Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айырысу

 

 

 

 

 

 

 

 

    Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айырысулар есебу бойынша мынадай шоттар корреспонденциясы беріледі.  
    Кәсіпорынның басқа заңды немесе жеке тұлғалардын сатып алынған тауарлық-материалдық қорлар үшін (қосылған құнға салынған салық есебінсіз) акцептелген щот-фактурасынан:  
Д-т: «материалдар» немесе «тауарлар» деп аталатын шоттардың тиістісі.  
К-т: «Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айырысуы» деп аталатын шот.  
Д-т: «Қосылған құнға салынған салық» деп аталатын шоты.  
К-т: «жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айырысуы» деп аталатын шоты түріндегі екі жақты жазу жазылады.  
   Жабдықтаушылардың шот фактурасының қай шоттан төленгеніне қарай:  
Д-т: «Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айырысуы» деп аталатын шоты.  
К-т: «Ақшалар» деп аталатын шоты түріндн бухгалтерлік жазу жазылады.  
Шот фактура бойынша кәсіпорынның жабдықтаушыларға тауарларды сатып алу барысында төленген қосылған құнға салынған салықтың сомасы ұйымның тауарларды (қызметтерді) сату барсында есептелінген бюджетке төленетін қосылған құнға салынған салықтың сомасынан шегерілгенде:  
Д-т: «Қосылған құнға салынған салық» деп аталатын шот:  
К-т: «Орны толтырылатын қосылған құнға салынған салық» деп аталатын шот түріндегі жазуы жазылады.

 

 

 

 

Аналитикалық  есепшот  атауы	Кезең басындағы  сальдо		Еспеті кезеңдегі  айналымдар		Кезңнің заңдылығы  Сальдо
	Дебет	Кредит	Дебет	Кредит	Дебет	Кредит
Жабдықтаушы:  « А »  « Б »  Барлығы............		7000  3000  12000	7000  8000  1000	-  -  -	-  -  -	6300  4700  11 000

