Адам эволюциясының негізгі кезендері

Жоспар 

 

1. Адам эволюциясының негізгі кезендері
2. Нәсілдер
3. Адам экологиясы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2. Адам эволюциясының негізгі кезендері

Адам  эволюциясының негізгі кезендері төрттік мүзбасу дәуірінің кезінде қалыптасқан климаттык өзгерістер уақыттарына сәйкес келеді. Әдетте мардымсыз қазба мәліметтерінің негізінде адам мен адам тәрізді майшылдардың эволюңиялық түр тармактарының бөлінуі шамамен 20 млн. жыл бұрын жүрді деп саналатын. Алайда биохимиктер жүргізген молекулалык және басқа да зерттеулер ірі адам тәрізді маймылдар мен гиббоңдар 10 млн. жыл бұрын тіршілік етті деген басқаша көзқарас қалыптастыруға мүмкіндік берді. Соңғы кездері табылған қазба қалдықтары биохимияның комегімен алынған деректерді нақтап отыр.

Номо сапиенс ("енті адам") — жалпы пікір бойынша Ното тегінің алғашқы белгілі түрін білдіреді. Бұл түр шамамен 2-1,5 млн. жыл бұрын, мүмкін, одан да ертеде тіршілік еткен. Ол сірә, Афараның австралопитегінен немесе африкалық австралопитектен шыққан болуы керск. "Епті адам" шығыс Африкада, сірә, Оңтүстік Африкада, Оңтүстік-Шығыс Азияда өмір сүрген. Құралдарды пайдалану, топтасып өмір сүру мидың әрі қарай дамуына, сөздің, әлеуметтіліктің пайда болуына ықпал етті. Алғашкы адамдардың физикалық және қоғамдық ерекшеліктерінің эволюциясы үш кезеңді қамтыды: ең ежелгі адамдар, ежелгі адамдар және қазіргі адамдар.

Ең  ежелгі адамдар (архаптроптар). Қазіргі кезде бірнеше қазба формалары белгілі: питекантрон (маймыл-адам), оның қалдықтары 1891 жылы Ява аралынан табьшан; синаптрои, оның қалдықтары 1927 жылы Пекин маңындагы үңгірден табылған және т.б. Оларды, сірә, бір түрге - тік жүретін Адам түріне жатқызуға болады, олардың топтары шамамен 1,6 млн. жылдан 200 мың жылға дейігі уақытта тіршілік еткеп. Тарала қоныстанып, тіршілік етудің жаңа жағдайларына тап болған бұл кезеңде тік жүретін Адамның популяңиясы көптегеп белгілері бойынша австралопитек пен қазіргі адамның арасындағы аралық күйді алатын архаптроитардың жекелегсн түрлесрін түзеді. Эволюңияның персиективалы бағыты - еңбек құралдарын әзірлей білу кабілетінің пайда болуы мен әрі қарай дамуы болды, бұл тік жүру мен бас миының әр қарай дамуымен өзара байланысты еді; жылу энергиясының қосымша қайнар көзі болып табылған отты жаға білу тағы аңдардан қорғануға мүмкіндік берді. Құралдарды дайындау олардың неге арналғандығын және ондіру тәсілдерін ұгынуды талап етгі.

Ұгымдық әрекстіілік ұжымдық еңбек әрекетерінің үрдісінде сөйлеумен және ойлаумен байланысты. Архантроптық миының колемі (700-1200 см³) қарапайым түрде сөйлеуге мүмкіндік берді (қазіргі адамның баласының миы 750 г болғанда ол сөйлей алады деп саналады). Еркектердің бойының ұзындығы шамамен 160 см, мүмкін одан да ұзынырақ шаманы құрады. Бас сүйектері өте жуан, мандайы жайпақ, қас үстілік буылтыктары айқын, иек шығыңкылығы жоқ, массивті жақ сүекті болды. Бұл белгілердің бәрі архантроптардың қазіргі адамдардан едәуір айырмашылығы барын корсетеді. Олардың эволюңиясы биологиялық факторлардың аса басым ықпалымен жүзеге асырылған.

