғылым, ол адамның шығу тегін, ішкі және сыртқы құрылысын (морфологиясын), дамуын, адамзат нәсілдері мен олардың шығуын, осы нәсілдердің ішіндегі адамның физикалық құрылысының қалыпты вариациларын, оның ішінде адамдардың мекендеу ортасының ерекшеліктерімен байланыстыра отырын зерттейді.

Адамның физиологиясы — тірі ағзаның тіршіліктегі әрекетгілігі мен тіршілікгегі функциялары туралы ғылым.

Адам мен жануарлардың дене құрылысында көптеген ортақ белгілер бар, мысалы:

1. адамда (жануарлардағыдай) эмбриондық дамудың ерте кезендерінде ішкі қаңқасы желі түрінде, жұтқыншақ қуыстарында желбезек саңылаулары бар, жүйке түтігі арқа жағыңда, денесі екі жақта симметриялы болады;
2. даму деңгейіне қарай желінің омыртқа бағанасына өзгеруі, бас сүйек пен жақ сүйек аппаратының қалыптасуы, қаңқада еркін жұп аяқ-қолдың пайда болуы, мида бес бөліктің болуы, ішінде жүректің дамуы адамды омыртқалыларға жатқызуға мүмкіндік береді;
3. сүтқорекгілердегі сияқты, адамның омыртқасы бес бөлікке бөлінген, терісі түкті, әрі онда тер және май бездсрі бар; көкеттің, төрт камералы жүректің, қанның жылы болуы тән;
4. жатырдың болуы және ұрықтың ұрпрақжолдас арқылы қоректенуі адамды шіанңетарлыларга жатқызуга мүмкіндік береді;

5) қолдарының ұстауға икемділігі (бірінші саусақ басқаларына қарама-қарсы орналасқан), тырнақтардың болуы, бір жұп сүт бездері, кездерінің бір деңгейде орналасуы (үлкейтіп көруге мүмкіндік береді), сүт тістердің түсуі және т.б. адамды приматтар отрядына жатқызуга мүмікіндік береді

6) адамның жануарларға ұқсастығы туралы онда арғы тектік белгілер (атавизм) мен қалдықтардың (рудименттің) болуы да айтады, арғы тектік белгілер - берілген түрдің жекелеген ағзаларында бұрынғы тегінде болған, бірақ эволюция үрдісінде жойылып кеткен белгілердің пайда болуы, кейде адамда ұшырасатын арғы тектік белігілер (сыртқы кұйрық, бетінде қалың түктің болуы, аса жетілген ит тістер, көп емізіктік т.б.) осы белгілерге қатысты гендердің эволюция үрдісінде тектік қорда сақталып қалағындығын білдіреді, бірақ олардың әесрі қалыпты онтогенезде тосқауылданган; калдықтар - тектік түрлердің гомологиялық мүшелерімсн салыстыранда өз функцияларын эволюция үрдісінде жоғалтқан толық жетімеген мүшелер, арғы тектік белгілерден айырмашылығы: қалдықтар берілген түрдің барлық дарақтарында кездеседі; адамда шамамен 90 қалдық белгілер бар: қүрт торізді өсінді,, дененің түкті жабыны, құлақ бұлшық еттері, омыртқаның қүйымшақ тұсы және т.б.

Сөйте   тұра   адам   мен   адам   тәрізді   маймылдардын, арасында түбегейлі айырмашылықтар бар:

1. тіп-тік жүру тек адамга ғана тән касиет;
2. тік күйінің арқасында адамның қаңқасы кең жамбасты, кеуде қуысы жазық, омыртқасы күрт иілімді, аягының басы тоғысиалы келеді, аяғының үлкен бақайы басқаларына жақын орналасың, тірек қызметін атқарады;
3. қол білезігінің иілгішгігі - еңбск ету мүшесі - саи алуан, әрі делме-дәл қимылдар жасауға қабілетті;
4. бас сүйектің милы белігі бет бөлігінен басым;
5. адамның колемі шамамеп 1000-1800 см² болатыи бас миының құрлысы өте күрделі; үлкен ми сыңарының көлсмі орташа есеппен 1250 см² құрайды, бұл адам тәрізді маймылдардікінсн едәуір арғық;
6. адамның миының психика мен сөйлеудің маңызды орталықтары орналасқан маңдай, самай және төбе беліктері өте жақсы дамыған;
7. адамның ойлау қабілеті, сана-сезімі бар, ол онер мен ғылымды жасай алады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Әдебиетер

1.  Новиков Ю. В. Экология. окружающая среда и человек. Учебное пособие ддя вузов, средних игкол и колледжей. М.: ФАИР-Пресс. 2000. 320 с.

2.  Акимова Т. А., Хаскин В. В. Экология. Человек - экономика - Биота — срсда: Учсбник для вузов. 2-е изд. перераб. и доп. М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2000. 566 с.

3.  Шандала М. Г., Звиняцковский Я. И. Окружающая среда и здоровье населения. Киев: Здоровье, 1988. С.152.

4.  Никитин Д. П., Новиков Ю. В. Окружающая среда и человек. Учебное пособие для небиологических вузов. 2-е изд. перераб. и доп. М.: Высшая школа, 1986. С. 415.

5. Экология негіздері. Молдахметов Хазариев.

6. Тіршіліктану. Қасымбаева Т., А  - 2002