Субъекті мен субъектінің  және басқа да адамдармен өзара есеп айырысу қарым–қатынастарын есепке алып отыратын синтетикалық есептің  кейбір есепшоттар бойынша кеңейтілген  сальдо деп аталатын, яғни дебеті бойынша  дебиторлық берешек және кредиті  бойынша кредиторлық берешек пайда болу мүмкін. 
Мұндай жағдайда екі жақты сальдо аналитикалық айналым тізімі бойынша анықталады және ең соңында синтетикалық есепшотқа ауыстырылады. Мұндай айналым тізімі мына теңдеу бойынша тексеріледі: 
Бқ дебет+Да+Сқ кредит=Бқ кредит+Ка+Ск дебет 
Келтірілген мысал синтетикалық және аналитикалық есепшоттар арасындағы айырмашылық пен үзіліс байланысты анық айғақтайды. Бұл айырмашылықтармен байланыстар сондай–ақ синтетикалық есеп шоттардың дебетіне немесе кредитіне жалпы сомада жазылған операциялар тиісті аналитикалық есеп шоттардың дәл сондай жақтарына бірдей уақытта жеке–жеке сомалармен жазылғанынан да көрінеді. Осыдан барып аналитикалық  есеп шоттар бойынша жазулар сомасы олардағы синтетикалық есеп шоттардағы жазулар жиынтығымен теңдесуге тиіс.  
Синтетикалық және аналитикалық есептердің көрсеткіштерін айналым тізімдерін жасау жолымен өзара салыстыру бухгалтерлік есеп шоттарына  жазудың дұрыс жүргізілуін бақылауға мүмкіндік береді. 
Есеп жұымстарын орындау процесі барысында операцияларды синтетикалық және аналитикалық есеп шоттарға жазу кезінде, жиындықтарды есептеу кезінде, сальдоны шығарып, деректерді есеп шоттардан айналым тізімдеріне көшіру кезінде және сол айналым тізімдерінің өздерінде қате кетуі мүмкін. 
Қатені жылдам табудың практикалық маңызы өте зор. Әдетте қатені жүйелілікпен іздестіруде «айналма жол» әдісі қолданылады, яғни есептеу жұмысының соңғы бөлігі бірінші бақыланылады. Есеп жұмысының тәжірибесінде бухгалтерлік жазулардағы қатені түзету үшін әртүрлі тәсілдер пайдаланылады. Солардың неғұрлым кең таралғандары: корректуралық тәсіл, қосымша жазу, қарапайым сторно, қызыл сторно. 
Корректуралық тәсілдің мәнісі–қате сома көлденең сызықпен сызылады да (сызылған сөзді не цифрды оқитындай болу үшін), оның үстінен дұрыс жазылады. Түзетілген қатеге түзеткен адам қол қойып түсінік беруге тиіс. Қатені түзетудің бұл тәсілі екі рет жазу тәртібі бұзылмайтын жерде қолдануға болады. 
Егер есеп шоттардың қатынас қағаздары дұрыс болып, бірақ дебеттеу мен кредиттеу қажетті сомадан кем жүргізілген болса, онда бухгалтерлік жазулардағы қатені түзетуге қосымша жазу жүргізіледі. 
Егер қате жазу қатынас қағазды есеп шоттарды қозғайтын болса, ондай жағдайда қарапайым сторно жүргізіледі. («Сторно», «Шығару», «Кейін», дегенді білдіреді). Сторндаудың мәнісі мынадай: қатынас қағазды есеп шоттарға қатысы бар жазуларда қате кетсе, сол есепшоттың қарама–қарсы жағына қате жазуды теріске шығаратын керісінше жазу жазылады.       
Қызыл сторно дегеніміз–қатынас қағазды есеп шоттар бойынша қате жазу кезінде түзету жазулары қате жазу жазылған жаққа жазылады. Түзету жазулары  қызыл сиямен жазылады. Одан соң қызыл сиямен жазылған сома  
(қызыл сторно) есеп шот жиынтығын шығарған кезде әдіттегідей қосылмайды, шығып қалады. 
Қатені резинкамен өшіру, тазалау, цифрларды үстінен түзету жолдарымен  түзетуге тиым салады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  Фактураланбаған жабдықтар есебі  
   Кейбір жағдайларда келіп түскен материалдық құндылықтардың құжаттары (шот-фактуралары) болмауы мүмкін. Мұндай құндылықтарды фактураланбаған жеткізілім деп атайды. Фактураланбаған жеткізілімдер фактураланған, яғни шот-фактураларымен бірге келген жеткізілімдер тәрізді әрбір жабдықтаушыла бойнша жеке көрсетіледі. Фактураланбаған жабдықтарды жазу үшін үлгілі түрі М-7 «Материалдарды қабылдау туралы актілер» қолданылады, олар шот-фактурамен ресімделмеген материалдармен,   сондай-ақ, қабылдау кезінде артық шыққан тауарлық-материалдық құндылықтарға да жазылады. Факторланбаған жабдықтардың шот-фактуралары келген уақытында оларға бұрын жазылған деректер сторна етіліп нөмірі 6-журнал-ордерге шот-фактурадағы мәліметтер жазылады.   Төлем жасалған, бірақ айдың аяғына дейін кәсіпорынның қоймаларына түспеген тауарлық-материалдық құндылықтардың шот-фактуралары емесе төлем талап тапсырмалары негізінде 6-журнал-ордерге әдеттегі тәртіп бойынша жазу жазылады. Айдың аяғында жолдағы материалдық құндылықтардың сомасын журнал-ордердің «Келіп түспеген жабдықтаушы қоймасындағы жүк үшін» деп аталатын арнайы бағанасында көрсетеді.         Журнал-ордер бойынша жиынтықтарды шығарғаннан кейін жолдағы тауарлық-материалдық қорлардың құнын материалдық қорлар шоттарына жазады, олар материалдық жауапты адамдар есебіне жатқызылмаса да, жедел ескеріліп отырады. Сөйтіп, жолдағы тауарлық-материалдық қорлар айдың аяғында тиіті шоттарда шартты түрде есептелініп, олардың құндары жабдықтаушылар мен есеп айырысулар тұрғысында дебиторлық қарыз болып табылмайды. Келесі айдың басында жолдағы материалдардың қалдығы сторна етіледі (қызыл жазумен жазылады).  
     Жабдықтаушылар және қызмет көрсетушілермен есеп айырысулар есебі жөніндегі журналда ай аяғында «Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айырысу» деп аталатын шот бойынша талданған қалдықтар көрсетіледі. Талдамалық есептің құрылымы жабдықтаушылар және мердігерлермен есеп айырысу жөніндегі қалдықтар туралы мағлұмат алуды қамтамасыз ету үшін және есеп айырысуды жедел бақылау үшін мына топтардан қалыптасады:  
• Құны төленген, бірақ іс жүзінде алынбаған (қабылданбаған) материалдық қорлар, көрсетілген қызметтер, орындалған жұмыс бойынша есеп айырысудан;  
• Факторланбай қалған жабдықтар бойынша есеп айырысудан;  
• Мерзімінде төленбеген есеп айырысулардан. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айырысуда жүргізілетін проценттік 
Алынған тауарлар, жұмысы, көрсетілген қызмет үшін  
Күні Операциялар мазмұны  
1.01. Алынған тауарлар үшін вексель  
Есептелген сыйақы сомасы 343(1620) 684(3380) 4167,0  
3.01. Сыйақы сомасын ай сайын 
Сыйақы сомасын өтеу 684(3380) 441(1040) 4167,0  
1.03. Вексельді өтеу 603/1 441(1040) 250000,0  
Жабдықтаушылармен есеп айырысуда процентсіз  
Күні Операциялар мазмұны  
1.03. Алынған тауарлар үшін вексель  
Сыйақы сомасы 343(1620) 684(3380) 4167,0  
3.01. Сыйақы сомасын ай сайын 
31.05. Вексель өтеді 603/2 441(1040) 130000,0  
Сыйақы сомасын вексель бойынша өтеу

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс 
Жұмыс көлемі: 37 бет 
Пәні: Экономика 
 
----------------------------------------------------------------------------------- 
http://www.topreferat.com/ 
КУРСТЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ҚЫСҚАРТЫЛҒАН МӘТІНІ 
 