Ежелгі  адамдар (палеоаптронтар). Бұл түрдің өмір сүрген уақьты архантроптар мен саналы Адамның қазба түрлерінің арасындагы аралықты алады. Антропогенез кезеңінде эволюңияның биологиялық факторларымен қатар әлеуметтік факторлар да жүре бастайды: дарақтардың еңбек үрдісінде, аң аулау мен қорғануда күш-куаттарын жұмылдыруы, жинақталган тәжірибе мен дәстүрлерді келесі ұрпаққа жеткізуі, нарасаттың дамуы т.б. Палеоантроптарға неандерт-алдықтарды жатқызады (алғаш рет олардың сүйектері 1856 ж Алманиядагы Неандерталь өзенінің бойындағы алқаптан табылған). Олар Пуропага, Африка мен Азияга кеңшсн таралған. Неандертаддықтар мүз. дәуірінде 250 мыңнан 35 мың жылта денінгі уақыт бұрын 50-100 адаанан топтасып, үңгірлсрде өмір сүрген. Олар түрлі арнайы тас құралдарын дайындаған: қолшапқы, қырғыш, үшкір заттар және т.б. Еркектер ұжымдасып аң аулаған, әйелдер мен балалар жеуге жарамды    өсімдік   тамырлары    мен    жемістерді    жинаған Неандерталдықтар   үнемі  от  жағып,   оны  тамақ   пісіргенде пайдаланған, аң терісінен киім киген.

Неаңцерталдықтарға тон корсеткіштер: шағын бой (155-165 см); бас сүйегіндегі мандайы мен желкесі төмен қиғаштанған, көз үстілік буылтығы үлкен; миының көлемі 1400 см³ дейін ұлғайған, маңдай бөлігі дамыған. Томенгі жақ сүйегінің құрылысының ерекшелігі (иек шығыңқылығының нашар дамуы) оларда сойлеудің дами бастағанын корсетеді.

Климаттың қатаң жағдайларында табиги сұрыптау кез келген қүнмен, оның ішіндс өзінің тайпаластарыңың омірінің қүнымен де тірі қалуға ыкиал жасады. Алайда еңбек әрекеттілігі еңбек ету үрдісінде, ірі жыртқыштарды аулау мен олардан қореғануда жекелеген индивидуумдардың ₍ күш-қуаттарын біріктіруін талап етті. Жинақталған тәжірибелер мен дәстүрлерді келесі ұрпақтарға қалдыру қажетті шарт болып табылды. Ұжымдық өзара қарым-қатынастардың жетілуі, ақыл-парасаттың әрі қарай дамуы тіршілік үшін бірлескен күресте табысқа қол жеткізді, әрі неандерталдықтардың кейбір топтарының жаңа түрге — сапалы адамга айналуына әкелді.

Қазіргі адамдар (неоантроитар). Ежелгі адамдардың орнын ауыстырған қазіргі физикалық типті адамдардың пайда болуы 50-40 мың жыл бұрып жүзеге асты. Архаитроптар мен неоатроптар біршама уақыт бірге тіршілік етті, содан кейін неаңдерталдықтарды біріпші қазіргі адамдар - кроманьондықтар (сүйектері алғаш рет 1868 ж. Францияда Кроманьонтар үңгірінеп табылған) ығыстырып шығарды.

Жалпы алғанда кроманьендықтарға қазірті тіршілік етіп жатқан адамдардың физикалық ерекшеліктерінің барлық кешендері тән болды: бопы 180 см деііін, бас сүйектің милы бөлігі бет бөлігінен басым, көз үстінде тұтас буылтық жоқ, дамыған иек ығгыңқылығы буынға өоліп сойлеудің жақсы жетілгенін корсетеді, бас миыиың салмағы айтарлықтай өзгерген жоқ, бірақ сөйлеумен және ойлаумен байланысты маңдай   бөліктері   мен   аймақтары   жақсы   дамығап   болып шықты.

Көптеген зерттсушілер еуропалық краманьондықтардың неандеріалдықтардан   шыққандығына   күмәнданады,   себебі зерітеуге болатып табылған қазбаларға қарағанда эвюлюциялық секіріс тым жылдам жүрген. Қазіргі кезде біздің түршелеріміздің шамамен 100 мың жыл бұрын Африкадағы Ното сапитың копе түрінен шыққандығы туралы гипотеза ықтимал болын табылады. Африкада пайда болган қазіргі типтің адамы Азияга таралып, 30 мың жыл бұрын Антарктидадан басқа барлық континентгерге аяк басты. 1996 жылы ағылшын ғалымдары Джеймс Уэйнскот пен Адриан Хилл ДНҚ нуклеотидтерінің жүйелілінін зертгей отырып, дүнис жүзінің барлық халықтары өзара туысқандық байтланысы бар африкалықтардың шағып бір тобынан тараған деген қорытынды жасаған. Америкапдық ғалымдар Р.Капн мен М.Стоунинг тек аналық сортгармақпен берілетін митохо-ндриялык гендердің географиялық таралуын зерттей отырып осытаң ұқсас тұжырымға келді.