Мазмұны:  
Кіріспе..................................................................................................................  
I бөлім. Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысудың  
§1.1. Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысудың есебі......  
§1.2. Өзара есеп айырысулардың есебі..........................................................  
II бөлім. Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысудың 
§2.1. Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу аудитінің ақпараттық 
§2.2. Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу жағдайының аудиті...........................................................................................  
§2.3. Компьютерді қолданумен есеп айырысудың аудитін кемелдендіру.......  
III бөлім. Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысуды 
§3.1. Кредиторлық қарыздардың құрылымын және динамикасын талдау.............................................................................................  
§3.2. Кредиторлық қарыздардың айналымдылығын талдау.....................................................................................................................66  
§3.3. Дебиторлық және кредиторлық қарыздардың қатынасын талдау..........  
§3.4. Есеп айырысулардың жағдайын жақсарту жолдары...........  
Қорытынды.............................................................................  
Қолданған әдебиеттер тізімі...................................................  
Қосымшалар.  
Кіріспе.  
Нарықтық қатынастар жағдайында, жоғары бәсекелестік шарттарында әр кәсіпорын 
Соған байланысты осы тақырып қазіргі күнде заман талабына 
Дипломдық жұмыстың мақсаты болып жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп 
Алға қойылған мақсатқа сай келесі мәселелерді шешу қажет: 
жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысулардың есебін, аудитін зерттеу;  
өзара талаптарға негізделген есеп айырысулардың есебін сипаттау;  
кредиторлық қарыздың динамикасын, құрылымын, сапасын талдау;  
кредиторлық қарыздардың қатынасын талдау;  
есеп айырысулардың жағдайын жақсарту жолдарын анықтау.  
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі Қарасу елді мекенінде орналасқан 
Кәсіпорынның қызметін реттейтін негізгі құжаттар болып Кәсіпорынның жарғысы, 
Бухгалтерлік есепті жүргізу және қаржылық есеп беруді жасау 
Қоғам жылдық қаржылық есеп берудің аудитін жыл сайын 
Кәсіпорында бухгалтерлік есеп мәліметтері компьютерлік өңдеумен жүзеге асырылады. 
Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш негізгі бөлімнен, қорытындыдан, қолданған 
I бөлім. Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысудың 
§ 1.1. Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысудың есебі.  
Кәсіпорын өз өндірісінің тиімді және ырғақты жұмысын қамтамасыз 
Демек, кәсіпорын жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу үшін 
Өнім жеткізушілермен есеп айырысулар есебі арнайы нысандағы журналда, 
Келіп түскен шот-фактураларды алдымен «Келіп түскен жүктер есебі 
Есеп журналы бойынша тіркеу нөмірін көрсете отырып, түскен 
Бірінші кезеңде, журналға акцептелген шот-фактура және басқа да 
Екінші кезеңде, журналға қоймадан бухгалтерияға келіп түскен кіріс 
Кіріс құжаттары мұқият тексерілуі және төлем-тапсырмаларындағы (шот-фактурадағы) материалдық 
Сондай-ақ журналда жұмыстар мен қызметтер (негізгі құрал-жабдықтарды жөндеу, 
Үшінші кезеңде журналда шот-фактурасының төленгені көрсетіледі. Төлем туралы 
Айдың аяғында журналдың жиынтығы есептелінеді және төленбеген шоттар 
Журналдың қорытындысы төрт қатар бойынша шығарылады; ай ішіндегі 
«Ельнур» ЖШС-да жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысуларды есепке 
Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысулар есебі бойынша шоттардың 
Тауарлы – материалдық құндылықтары алғаны үшін (ҚҚС есебінсіз) 
Жабдықтаушылардың төленген шот-фактурасына: 671 «Жабдықтаушылар және мердігерлермен есеп 
Төленген шот-фактурасы бойынша қосылған құнға салынған салықтың соммасы 
Жабдықтаушылардың орындалған жұмыстар мен қызметтері үшін акцептелген шот-фактурасына 
126 «Аяқталмаған құрылыс» шоты өздерінің күрделі құрылыстары үшін 
301 «Алынуы тиісті қарыздар» шоты сатып алушы тікелей 
334 «Басқа да дебиторлық қарыздар» шоты жабдықтаушыларға және 
351 «Тауарлы-материалдық құндылықтармен жабдықтау үшін берілген аванстар» шоты, 
811 «Тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сату бойынша шығындары»; 821 
Мына төмендегі шоттардың кредитінен 671 «Жабдықтаушылар және мердігерлермен 
Жабдықтаушылармен есеп айырысулар есебі бойынша журналда ай аяғында 
Талдамалық деректер вексельдер бойынша берешектерді анықтама түрінде көрсетеді: 
§ 1.2. Өзара есеп айырысулардың есебі.  
Нарықтық қатынастардың дамуы шаруашылық субъектілердің арасында есеп айырысулардың 
Өзара есеп айырысулардың ең кең қолданатын формасы – 
Есеп айырысулардың бұл түрі ҚР АК-нің 21 «Міндеттемелерді 
Заңдылыққа сай қарама-қарсы біркелкі талапты есепке алу үшін 
Мысалы, «Ельнур» ЖШС «Альфа» ЖШС-не 120 мың тенге 
Міндеттемелердің орын алуы  
Міндеттеме 120,0 мың теңге  
120 мың теңге жөнелту  
с.і. ҚҚС 18 мың теңге  
180 мың теңге қызметтер  
с.і. ҚҚС 27 мың теңге  
Міндеттеме 180, 0 мың теңге  
1-сурет.  
«Ельнур» ЖШС – да осы операцияларға байланысты келесі 
1. Тауар өткізілді:  
а) жөнелтілген өнім құнына (102 мың теңге): ДТ 
ә) ҚҚС соммасына (18 мың теңге): ДТ – 
2. Сатылған дайын өнімнің нақты өзіндік құн соммасына: 
3. Көрсетілген қызметтердің құны акцептелді:  
а) мердігердің шоты акцептелді (153 мың теңге): ДТ 
ә) ҚҚС соммасына (27 мың теңге): ДТ – 
4. Өзара талаптарды есепке алу (120 мың теңге): 
Осының нәтижесінде, 331 және 633 шоттардың қалдығы тең 
120 мың теңге соммасына ішінара өзара есепке алу  
120 мың теңге есепке жатқызылды  
ҚҚС  
ҚҚС  
18 мың міндеттеме теңге  
теңге  
180 мың теңге есепке алынды  
2-сурет.  
Ал енді, кәсіпорындар тепе-тең болмаса да, соңғы есеп 
Тепе-тең емес немесе эквивалентті емес есепке алуды жүзеге 
«Альфа» ЖШС бухгалтерлік есебінде эквивалентті емес есепке жатқызу 
1. Жұмыстар орындалды:  
а) көрсетілген қызметтер соммасына (153 мың теңге): ДТ 
ә) ҚҚС соммасына: ДТ – 301, КТ – 
2. Тауарлар алынды:  
а) тауарлар түріндегі төлем құнына (102 мың теңге): 
ә) ҚҚС соммасына (18 мың теңге): ДТ – 
3. Өзара талаптарды есепке алу (120 мың теңге): 
4. Өзара талаптардың айырмашылық соммасына: ДТ – 821, 
180 мың теңге соммасына эквивалентті емес соңғы есепке 
180 мың теңге есепке жатқызылды  
ҚҚС ҚҚС  
27 мың 27 мың  
теңге теңге  
180 мың теңге есепке жатқызылды  
3-сурет.  
Жоғарыда қарастырылған жағдайлар қарама-қарсы біркелкі талаптарды есепке жатқызу 
Міндеттемені орындаушы үшінші тұлға кредиторға хабарламаны жіберу керек, 
Мысалы, «Ельнур» ЖШС «Омега» ЖШС-не 120 мың теңге 
«Ельнур» ЖШС есепте келесі жазбаларды жасайды: 1. Өнім 
«Омега» ЖШС есепте келесі жазбаларды көрсетеді: 1. Жабдықтаушылардан 
«Дельта» ЖШС есепте келесі жазбаларды көрсетеді: 1. Жабдықтаушылардың 
«Ельнур» ЖШС-ның және «Омега» ЖШС-нің арасындағы өзара есепке 
«Омега» ЖШС және «Дельта» ЖШС бір-біріне қатысты кредитор 
Аталған операцияны «Дельта» ЖШС ақша құралдарымен де жүзеге 
Кәсіпорындардың әр қайсысы «Ельнур» ЖШС, «Омега» ЖШС, «Дельта» 
Табыс 102 мың теңге,  
ҚҚС 18 мың теңге ҚҚС 18 мың 
есептелді  
102 мың теңгеге тауар  
ҚҚС 18 мың мың теңге  
Есепке жатқызылды: 120 мың теңге  
120 мың теңге  
Есепке жатқызылды:  
120 мың тг.  
Тауар: 102 мың теңге,  
ҚҚС 18 мың теңге есепке жатқызылды  
4 - сурет.  
Өзара есепке жатқызу операцияларды қарастыруды аяқтай отырып, бухгалтерияның 
II бөлім. Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысудың аудиті.  
§ 2.1. Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу 
Аудиторлық қызмет деп келісім-шарт және ақылы төлем негізінде 
Аудиторлық тексерудің мақсаты және негізгі принциптері №1 «Қаржылық 
есеп берудің нақтылығын дәлелдеу және ол нақты болмаса 
аудиторлық тексеру кезеңде кәсіпорын қызметтерінің қаржылық нәтижелерін, шығын 
жарғылық капиталды, міндеттемелерді және активтерді әдістемелік бағалаудың, 
меншікті негізгі және айналмалы құралдарды, қаржылық қорларды және 
Аудитордың келесі міндеттері бар:  
бухгалтерлік есеп берудің, есептік кадрлардың маманданудың, ақпаратты өңдеу 
кемшіліктерді жою: оның ішінде, әсіресе, есеп берудің көрсеткіштердің 
өткен фактілерді және қазіргі уақыттағы жағдайларды ғана емес, 