Біздің түршеміздің  бүкіл әлемге таралуына қарай адамдардың түрлі топтары түрлі айматтық аймақтарға тап болды. Табиги сұрыдгау барысында адамдар түрлі табиги жагдайларга физикалық тұргыдан бейімделді.

Адам   эволюциясы   әрі   қарай   жалғаса   ма?   Көптеген зерггеушілср бұл сауалга теріс жауап береді.   Бұның ссбебі мәдени эволюңияпың арқасында бүтан дейін     адамдардың популяциясының  ішіндегі әлсіз,  ойлауы  баяу  және   нашар дарақтарды жойып  отырған  биологиялық табиғи сұрыптау казір оз күшіп жоғалтып отыр. Бұдан жүз жыл бұрын бала кезінде өліп қалуы мүмкіп болатын физикалық жетіспеушілігі бар ададіар қазір тірі қалып, өзінің болашақ ұрпақтарына гепетикалық   кемістіктерін   бере   отырып   ұрпақ   таратуда. Адамның  эволюциясының тоқталуына кошіп-қону да  әсер етті. Қазір Жер бетінің тұрғындарының бірде-бір тобы жаңа түрге айналу үшін ұзақ уақыт бойы оқшаулашан жағдайда тіршілік етпейді.

 

 

 

АДАМ НӘСІЛДЕРІ

Ф.Энгельстің пікірі бойынша  адам эволюциясы тек биологиялык  мәселе ғана емес, сонымен бірге басты әлеуметтік мәселелер катарына жатады. Адам жануарлар әлемінен бәлінгеннен кейін, бірте-бірте оның эволюциясында биологиялык (факторлардын рөлі бәсендей түсіп, оның есесіне әлеуметтік эволюция басты орынға көтерілді, яғни енбек етуге үйрену, коғамдык тіршілік жағдайы және еңбектің сипаты адамның дамуына зор ыкпал жасады.

Жер бетінде ең алғаш адамдардын шыккан ортасы жайлы да ғылымда карама-карсы  көптеген пікірлер бар. Африка жерінен  табылған ең алғашкы адамдардын сүйек  ка^пдыктарына және олардын пайдаланған кұралдарына сүйене отырып, көпшілік ғалымдар ең алғашкы адамдар Африкада пайда болып, содан соңбаска кұрлыктарға тараған деген пікірді колдайды. Ч. Дарвин «біздін арғы ата тегіміз Африкада әмір сүрген»— деп жазды. Белгілі археолог ғалым Ю.А.Мочанов 1982—1985 жылдарыЛена өзенінің жағалауынан бұдан 2 млн. жыл бұрын жасалған тас кұралдар тауып, оларды пайдаланған алғашкы адамдардын шыккан жері Кіндік Азия (Қазакстан, Монғолия, Солтүстік Қытай және Орта Сібір үстірті) деген пікірді ұсынды. Ал француз палеонтологы Лу де Бонис алғашкы адамдар Африкада емес Грецияда пайда болған деген болжам жасады, өйткені, ол тапкан алғашкы адамдардын арғы гегі деп саналагын уранопитектін сүйек калдыктарыныц жасы 10 млн. жыл деп аныкталып отыр, ал Африкадағы афарлыкавстралопитектін жасы 5,5—5 млн жыл.

Қазіргі кезде жер  ғаламшарында адамнын бір ғана түрі гіршілік етеді. Адамнынәртүрлі күрлыктардатіршілік  етуіне кярамастан, олардынбәрінін де анатомиялык және физиологиялык ерекшеліктері бірдей, тек сыртқы терісінін түсінде ғана айырмашылыктар бар.

Қазіргі кезде бүкіл  адамзатгы гөрт нәсілге болсді. Олар анстралоидтык, негроидтык, еуропеоидтык және монголоидтык носілдер деп аталады. Олардын өзі ұсак нәсілдерге (30-дан  астам) бөлінеді. Кейбір кұрлыктарда  ірі нәсілдер бірлесе өмір сүргендіктен, олардын арасында некелесу жағдайынан аралас нәсілдер пайда болған.

Нәсілдердін пайдаболуы туралы түрлі  көзкарастарбар. Мысалы, неміс ғалымы К. Фогт казіргі адамдардын әр түрлі  нәсілдері ор түрлі адам тәрізді  маймылдардан пайда болған деген пікірді колдайды. Соңғы кездегі генетикалык, биохимиялык, т.б. зерттеу нәтижелсрі барлык нәсілдердін арғы тегі саналы адамнан басталғанын дәлелдеп берді.