Соңғы кезде аудиторлардың қызметінде тағы бір маңызды функция 
Кәсіпорынның қаржы жағдайын сипаттайтын маңызды көрсеткіштерінің бірі болып 
ары қарай сату немесе тұтыну мақсатымен тауарлы-материалдық құндылықтарды 
басқа кәсіпорындарымен көрсетілген қызметтерді төлеу;  
сырттан тыс кәсіпорындарға қызмет көрсету;  
Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу аудитінің келесі негізгі 
кредиторлық және дебиторлық қарыздардың нақтылығын анықтау;  
мерзімі өтіп кеткен кредиторлық және дебиторлық қарыздардың бар 
талап ету уақыты өтіп кеткен кредиторлық және дебиторлық 
өткізу түріне және өткізуді анықтаудың қабылданған әдісіне тәуелді 
қарыздарды есептен шығарудың негізділігін және дұрыстылығын тексеру.  
Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу аудитінің ақпарат көздері 
Синтетикалық есептің және есеп берудің регистірлері;  
Есеп айырысудың синтетикалық және аналитикалық есебінің регистрлері;  
Есеп айырысулардың есебі бойынша бастапқы құжаттар (накладнойлар, шот-фактуралар, 
Осы мәселелерді аудитор зерттеп, оларға баға беріп, аудиторлық 
Аудитті жүргізудің алдында аудитор субъекттің экономикалық жағдайымен қызметімен 
Алдын-ала жоспарлау;  
Бухгалтерлік есеп жүйесін зерттеу;  
Ішкі бақылау жүйесін бағалау;  
Елеулік деңгейін бекіту;  
Аудиторлық таңдамаларды құру;  
Аудиттің бағдарламасын және жалпы жоспарын дайындау.  
Аудиттің алға қойылған мақсаттарына сай жоспарлаудың әр сатысын 
Алдын-ала жоспарлауды басшылықтың өкілдерімен, құрылымдық бөлімшелердің қызметкерлерімен, бас 
Бұл сатыда ақпараттың негізгі көзі болып – экономикалық 
Алдын-ала жоспарлау сатысын ішкі бақылау қызметінің есеп берулерін, 
Кәсіпорында бухгалтерлік есеп жүйесін зерттеу есеп саясатының 
Ішкі бақылау жүйесін бағалау сатысында аудитор осы жүйенің 
Елеулік деңгейін бекіту жоспарлау сатысында жүзеге асырылады. Бұл 
Елеуліктің мүмкін болатын деңгейін бекіткеннен кейін, аудитор аудиторлық 
Жоспарлаудың соңғы сатысы болып аудиттің бағдарламасын және жалпы 
Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысуларды тексерудің бағдарламасын жасай 
Бағдарламаны жасай отырып, аудитор тексерудің қандай әдістерін қолданатындығын 
Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысудың, өнімді сатып алу 
Тексеру барысында келесілерді анықтау қажет:  
өнімді жабдықтау келісім-шарттары түзілгендігін;  
жабдықтаушылардың және мердігерлердың қарыздарының ақиқаттылығын, ол есеп айырысуды 
671 шот және 30 бөлімшенің шоттары бойынша бухгалтерлік 
671 шот және 30 бөлімшенің шоттары бойынша талдамалық 
Анықталған сәйкессіздіктер бойынша ауытқулардың мүмкін себептерін, сипатын және 
Тексеру мақсаты үшін ішкі бақылау құрылымы бақылау саласына, 
Бақылау саласына менеджменттің философиясы және жұмыс үлгісі, ұйымның 
Бақылау саласының маңызды сипаттамасы болып жауапкершілікті және міндеттерді 
сатып алушымен жұмыс, келісім-шарттарды түзу, болашақтағы қызмет ету 
тауарларды жөнелту және келісімдік міндеттемелерді орындау;  
өткізу бойынша операцияларды есепте бейнелеу;  
қарыздардың жағдайы бойынша бақылау.  
Бухгалтерлік есеп жүйесіне жасалған операцияларды есепте және есеп 
Бақылау процедуралары – бухгалтерлік есеп жүйесінде ақпараттың бұзылуы 
Ішкі бақылау жүйесін бағалау екі сатыны қарастырады:  
- ішкі бақылау жүйесімен жалпы танысу;  
- ішкі бақылау жүйесінің сенімділігін бағалау.  
Бірінші сатыда аудитор жабдықтаушылармен және мердігерлермен есептік операциялардың 
Аудитор ішкі бақылау жүйесіне сенім арту үшін оны 
Ішкі бақылау жүйесінің сенімділігін бағалау мәселесіне кәсіпорында қатені 
Жалпы қорытынды барлық бөлімдері бойынша жүргізіледі. Ішкі бақылау 
1 кесте.  
Ішкі бақылау жүйесінің сенімділігін бағалау Тесттілеудің нәтижелері бойынша 
Төмен 0-8  
Орташа 9-16  
Жоғары 17-24  
Егер ішкі бақылау жүйесінің сенімділігін бағалауының нәтижелері бойынша 
Егер аудитор әрекеттегі саясат және ішкі фирмалық бақылау 
«Химфарм» Акционерлік қоғамында қаржы-шарушылық қызметін талдау үшін арнайы 
Бухгалтерлік есепті жүргізу және қаржылық есеп беруді жасау 
Бас директор жыл сайын өткен жылдың қаржылық есеп 
Қоғам міндетті түрде жылдық қаржылық есеп берудің аудитін 
§ 2.2. Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп 
Жабдықтаушылардан тауарларды, шикізаттарды, материалдарды сатып алу, электрэнергияны, жылуды, 
Тікелей тексерулерді бухгалтерлік баланстың, Бас кітаптың, 671 «Жабдықтаушылармен 
Есептесудің шоттары бойынша тексеру келесі негізгі бағыттары бойынша 
Тексеру барысында келесі жағдайларға көңіл бөлуі қажет:  
өнімдерді (қызметтерді, жұмыстарды) жабдықтау бойынша келісім-шарттар бар болуына 
кредиторлық және дебиторлық қарыздардың бар болу жағдайында олардың 
талап ету мерзімі өтіп кеткен қарыздардың бар болуы, 
Соның ішінде, тауарларды жабдықтау (жұмысты орындау және құызметті 
Аталған келісім-шарттарынан туындаған міндеттемелер бойынша кредитормен талап етілмеген 
есептесу құжаттары түспеген тауарлы-материалдық құндылықтардың келіп түсуі кезінде 
есептесулердің түгенделуі жүргізілгендігін анықтау керек. Оның нәтижелерін қарастырып, 
материалды құндылықтардың толық кіріске алынуын;  
материалды құндылықтарға бағаны орнатудың дұрыстығын, олар жабдықтау келісім-шарттарында 
дебиторлармен және кредиторлармен есеп айырысудың кредитінен шығындарды өнімнің 
талап ету мерзімі өткен қарыздарды есептен шығарудың дұрыстығын.  
Тауарлы-материалдық құндылықтарды қабылдау кезінде жабдықтаушының құжатында көрсетілген сапа 
іліспе құжаттардың көшірмесі немесе жабдықтаушының құжатында көрсетілген мәліметтерімен 
жүктің салмағын тексеру туралы негізі бар станцияның квитанциялары 
тауарлы-материалдық құндылықтардың жетіспеушілігі жөнінде актісі;  
жетіспеушіліктің пайда болу себептерін куәландыратын басқа да құжаттары 
Егер қойылған талаптарды жабдықтаушы қанағаттандырмаса, онда оны жауапқа 
Мерзімі өтіп кеткен қарыздарды анықтау үшін келесі топтарды 
Талап ету мерзімі өтіп кеткен кредиторлық және депоненттік 
Жабдықтаушылар мен есеп айырысу бойынша операцияларды тексере отырып, 
Жабдықтаушылармен есеп айырысуды тексере отырып аудитор жүзеге асқан 
Тәжірибеде келесі жағдайлар орын алған, шынайы акцептелген тапсырмалар 
Дебиторлық және кредиторлық қарыздардың шынайлығын тексеру аудиттің маңызды 
Ағымдағы міндеттемелер саласында алаяқтық және қателік іс-әрекеттер ағымдағы 
Қорытындысында аудитор жасалған шоттар корреспонденциясының дұрыстығын тексеру қажет.  
§ 2.3. Компьютерлік технологияларды есептік ақпаратты өңдеуге енгізу 
Есептік ақпаратты компьютерлік техология көмегімен өңдеу және оны 
Келесі факторларға тәуелсіз есептік ақпараттың ауқымды көлемін өңдеу 
компьютер ұйыммен тәуелсіз немесе үшінші тұлғамен келісуі бойынша 
компьютер ұйыммен шаруашылық қызметтің барлық аспектінде және оның 
Компьютерлік технология жүйесінде аудитті жүзеге асыру кезінде аудиттің 
Аудитор техникалық, бағдарламалық, математикалық және компьютерлік техникалық қамтамасыз 
Аудитор ұйымның мәліметтерін компьютерлік өңдеу жүйесінде есептік мәліметтерін 
мәліметтерді ұйымдасқан формада өңдеу, мысалы: арнайы бөлімше мәліметтерді 
бухгалтерлік есеп формасы;  
мәліметтерді компьютерлік өңдеу саласында функционалдайтын есептің бөлімдері және 
мәліметтерді компьютерлік өңдеу жүйесі бір немесе бірнеше компьютерлерде 
мәліметтерді өңдеу әр компьютерде оқшауланған (локальді) түрде жүзеге 
мәліметтерді сақтау және архивтеуді қамтамасыз ету;  
мәліметтерді тасымалдау келесідей жүзеге асады: байланыс каналдарын қолдану 
Мәліметтерді компьютерлік өңдеу жүйесі жағдайында есептік мәліметтердің сапасына 
Бастапқы сатыда аудитор кіріспе ақпаратты тесттілеуді жүргізеді. Тесттілеудің 
Мәліметтерді компьютерлік өңдеу жүйесін тесттілеу дегеніміз бұл компьютерлік 
Аудитор сонымен қатар, компьютерлік жүйеде бастапқы мәліметтерді тіркеудің 
Аудитор сонымен қатар, мәліметтерді компьютерлік өңдеу жүйесін келесілер 
бағдарламалық қамтамасыз етуді орнату көз қарасынан шаруашылық, салықтық 
бухгалтерлік және ішкі басқару есеп беруін қалыптастыру;  
аналитикалық процедураларды жүзеге асыру;  
компьютерлік жүйенің функциясын кеңейту.  
Аудитор мәліметтерді компьютерлік өңдеу жүйесінде бухгалтерлік персоналдың мамандануын 
Аудитор, мәліметтерді компьютерлік өңдеу жүйесінде жабдықтаушылармен және мердігерлермен 
3. Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысуды талдау.  
§ 3.1. Кредиторлық қарыздардың құрылымын және динамикасын талдау.  
Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысулар қысқа және ұзақ 
Қаржылық есеп беруді пайдаланушылар ең алдымен кәсіпорынның кредиттік 
Кредиторлар – заңды және жеке тұлғалар, кәсіпорын олардың 
Кредиторлық қарыздың бар болуы қаржы-шаруашылық қызметінде кәсіпорынның меншігінде 
Кредиторлық қарыздар келесілер бойынша қарастырылады:  
төлем уақытысы келмеген есеп айырысу құжаттары бойынша;  
уақытысында төленбеген жабдықтаушылардың есеп айырысу құжаты бойынша;  
өзара талаптарды есепке жатқызу тәртібіндегі есеп айырысулар;  
бюджетпен есеп айырысулар;  
төлем уақыты келмеген вексельдер, және уақыты өткен төлемдері 
Бухгалтерлік есептің ережелері бойынша кредиторлық қарыз міндеттеме ретінде 
төлеу арқылы;  
басқа активтерді беру арқылы;  
міндеттемені басқамен ауыстыру;  
міндеттемені акцияға ауыстыру арқылы.  
«Ельнур» ЖШС-ның құралдарының көздерінің құрамында елеулі үлес салмаққа 
Талқыланып жатқан кезеңде кәсіпорынның кредиторлық қарызының жалпы соммасының 
2 кесте.  
«Ельнур» ЖШС-ның кредиторлық қарызға тартылған ағымдағы пассивтердің деңгейі 
№ Көрсеткіштер Есептеуіш формуласы 2002 2003 2004 ауытқу  
1 Кредиторлық қарыздың жалпы соммасы, мың теңге  
Rр  
527430  
831886  
326894  
-200536  
2 Қысқа мерзімді қа-рыз капиталының жалпы соммасы, 
Рt  
903057  
2564662  
1075821  
172764  
3 Кредиторлық қа-рызға қарыз капи-талын тарту коэф-фициенті 
Ктарту = Rp/ Pt  
0,5  
0,3  
0,3  
-0,2  
Кредиторлық қарыздың өзгеру динамикасын келесі графиктен байқауға болады 
5-сурет.  
Кредиторлық қарыздың өзгерісін тереңдетіп талдау үшін оның құрамын 
3 кесте.  
«Ельнур» ЖШС-ның кредиторлық қарызының құрамы және құрылымы  
Мың теңге  
Кредиторлар-мен есеп айырысу көрсеткіштері 2002 жыл 2003 
теңге үлесі, % теңге үлесі, %  
1 2 3 4 5 6 7 8 
1. жабдық-таушылар бойынша 381911 72,4 353561 42,5 
2. вексельдер бойынша - - - - - 
3. алынған аванстар бойынша 4419 0,83 6673 0,8 
4. филиалдар бойынша - - - - - 
5. еңбек ақыны төлеу бойынша 4422 0,84 6253 
6. есептелген пайыздар бойынша - - 283045 34 
7. бюджетпен 130969 24,8 172890 20,7 - - 
8. басқа да кредиторлар-мен 5709 1,13 9464 1,2 
Барлығы 527430 100 831886 100 326894 100 -200536 
3 кестенің мәліметтері бойынша кәсіпорынның жалпы кредиторлық қарызының 
1) салықты және басқа да міндетті төлемдерді төлеуді 
2) персоналға еңбек ақыны төлеуді кешіктіру қызметкерлердің және 
Кредиторлық қарыздардың құрамында басқа да кредиторлармен есеп айырысу 
Кредиторлық қарыздардың құрамында ең ауқымды үлес салмаққа жабдықтаушылармен 
Жабдықтаушылармен тауарлар және қызметтер бойынша қарыздардың өсу динамикасын 
6-сурет.  
Дебиторлық және кредиторлық қарыздардың құрамын және құрылымын нақты 
§ 3.2. Кредиторлық қарыздардың айналымдылығын талдау.  
Ккредиторлық қарыздың өтімділік және сапалық көрсеткіштерін зерттеу маңызды 
Сапа дегеніміз – бұл осы қарызды толығымен қайтарып 
Қарыздардың сапасын талдау оның жалпы көлемінде мерзімі өтіп 
Қарыздардың сапасын және өтімділігін зерттеудің маңызды көрсеткіші болып, 
Кредиторлық қарыздардың айналымдылық коэффициенті өнімді өткізуден түскен табыстың 
Кайн.к/қ = Дn/Кқ ,  
мұндағы: Кайн.к/қ – кредиторлық қарыздың айналымдылық коэффициенті;  
Кқ – кезең ішіндегі кредиторлық қарыздың орташа көлемі.  
Кредиторлық қарыздың айналымдылық коэффициенті дебиторлық қарыздардың айналымдылық коэффициентінің 
Сонымен бірге, келесі формула бойынша кредиторлық қарыздың орташа 
Дайн. к/қ = 360/ Кайн.к/қ немесе Дайн. к/қ 
мұндағы: Дайн.к/қ – кредиторлық қарыздың орташа айналым кезеңі 
Бұл көрсеткіш субъектінің қарыздарды қайтарудың орташа мерзімін сипаттайды 
4 кесте.  
«Ельнур» ЖШС-ның кредиторлық қарызының айналымдылығы  
Көрсеткіштер (мың теңге) 2002 2003 2004 ауытқуы  
1. Өнімді өткізуден түскен табыс (мың теңге) 1148945 
2. Кредиторлық қарыздың көлемі (мың теңге)  
- жыл басына;  
- жыл соңына;  
- орташа көлемі.  
680236  
527430  
603833  
527430  
831886  
679658  
831886  
326894  
579390  
151650  
-200536  
-24443  
3. Кредиторлық қарыздың айналымдылық коэффициенті 1,9 2,1 3,3 
4. Кредиторлық қарыздың орташа айналым кезеңі 189,4 171,4 
8 кестенің мәліметтеріне көз салсақ, келесідей тұжырым жасауға 