Нәсілдер арасындағы негізгі айырмашылык адамдардың сырткы түрінің өзгешелігіне: терісінін, шашының, көзінің түсіне, мұрыннын, еріннің пішініне және т.б. негізделген 110. Мұндай айырмашылыктар әрбір нәсілдін бір-бірінен айырмашылығы бар габиғи жағдайларда ұзак уакыт өмір сүруінен пайда болған. Мысалы, герінін кара кошкыл түсі күнніңжарыксәулесіне карсы корғаныштыкбейімділіктен пайдаболуы мүмкін, ал шаштың бұйра болуынан шаш арасында ауа болып, денені ыстыктан корғайды. Ал еуропеоидтыктардын акшыл түсті терісі аркылы ультракүлгін сәулелерденеге сіңіп, ағзада Д дәрумені синтезделеді де, мешел ауруына шалдыкпайды. Нәсілдердіңбарлығындада акыл, ойлау кабілеттері бірдей.

Коғамдык-экономикаіык әрекеттер  нәсілдердің мәдени даму деңгейіне  ыкпалын тигізеді. Әр түрлі нәсілдер арасындағы болатын некелесу жағдайлары, олардын арасындағы сырткы айырмашылыктарды азайта түсті.

Нәсілдердің шығу тегі мен  араларындағы туыстык жакындыктарын, тарихи калыптасуын және оларға сырткы орта жағдайларынын ыкпалын нәсілтану  ғылымы зерттейді. Бұл ғылымнын зерітеу нәтижелері адамнын пайда болуын ғылыми тұрғыда түсіндіруге септігін тигізеді.

Кейбір кертартпа ғалымдар әр түрлі пиғылдағы носілшілдікті  уағыздайды. Олар кейбір нәсілдерді төмен  дәрежелі кабілетсіз, ал екінші бір  нәсілдерді жоғары дәрежелі кабілетті деп дәріптейді және халыкгың зкономикалык дамуына, мәдениеттің мешеулігіне нәсілдер кінолі деп есептейді де, олардың арасына от салып, бір-біріне карсы кояды. Нәсілшілдер кейбір нәсілдерді биологиялык жағынан сапасыз ден те кемсітеді және олар бір түрге жатқанымен, оны түр аралык, ал кейде туыстык айырмашылык деп түсіндіруге тырысады. Сөйтіп, нәсілдердің шыккан тегінін бір екенін касақана бүрмалап түсіндіреді. Нәсілшілдер көбінесе өздерін баскалардан жоғары, мәдениетті, кабілетті деп бағалайды. Казіргі кезде алдыңғы катарлы ойшыл ғалымдар нәсілдердің шыккан тегі бір деп түсіндіреді. Мысалы, казақстандыкғалым Әділ Ахметов казақхалкы мен Солтүстік Америкада тұратын кейбір үндіс тайпаларынын арасында көптеген сырткы тәнтанымдык ұксастыктары бар екенін өз енбектерінде атап көрсеткен.

 

Кейбір ғалымдар габиғатта  болатын табиғи сүрыпталу. тіршілік үшін күрес, т. б. заңдылыктар сол  калпында адамзат коғамында да болады деп уағыздайды. Олар адамның бойында ата тегінеи алған гуа пайда болған катыгездік, жауыздык, мейірімсіздік «басым белгілер» болады деи түсіндіреді. Оны әлеумегтік дарвннизм геориясы деп атайды. Бүл теорияны уагыздаушы.іар габиғи сүрыпталу, тіршілік үшін күрес коғамга да гән касиег, сондыктан кез келген коғамда күштілер мен мыктылар өмір сүріп тірі калады, ал әлсіздері жойылып отырады деп адамдарды бір-біріне карсы кояды.

Элеуметтік дарвинизм  геориясы казіргі кездегі капигалистік когам табиғи сүрыпталу негізінде пайда болған, мыктылар мен акылдылардын коғамы, сондықтан оларға бар мүмкіндіктер жасалу кажетдеп есептейді. Олардың пікірінше коғамда болатын тенсіздік жоые коғамнын таптарға болінуі де, табиғи сүрыпталудыц жемісі, яғни адамдардың биологиялык теңсіздігінің нотижесі деген қорытынды жасайды.

Әлеуметтік дарвинизм теориясынын шындыққа жанаспайтынын дер кезінде Ф. Энгельс, көрнекті ғалым К. А. Тимирязев әшкереледі. Биологиялык заңдылыктарды тікелей коғам дамуына пайдалануға болмайтындығын көптеген ғалымдар катты сынға алды.