Сонымен қатар, дебиторлық және кредиторлық қарыздың сапасын оның 
Инфляция жағдайында ақшаның құнсыздануы жүзеге асады, бұндай жағдайда 
§ 3.3. Кредиторлық қарыздардың қатынасын талдау.  
Дебиторлық және кредиторлық қарыздарды салыстыру үшін ағымдағы қарыздану 
Коэффициент келесі формула бойынша есептеледі:  
Кдкқ = RA  
R P  
Мұндағы; Кдкқ – дебиторлық және кредиторлық қарыздар қатынысаның 
RA – дебиторлық қарыз;  
R P – кредиторлық қарыз.  
Бұл коэффициент кредиторлық қарыздың 1 теңгесіне қаншы дебиторлық 
«Ельнур» ЖШС дебиторлық және кредиторлық қарыздарының жағдайларын салыстырудан 
5 кесте  
«Ельнур» ЖШС-ның дебиторлық және кредиторлық қарызының қатынасы  
Көрсеткіштер 2002 2003 2004 Ауытқуы  
1. Дебиторлық қарыздың жалпы соммасы, мың тенге 306003 
2. Кредиторлық қарыздың жалпы соммасы, мың тенге  
3. Дебиторлық және кредиторлық қарыздың қатынасы 0,5 0,4 
«Ельнур» ЖШС дебиторлық және кредиторлық қарыздарының қатынасының динамикасы 
7-сурет  
Кестенің мәліметтерінен көрініп тұрғандай, 2004 жылы дебиторлық 
Сондықтан дебиторлық және кредиторлық қарыздардың қатынасын тоқсан сайын 
§ 3.4. Есеп айырысулардың жағдайын жақсарту жолдары.  
Жүргізілген талдаулардың негізінде келесідей тұжырымдар жасауға болады: «Ельнур» 
Дебиторлық және кредиторлық қарыздардың құрамында сатып алушылар және 
Төлеудің икемді шарттары бар келісім-шарттардың әр-түрлі модельдерін жасап 
Дебиторлық және кредиторлық қарыздардың айналымдылығын; сонымен қатар мерзімі 
Қалыптасқан жағдайда кәсіпорынға дебиторлық қарыздың аналитикалық есебін тек 
Дебиторлық және кредиторлық қарыздардың қатынасын тұрақты бақылау, дебиторлық 
Дебиторларға қатысты диверсификация саясатын бақылау, яғни бір немесе 
Мерзімі өткен қарыздары бойынша есеп айырысуларды тұрақты бақылау;  
Мерзімі өткен қарыздары бойынша оперативті мәліметтерге ие болып, 
Келісім-шарттармен жұмыс істеуді жоғары деңгейде ұйымдастыру, клиенттің карточкасында 
Қорытынды.  
Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай отырып келесі тұжырым жасауға болады.  
Нарықтық қатынастар жағдайында кәсіпорындар әр уақытта жабдықтаушылармен олардан 
«Ельнур» ЖШС-да жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысулардың бухгалтерлік 
Кәсіпорында бухгалтерлік есеп және қаржы есеп беру автоматтандырылған 
«Ельнур» ЖШС жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу үшін 
Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысудың аудиті кәсіпорынның Жарғысына 
Кредиторлық қарыздардың талдауы келесіні көрсетті, талданып жатқан мерзімде 
Талданып жатқан мерзімде кредиторлық және дебиторлық қарыздың айналымдылық 
«Ельнур» ЖШС-да жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысуларды кемелдендіру 
- дебиторлық қарызбен жұмыс істеу бойынша комиссияны құру, 
- дебиторлық және кредиторлық қарыздарды нақты сатып алушылар 
- дебиторлық және кредиторлық қарыздың қатынасын, айналымдылығын тұрақты 
- төлеудің икемді шарттары бар келісім-шарттардың әр-түрлі модельдерін 
- сатып алушылардың қарыздарының аналитикалық есебін тек мерзімі 
- келісім-шарттармен жұмыс істеуді жоғары деңгейде ұйымдастыру, клиенттің 
Осылай, жоғарыда айтылып кеткен ұсыныстар «Ельнур» ЖШС-ның есеп 
Қолданған әдебиеттер тізімі:  
Назарбаев Н.А. Казахстан – 2030. Процветание, безопасность и 
Закон Республики Казахстан «О бухгалтерском учете» от 26 
Закон Республики Казахстан от 20.11.98 г. № 304-1 
Положения (стандарт) аудита 1 «Цель и общие принципы 
Положеие (стандарт) аудита 2 «Условия проведенного аудита» утвержденого 
Радостовец В.К., Радостовец В.В., Ғабдуллин Т.Ғ., Шмидт О.И. 
Нидлз Б., Андерсон Х., Колдуэлл Д. Принципы бухгалтерского 
Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылық 
Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ в системе управления 
Богомолов А.М., Голощанов Н.А. Внутренний аудит. Организация и 
Ержанов М.С. Теория и практика аудита. Алматы: Ғылым, 
Шеремет А.Д., Суйц В.П. Аудит. Учебное пособие . 
Шеремет А.Д., Сайфуллин Р.С. Финансовый анализ. – М.: 
Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятий.: 4-е изд., 
Данилевский Ю.А. Аудит промышленных акционерных обществ. – М.: 
Камышанов П.И., Камышанов А.П., Камышанов Л.И. Бухгалтерский учет